Ajo që fjeti me të panjohurin

Tregim
Zamira hodhi sytë një grimë mbi xhamin e trashë ku ishte shkruar me varak të verdhë “Telegrame e Lajmthirrje” dhe mbështeti dorën e saj të butë mbi dorën e tij.
-Do shtoj edhe një shokun tim, -tha befas me një ton krejt të zakonshëm.
- Shok? -ia bëri Agroni duke u kthyer kundruall. - Ç'është ky shok?...
- Më mirë të them, një i njohur i rastit, -korrigjoi ajo me një buzëqeshje të lehtë.
-Dhe një i njohur i rastit duhet ftuar në dasmën tonë?! -mblodhi supet ai.
-Mendoj se po, pasi është një person të cilit i detyrohem...
Agroni u kthye i tëri dhe hetoi ngultas sytë e së fejuarës.
-Për çfarë?
Zamira ndjeu padashur një skuqje të lehtë dhe uli sytë aty ku këmbët e shumta të njerëzve ishin grumbulluar për të bërë telegrama e lajmthirrje.
-Ç'ke që më shikon ashtu? -e qortoi ajo me zë të ulët. -Kam dashur të ta tregoj me kohë, po më ka dalë nga mendja... -dhe bëri fresk një çast me letrën ku kishte shënuar emrat e personave të largët që do t'i ftonte me telegram. -Mirëpo edhe të shpjegohem gjatë këtu, nuk është as vendi as koha...
Agroni hetoi me dyshim profilin e bukur të së fejuarës dhe e fiksoi vështrimin te qepallat, ku dukej sikur mbahej mbuluar me rimel ai sekret, për të cilin ajo kishte zënë të shprehej me druajtje.
-Edhe... -gërmoi për më tej zëri i tij.
-Të thashë pra, mos më vështro me kaq habi, se kjo mënyrë më acaron'. -iu kthye ajo me një shprehje bezdie. -Unë do të të sqaroj çdo gjë, përderisa po të tregoj vetë. Po nuk hapet ai muhabet këtu mes njerëzve...
-Fol, se nuk e ka njeri mendjen te ne! -ngulmoi Agroni.
Zamira hodhi një sy të shpejtë përqark dhe ndonëse u ndie e imponuar, filloi të tregojë duke ulur paksa zërin.
-Kjo ka ndodhur parvjet, kur ne nuk ishim njohur...Në atë kohë unë punoja mësuese në Himarë. Mamaja me babanë më përcollën nga Fieri me trenin e mesditës. Mamaja, siç e ka zakon, m'u qep me të lutura: "Mira, të keqen nëna, mos harro, sa të vësh këmbën në Himarë më nis telegram, po deshe të më zërë gjumi sonte!" E dija që mamanë s'kishte valium në botë ta vinte në gjumë pa marrë telegramin tim. Sapo zbrita në Vlorë, shkova preva biletë për autobuzin. Po për dreq, atë ditë autobuzi i pasdites seç pati një defekt dhe u vonua. Na lajmëruan të prisnim, se do të vinte në atë linjë një autobuz tjetër. Dhe kështu kaluan nja dy orë të mira. Bëra një llogari të shpejtë. Kur të arrija unë në Himarë, do të ishte shumë vonë për gjumin e mamasë dhe vrapova te posta. I nisa telegram nga Vlora, për ta qetësuar në kohë. Mirëpo për dreq, kur u ktheva autobuzi sapo ishte nisur dhe unë mbeta te agjensia me valixhe në dorë. U bëra helm. Të nesërmen duhej të isha patjetër në mësim dhe dola për makinë të rastit. Por nuk mu mbush mendja të hipi te asnjeri nga ata që kaluan dhe më zuri mbrëmja në rrugë. Në Vlorë ne nuk kemi asnjë të njohur ku mund të trokisja për të fjetur dhe pashë ç'pashë, iu drejtova hotelit...
Agroni ndërroi pozicionin e këmbës mbi këmbë dhe u përkul fare pranë saj, duke kapur nofullën e vet me dorë. Kureshtja dhe parandjenja, se mund të zbulohej ndonjë ngjarje e pakëndshme e bënë më të vëmendshëm.
-...Ishte një hotel i vjetër në qendër të qytetit. Lexova shënimin "Vende s'ka" te sporteli dhe atëherë u shqetësova seriozisht. Ishte vonë dhe sportelisti, që sapo kishte marrë turnin e natës, më tha të prisja sa të sigurohej për një dhomë, çelësi i së cilës kishte mbetur në tabelë. Vendosa të pres, sepse ai telefonoi në hotele të tjerë dhe s'kishte vende askund. Kontrolloi regjistrin dhe tha, se aty flinin prej një muaji dy oficerë të ministrisë. Kishte mundësi të kishin shkuar për ta kaluar të dielën pranë familjeve, por nuk ishte i sigurt, sepse sportelisti i mëparshëm s'kishte lënë asnjë shënim për atë dhomë. Kështuqë në orën dhjetë e gjysmë ai më regjistroi dhe më dha çelësin me një numur që s'e harroj: “28”. Në fund më tha, se edhe po të vinte ndonjëri prej tyre, do t'i lëshonte krevatin e vet në zyrë. Ngjita shkallët tepër e lodhur dhe hyra në dhomë. Ajo ishte e vogël e me një dritare të vetme që shihte nga Sheshi i Flamurit. Gjatë gjithë kohës që sportelisti më diskutoi çështjen e dhomës, mua filloi të më hante meraku për çarçafët. Por i kontrollova me kujdes dhe pashë, se ishin të ndërruar dhe fare të pastër. Ndonëse ajo era e dhomave të hoteleve ku pihet duhan s'më ka pëlqyer kurrë, isha e kënaqur që më në fund u rregullova për bukuri. Hëngra diçka nga ato që më kishte vënë mamaja në çantë dhe aty nga ora njëmbëdhjetë rashë për të fjetur, duke përfytyruar spiralet e Llogarait. Isha aq e raskapitur dhe e tronditur nga tersllëqet e asaj dite, sa edhe vet nuk e di se si më zuri gjumi menjëherë dhe fjeta si e vdekur...
2

Pasdite, kur po kheheshim nga reparti ku kishim shkuar për inspektim, Kurti u ndal në mes të rrugës e më tha krejt pa pritur: "Shko Fisnik, unë do dal një herë te kryqëzimi, po gjeta ndonjë makinë për Tiranë, do shkoj në shtëpi sonte." Dhe kështu u ndamë qysh aty. Në mbrëmje shkova te një i njohur që më ftoi për të parë në televizor ndeshjen Holandë - Gjermani. U ktheva në hotel rreth orës dymbëdhjetë pa çerek. Kalova pranë sportelit dhe si e pashë që Xhezua po dremiste, u ngjita te dhoma ku flinim prej një muaji që ndodheshim në Vlorë. Një kopje të çelësit e mbaja gjithmonë me vete për të hyrë në çdo kohë, sepse qëllonte që sportelisti nuk ishte aty. Kur rastiste të dilnim herët e të ktheheshim vonë, meqë ishim bërë si të shtëpisë, paguanim në mëngjesin tjetër edhe për natën e kaluar. Hapa derën dhe u habita pa masë, kur, ashtu në errësirë, pashë Kurtin që flinte. Nuk e ndeza dritën për të mos e zgjuar. Megjithëse një herë më shkrepi një dëshirë të shkoj ta kap për hunde e t'i them: O haxhipishman, pse nuk shkove në shtëpi? Por u pendova, se ishte shumë vonë e mund të vuante derisa ta kapte gjumi përsëri. U zhvesha dhe u rrasa menjëherë në krevat. Një copë herë u rrotullova, duke kujtuar rastet e bukura të golave të shënuara nga gjermanët, derisa më kaploi gjumi. Në mëngjes, siç e kam zakon, më doli gjumi herët. Sapo zbardhi, ktheva kokën për t'i hedhur një sy Kurtit që s'ishte bërë i gjallë kësaj nate. Por, për habinë time të patreguar, pashë një tufë flokësh të gjatë e të ndritshëm si mëndafsh i zi, që kishin shkarë nga jastëku e vareshin deri poshtë në anë të krevatit. Shqeva sytë mirë, se mos ishte ndonjë fanepsje nga ato që krijojnë hijet e pasqaruara të mëngjesit. Por jo. Gjithçka kishin konstatuar sytë e mi prej qitësi të pagabueshëm, ishte mëse e vertetë. Po për besë, paskësha fjetur gjithë natën me një femër dhe nuk e kisha ditur... Fati më kishte sjellur aq pranë një mëllënjë pëndëzezë dhe unë budallai isha shushatur gjithë natën në një gjumë artilerie, siç i themi ne ushtarakët. Duke mbajtur sytë i shtangur mbi format e trupit që lejonte batania, ndjeva atë çast një trazim të çuditshëm, që zgjoi tek unë ndijime të fjetura. Ai shkarëzim i lëmuar flokësh me një shkëlqim xixëllitës ma rrëqethi trurin tmerrësisht e ma mbushi si me atë rrëkenë e xixëllimave që lëshon saldatriçja natën, duke më salduar diku thellë një mendim jo të zakonshëm. Lakimet e valëzura të trupit të saj, nga qafa e bardhë te supi, rënia e thellë te beli, e pastaj ngjitja e rrumbullakësuar e kofshës, më shkaktoi menjëherë një joshje të fshehtë, që m'i mpiu të gjitha shqisat e tendosura prej kureshtjes për t'i parë fytyrën e kthyer nga muri. Më rrihte zemra sikur kishte marrë një revan të madh e mezi prisja të komunikoja me të, për të marrë vesh kush ishte ajo grua dhe pse ndodhej në dhomën time. S'dija si të veproja fillimisht për ta zgjuar. Nga padurimi m'u errën sytë e mu turbullua shikimi. Tekefundit vendosa. Ndeza abazhurin e komodinës. Reflekset e dritës së fortë, që u përplasën në murin e bardhë, e goditën menjëherë në fytyrë. Ajo u zgjua. Lëvizi. Në fillim u kthye ngadalë. Pastaj kërceu rrëmbimthi mbi krevat dhe, duke u mbledhur kruspull me çarçafin rreth gjoksit, thirri me sy të zgurdulluar:
-Çdo ti këtu?... Nga ke hyrë?... -dhe papritmas përpëliti sytë te çelësi i saj që ndodhej mbi komodinë.
-Prit, mos u nxito!…Ti çdo këtu! - ia ktheva me të butë e duke buzëqeshur lehtë, për të mos e trëmbur sorkadhen qafëgjatë që e kishte zënë nata fare pranë dyshekut tim.- Unë kam një muaj që fle në këtë dhomë...
Nuk mund të shprehem, se si ajo më pa me aq tmerr. Flegrat e hundës i dridheshin siç turfullon delja milore kur befas sheh përballë një ujk. Mbeti e shtangur dhe hapi pak gojën, sikur po bëhej gati për t'i rënë një sirene alarmi, e cila mund të ngrinte në këmbë të gjithë hotelin.
-Dil! Dil shpejt, se atij sportelistit ia rregulloj unë!... -tha me një zë murmuritës gjithë turp e me një vështrim të egër.
Dua të them, se e dija shumë mirë sa e rrezikshme ishte për mua si ushtarak kjo gjë që bëja, nëse merrej vesh. Por, pamja e saj aq magnetike, më elektrizoi të tërin dhe iu dorëzova shpirt e trup ndjenjës lakuriqe të sensualitetit, kështuqë nuk kisha më fuqi mbi veten.
-S'ka faj sportelisti, -i thashë dhe u mundova t'i shpjegoj rrethanat e mia.
Ajo më dëgjoi me sytë gjithnjë të frikësuar e të hapur tej masës, aq sa qerpikët e gjatë i preknin vetullat e holla. Dhe vazhdonte të shtrëngonte çarçafin mbi gjoks, sikur aty të ruante dy qese të mëdha me florinj. Buzët e ngushta i kishte të bumbyera nga gjumi e pak të thara në cepat. Majën vezake të mjekrës e mbante mbështetur mbi dy grushtet e vegjël, që i kishte ngjeshur thellë te gusha. Flokët e gjatë i kishin mbuluar dy anët e qafës dhe supet e rrumbullt i kishin mbetur jashtë me një bardhësi vezulluese. Merrte frymë aq shpesh, sa çarçafi para gjoksit punonte sikur e rrihte era e ftohtë e Karaburunit. Vetëm këto, që m'i kapi syri shpejt e shpejt, ma bënë gjakun të më marrë flakë si baruti i thatë. Ç'fshihej në ata sy të bukur në formë bajameje dhe në ato buzë të vogla të shtrënguara?...S'mund ta përshkruaj dot, se në çfarë gjendje mbeta. E gjithë qenie ime ishte trazuar, aq sa tëmthat më rrihnin si dy trompeta të vogla, të padukshme. Vetëtimthi mendova, se buzët e thara duhet t'ia njomja me buzët e mia dhe supet e ftohur duhet t'ia ngrohja me frymën time. Rasti më kishte sjellur pranë një lumturi të dëshiruar aq shumë për një beqar si unë. Pasioni, që më kishte rrëmbyer, më turbulloi gjithë trurin dhe më pushtoi ideja therëse për ta zotëruar patjetër këtë femër. Mendova, se së pari duhej ta qetësoja e ta bindja se jeta i kishte këto gjëra...
Por ajo, sikur të ishte duke vrojtuar tabelat brënda trurit tim, m'i preu mendimet përgjysmë:
-Të lutem, -tha duke u dridhur nga të ftohtit.- ngjau si ngjau, dil pak jashtë sa të vishem!
Përse duhej të dilja jashtë patjetër, si ndonjë qen i përzënë prej saj? S'ishte aspak e drejtë. Më kishte rënë pa pritur e pa kujtuar një fat i madh nga qielli dhe unë të dilja jashtë si fajtor! Jo, jo, unë s'isha ndonjë ushtar i thjeshtë, që duhej t'i bindesha me doemos urdhërit suprem të saj. Po një goxha oficer artilerie me akademi ushtarake të plotë. Pra, në këtë rast eprori që dikton urdhërat isha unë, jo ajo. Ndryshe do të ndjehesha mjaft i fyer në sedër. Ishte një shans i rrallë ky që më kishte rënë mua në pjesë. Edhe ajo vet s'duhej të më vinte faj, por t'i nënshtrohej këtij rasti, për të cilin s'kishte pse ta vriste ndërgjegjja, sepse nuk e kishte kërkuar vet. Në kuptimin e qartë të fenomenit konkret, ishim thjesht dy njerëz që rastësia e deshi t'i ngrohnim zemrën njëri-tjetrit e të zinim miqësi. Fundja, ç'janë lidhjet midis çifteve?... Rastësi. Njohje në vende nga më të ndryshmet, ku s'mund të përjashtohej edhe hoteli. Ne të dy, vetëm për vetëm në këtë dhomë, mund t'i kursenim njëri-tjetrit kohën e gjatë të ecejakeve për të arritur te çasti aq i zakonshëm për të gjithë të dashuruarit. Pra, ç'kuptim kishin fjalët e rrëmbyera të saj "Dil jashtë shpejt!" Së pari, ne duhet të njiheshim...
-Kaluam një natë të tërë bashkë pa u shpejtuar, pse tani duhet të nxitohemi kaq shumë? -i thashë qetësisht e me një zë, që nga emocioni m'u duk si u huaj.
Ajo e shkrehu predhën e syve të saj e më goditi me një vështrim tepër të ftohtë.
-Nëse je njeri që ke jetuar me motër e me nënë, mos e zgjat më tej, po më ler të vishem!- tha me një frymëmarrje gulçuese, tashmë krejt e zverdhur në fytyrë.
Por unë, duke u nisur nga mendimi, se nazet e kundërshtitë janë pjesë e natyrës femërore, buzëqesha me qejf të madh. Dhe tek vështroja, sesi dridheshin supet e saj të bardhë e të mbushur me materie femërore, ndjeva një trazim mashkullor sfilitës e më pushtoi një dëshirë e marrë, që mezi po e përmbaja. Sido që kish folur ajo nga pozicioni i një femre, unë nuk mund ta lëshoja aq shpejt pozocionin tim prej mashkulli, që të më quante budalla një ditë. Ky mendim dhe tundimi i tmerrshëm që më shkaktonte kurmi i saj i butë i mbështjellur me çarçaf, më nxitën që të ngul këmbë deri në fund. Dhe atë çast m'u tendosën më keq të gjitha shqisat. Aq sa fillova të ndjej drithërima në çdo milimetër katror të trupit. Më çakërdisi ideja, se duhej të përfitoja patjetër nga ky rast, për ta bërë timen. Duhej me çdo kusht t'i shihja ato supet e bardhë dhe krahët e saj të hollë duke u përpëlitur nën krahët e mi. Kështu më thoshte instikti im prej mashkulli. Kurrë ndonjëherë nuk i kisha rënë në qafë me kaq vendosmëri një femre. Por ky rast bënte përjashtim nga vet terreni i jashtëzakoshëm ku gjendeshim. Përfytyrova se si kjo femër e akullt në dukje, mund të zbutej si manare e të bëhej krejt e zjarrtë në atë shtrat të ftohtë. Si të gjitha gratë, që kanë një kufi morali me disa piramida ndaluese të vendosura në tru qysh në fëmijëri, edhe kjo, tej këtij kufiri të diktuar, duhej të shfaqte instiktin e vet biologjik me ngacmimet e natyrshme të seksit të kundërt. Po të isha taktikisht i zoti, unë mund t'i shmangia të gjitha pengesat e ta kaloja atë kufi në mënyrë paqësore.
Mesa dukej, ajo, me intuitën e saj të habitshme, e kuptoi përsëri ç'mendoja unë atë çast. Sepse rrudhi vetullat, sikur deshi të largonte sa më parë nga vetja dikë, që s'po e duronte dot t’i binte në qafë më tej.
-Të lutem kuptomë, dil, mos u vono më tepër! - pasi i tha këto fjalë, sytë e saj më vështruan egër, në mënyrë urdhëruese dhe me padurim të dukshëm.
Vështrimi i saj ishte si një vetëtimë që më futi shkarkesën e zjarrtë në të gjitha indet. Por unë s'doja ta bëja veten të mundur e të pranoja një humbje të padenjë. "Qëndro në pozicion luftimi, mos u thyej nga refuzimet e zakonshme të femrës, binde!", më diktonte zëri im i brëndshëm.
-Mos u ngut! -i thashë. -Para së gjithash jemi njerëz dhe mund të kuptohemi...
Ajo më pa me tmerr. Fytyra e saj u bë e tejshkuar, e ashpër, bojëhiri. Por me një bukuri delikate të rrallë. Këto nuanca të portretit pata filluar t'i dalloj qysh në shkollën e mesme, kur bënim analizat e personazheve në lëndën e letërsisë dhe prej asaj kohe njerëzit i vrojtoja me këtë sy të kujdesshëm.
-S'kemi ç'të kuptohemi më tej, po dil tani pa e zgjatur! -tha me zë të mprehtë e urdhërues, sikur të komandonte një togë ushtarësh.
Kjo mënyrë komunikimi e saj, në ato avantazhe strategjike që zotëroja unë aty, nuk më pëlqeu aspak. I goditur gjer në palcë nga rrufeja verbuese e atyre syve urdhërues, desha t’i hidhem, siç hidhet një tigër mbi gjahun e vet. Por përsëri mendova, se duhej me durim e urtësi të gërmoja akoma në transhenë e hapur deri tani. Në mënyrë që pas asaj pamjeje kërcënuese të zbuloja pasionet e fuqishme, pas atyre buzëve të ngushta e të shtrënguara, të çliroja puthjet e saj të zjarrta. Ide kjo, që ishte ngulur në trurin tim si dhëmbët e një përbindëshi. Dhe pas pak mërmërita:
-Kuptomë, moj vajzë e mirë, rrethana e veçantë ku ndodhemi, kërkon t'i flasim njeri-tjetrit jo me urdhra, po me zëmër...
Ajo rrudhi vetullat me padurim, prej bezdisë që i shkaktonin jo vetëm fjalët, po edhe sytë e mi, të cilët po e rrëmonin thellë. Dhe m'i preu fjalët në mes, duke i dhënë kokës përpjetë si një mëz i harbuar. Lëvizje kjo, me të cilën sikur deshi ta flakte tej me përbuzje këtë bisedë që po zgjatej.
-Të lutem, mos hap kot muhabete të tilla, se unë mezi po të duroj!...
Për disa sekonda me rradhë ne vështruam njëri-tjetrin. Ajo në mënyrën e qingjit të mbledhur kruspull, unë në formën e ujkut qimepërpjetë, që është gati për t'u vërsulur. Ato që bluaja në kokë atë çast mund të përligjeshin, po të kihet parasysh, se isha një njeri që po më kalonin ditët nëpër inspektime ushtarake, i ndarë prej botës femërore në pjesën më të madhe të kohës dhe me ndjenja të ndrydhura nga disiplina e detyrës. Ja, ku pa pritur e pa kuptuar një grua mahnitëse vjen e futet në "vendstrehimin" tim prej artilieri të stazhionuar nga pritja e gjatë. Pikërisht, nga një periudhë e tillë boshe, plot mërzi dhe vetmi, që shtrihej para kësaj ngjarjeje të madhe të zemrës, matet edhe forca e jashtëzakonshme e dëshirës që më kish kapluar ato çaste. Ajo kundërshtonte, por ku dihej, pikërisht pasiguria më bënte më ngulmues për të thyer rezistencën e saj. Dhe prapëseprapë, në këtë rezistencë kish një bukuri që më tërhiqte dhe ma ndizte gjakun ca më keq. I pushtuar nga marrëzia e qëllimit tim, ende po ngulmoja, ende s'doja ta bëja veten të mundur.
-Nuk e kuptoj, pse kundërshtoni kaq shumë për të biseduar! Mos vallë nuk keni besim tek unë? Nuk jam aspak njeri i pabesë siç kujtoni...
Dëgjova për herë të parë psherëtimën e saj të thellë, të dridhshme, të ankthshme.
-Po ke besë e nder, të lutem shumë tregoje tani menjëherë, se mua po më pushon zemra! -ma ktheu me një padurim të prerë, duke i lëshuar këto fjalë si thikë therëse, madje edhe vështrimin e pati depërtues si një teh të hirtë çeliku.
Zëri i saj tingëlloi shumë i qartë, kundërshtues, lutës, mëshirues njëherësh. Nuk vura re asnjëherë te fytyra dhe te fjalët e saj mëdyshjen, apo lëkundjen më të vogël, që të mund të shpresoja diçka më tej. Më në fund ndjeva plotësisht kundërshtimin e hekurt të kësaj femre mizore. Ajo po shprehte një vendosmëri demoniake për të më refuzuar me çdo mënyrë. Tani u duk açik, s'kisha më asnjë shpresë, se mund të pranonte ndonjë veprim kundër vullnetit të saj, pa një reagim të vrazhdët, alarmant e me pasoja për mua. Dhe kjo më trishtoi pa masë. Mbeta i ngrirë një copë herë dhe pata një dyluftim të ashpër me vetveten. Dyluftimi midis instinktit dhe arsyes vazhdoi disa sekonda. Zemra ma qëllonte gjoksin me një batare aq të fortë, sa më dukej sikur binin predha artilerie diku thellë në moçalishtet e Nartës. Pikërisht në atë çast, s'di se si më erdhi ndërmend ajo thënia që diku kisha lexuar "Mos e fal kurrë puthjen pa dashuri!" Këto fjalë dhe vajza e lebetitur që kisha përballë, më bënë të mendoj, se këtu, me një femër të panjohur, duke shfrytëzuar me imponim rastësinë e keqe që iu krijua asaj, duke përfituar nga terreni i mbyllur ku ajo s'kishte nga t'ia mbante, mu duk jo vetëm me vlerë thënia e mësipërme, po edhe sjellje e ulët e paburrëri të veproja kundër dëshirës së saj. Pra, m'u duk budallallëk i madh e poshtërsi të veproja më tej, për t'i hapur udhë dëshirës së çmendur me këmbëngulje shtazarake. Vura dorën mbi zemrën time të butë që filloi të qetësohej ngadalë dhe e vështrova vajzën me një ndjenjë faji, ndonëse s'kisha kryer asnjë veprim të natyrës së dhunuesit. Mendova, se po të kishte qenë ndonjë horr këtu në vendin tim, nuk do ta kishte falur kurrsesi, por sa të thuash tre, do t'ia kishte mbyllur atë gojë të bukur me çarçafin që mbante shtrënguar rreth qafës. Mirëpo unë e njihja mirë veten time, që në thelb nuk isha aq agresiv, sa çdo të kisha dëshiruar pak më parë. Dhe kur njeriu i humbet të tëra shpresat, atëherë nis lufta për dinjitet.
-Kthehu në anën tjetër, të vishem unë i pari e të dal! -i thashë dhe u orvata ta siguroj: -Qetësohu! Unë s'jam njeri i lig, nga ata që të shkon mendja ty.
Ajo ktheu kokën nga muri në çast dhe unë vura re si përgjonte me dyshim e tmerr hapat e mi, që silleshin rreth krevatit gjatë kohës kur mora teshat nga karrigia e fillova të vishem. Dyshemeja prej dërrasash dridhej nën këmbët e mia. Por edhe ajo dridhej, sikur të ndodhej duke notuar në një pellg me ujë të akullt. Më së fundi u bëra gati. Vështrova orën. Ishte gjashtë pa pak. E ndjeja veten të tulatur si një kalë i rrahur dhe m'u deshën disa minuta, derisa munda të luaja njërën këmbë drejt derës. Megjithatë, tani logjika më punonte mirë dhe para se të dilja e sigurova edhe një herë:
-Mund të qëndroni krejt e qetë derisa të gdhihet plotësisht, se unë po zbres poshtë në restorant të ha mëngjesin e s'kam për t'u kthyer më këtu. Ju lutem mos mendoni keq për mua! - e thashë frazën e fundit, duke menduar, se pavarësisht ç'kisha bluar përbrënda blindazhit tim prej burri, jashtë nuk kisha shpallur hapur ndonjë ultimatum sulmimi. Dhe as e kisha treguar hapur pasionin tim të rrëmbyer, që të më vinte turp prej saj e të më vriste ndërgjegja. Të gjitha fjalët i kisha lëshuar të matura e që mund të merreshin edhe thjesht si dëshirë për komunikim midis njerëzish të panjohur. Në fund të fundit, një burrë dhe një grua, që veçse qëndrojnë të shtrirë në dy krevatë të ndryshëm, janë njësoj si në dy varre të ndryshëm.
Vetëm atëherë ajo doli nga gjendja e shtangët, psherëtiu thellë, më hodhi ca sy të tjerë dhe u mundua të buzëqeshte në një mënyrë që tregonte mirënjohje.
E përshëndeta ushtarakisht dhe dola. Zbrita shkallët me një lëmsh të madh, që më kishte krijuar në kokë ajo ngjarje e çuditshme dhe hyra në restorantin që ishte nënvete.
Kisha porositur ushqim dhe isha duke ngrënë, kur vura re, se ajo vajzë e panjohur dhe e veshur bukur po më kërkonte me sy. Pasi dalloi fytyrën time zeshkane me vetulla tepër të zeza, erdhi drejt e te tryeza...
3

-Agron, po më dëgjon? -i tha Zamira të fejuarit, duke vënë re, se sytë e tij vështronin përdhe te valëzimet e pllakave të postës.
-Po, po, vazhdo! -u gjegj ai duke kapërdirë pështymën me trishtim.
-...Isha ngopur me gjumë dhe gjendesha në një dremitje të sipërfaqshme, kur ndjeva një dritë të fuqishme që më goditi qepallat. M'u bë sikur papritur doli dielli dhe atëherë u zgjova plotësisht. Drita vinte nga prapa shpinës sime dhe u ktheva në çast. Por oh, më ngriu zemra menjëherë e m'u ftoh gjithë trupi, kur pashë një burrë të shtrirë në krevatin përballë që m'i kishte ngulur sytë...
-Hm... - ia bëri Agroni duke e kundruar të fejuarën me sy zhbirues të zgurdulluar. Mbi buzë, i dallohej një dridhje nervoze që e përmbante me vështirësi.
-Si e pashë që çelësi ndodhej aty ku e kisha lënë, ndjeva morrnicat e tmerrit, që më shkaktoi e fshehta e hyrjes së tij në dhomën e mbyllur dhe më pushtoi ajo llahtara e zakonshme, që ndjejnë të gjitha vajzat kur gjenden papritur përballë rrezikut të turpërimit. Desha të ulërij për t'i shpëtuar asaj të keqje. Por e përmblodha veten, sepse kjo do të më damkoste në të gjithë qytetin. Një gjë më habiti pa masë. Teshat e tij të vendosura të gjitha mbi shpinën e karriges tregonin, se kisha fjetur gjithë natën me atë burrë të panjohur. Dhe nuk po kuptoja, si të isha përsëri e paprekur?...
Agroni turfulloi në mënyrë shpërthyese dhe rrahu thembrën përtokë.
-Bah, këtë s'e beson as njeriu më idiot në botë! - shfryu duke këqyrur të fejuarën gjithë dyshim.
Ajo e kundroi me dashuri dhe hodhi sytë një grimë nga unazat e florinjta të gishtave.
-Po të ishte ndryshe, nuk do të ta tregoja, mor Goni. Ti nuk beson që ka edhe meshkuj të ndershëm?...
-Mira, ja ku po të them dhe dije mirë, ky më duket muhabeti më i kotë që mund të bësh për të më mbushur mëndjen, se paske fjetur gjithë natën në një dhomë me ujkun dhe ai s’të paska zgjatur as thoin!... -turfulloi ai duke nxjerrë gjuhën me pezm e disi i zverdhur në fytyrë.
Sytë e Zamirës u lëngëzuan pakëz. Ajo uli kokën dhe vështroi këmbët e njerëzve të shumtë te sporteli, që dukeshin sikur peshonin rëndë mbi pllakat e bardha të mermerit.
-E shoh që është e kot të të them, se as fryma e tij nuk më ka prekur. Po ai s'ishte nga ata njerëz, more Goni, Ishte më i turpshëm se unë...
-Mira! -thirri ai me një tension të dukshëm mes zallahisë së zërave të shumtë. -Më mirë të mos ma kishe treguar fare këtë mesele të dhier, se më gërrice nervat për dreq!
-Po unë dua të jem krejt e sinqertë me ty, mor zoti Agron... Në qoftë se ti mban rezerva nga jeta jote, kjo ka të bëj me ty, jo me mua... Po të lutem dëgjomë deri në fund, pastaj daç beso, daç mos beso! -tha ajo me një zë të prajshëm duke iu mbushur fytyra me gjak.
-Vazhdo! -shfryu ai sërish me ton të rëndë dhe lëvizi kokën anash.
Zamira hetoi sytë e tij të rrëzuar përdhe, harkun e vetullës që i dridhej sikur do t'i këputej, ca bulëza djerse mbi ballë dhe u përtyp një grimë. Mandej gjeti kurajë tek e vërteta e saj dhe vijoi:
-Edhe unë s'do të çuditesha aspak, sikur ai të më sulej egërsisht dhe të them të vërtetën atë çast u përgatita t'i hidhem përsysh me thonj e me të pështyra surratit... Por ai ishte njeri i mrekullueshëm. Doli nga dhoma duke kërkuar falje për ngatërresën që kishte ndodhur. Në fillim m'u duk e pabesueshme që përfundoi gjithçka kaq thjeshtë. U desh të kalonin disa minuta, gjersa të merrja veten e të gjykoja më drejt për atë person. Ndaj pak më pas ndjeva shumë respekt për të dhe shkova e gjeta në restorant, tek po hante mëngjesin i vetëm. Do të qe e tepërt të prisja të më ftonte dhe i kërkova leje të ulem. Burri hijerëndë që po shihja tani, më tregoi karrigen përballë dhe vazhdoi të përtypej ngadalë, duke pritur t'i flas për çka më kishte shkrepur në kokë.
“Mund t'ju them diçka?” -ia nisa unë me druajtje.
Ai buzëqeshi pakëz dhe u përgjigj :
“Mund të më thoni gjithçka! “
“Sjellja juaj më ka bërë të kem një detyrim të madh shpirtëror. Dhe jam e mendimit, se mirënjohjen time s'mund ta shpreh, veçse duke ju pyetur nëse pranoni t'ju quaj vëlla? “
Ai qeshi me gjithë shpirt dhe më vështroi me respekt.
“Kam tri motra, -tha -po meqë nga ç'kuptova, jeni vajzë e ndershme, mund të pranoj të bëhem edhe me një të katërt”.
E falënderova dhe, siç ndodh zakonisht, shkëmbyem pyetjet e shkurtëra të njohjes, Quhej Fisnik Ibro. Banonte në Tiranë në lagjen “Ali Demi”. Më foli, se kishte ndërmend të fejohej së shpejti dhe unë i kërkova adresën e familjes. Nuk më la të paguaj mëngjesin që hëngra me të dhe më përcolli te autobuzi si vëllai motrën. Vjet më ftoi në dasmë. Po nuk pata mundësi të shkëputem nga shkolla ato ditë dhe i dërgova telegram urimi, duke i shkruar në fund “motra Zamira”. Më vonë shkëmbyem kartolina për Vitin e Ri. Dhe meqë nuk shkova dot në dasmën e tij, mendoj se kam një arsye të pastër ta ftoj në dasmën time. Tani ti, Goni, besoj je dakort t'i bëjmë edhe atij një telegram?...
Ai vështroi një çast dorën e saj që tundte lehtë listën e ftesave për t'u freskuar. Mandej sytë e bukur që shprehnin një lutje të sinqertë. Nga fjalët e fundit të saj sikur ndjehej paksa më i qetë, por jo krejt i qetësuar.
-Për dasmën tënde vendos ti vet... -tha me një zë të vrarë dhe pyeti: - Po ta ftosh atë do të jesh e kënaqur?
-Po nuk deshe ti, nuk e ftoj. Unë s'dua të bej diçka që nuk të pëlqen edhe ty.
-Ti e dëshiron vërtet ardhjen e tij? -ai e hetoi në sy.
-Më duket gjëja më e mirë që mund të bëj për të e për gruan e tij. Mirënjohja më e bukur për ndershmërinë e tij.
-Bëj si të duash. - tha ai me zë të lehtë.
Zamira i shtrëngoi dorën ëmbëlsisht.
-Pas kësaj që të tregova, s'ka për të ndryshuar asgjë midis nesh? Ti do më duash prapë siç më ke dashur?
-Ti e di, Mira, që unë të dua shumë, se të kam njohur thellë kush je dhe si je. Po se si bëhem kur dëgjoj gjëra të tilla, qoftë edhe nga goja jote. Mua s'më vjen mirë kur të tjerët kanë të bëjnë me ty, qoftë edhe fare pak. Qoftë edhe kur mendojnë për ty, apo kur janë të panjohur rrugës e të shohin me sy nepsqarë. Mua s'më vjen aspak mirë. Dua të jesh e gjitha e imja, kupton?...Në çdo gjë e tëra imja...
Zamira mbështeti kokën në supin e tij, si për t'ia plotësuar atë përkatësi, për të cilën ai kishte aq

shumë nevojë.

Dashuria brenda varrit

– tregim-

Teksa jeta gjallon e zhvillohet pa ndërprerë në tokë, në qiell e nëpër planetët pa fund të galaktikave, në trojet tona ajo lëviz e krijon ngjarje edhe brenda varrit. Kjo mund të duket disi e habitshme, por është e vërtetë.
Komshiu Leksi me fytyrë të dreqosur deri në atë shkallë, sa dukej si ndonjë xhind i sapodalë nga humnerat e errëta të thellësive, thirri Amin te hyrja e apartamentit përballë. Ai i ra ziles me ngut e me një tringëllimë të zgjatur pa e hequr gishtin nga butoni.
Kur Ami hapi derën dhe e kundroi me sy të çakërritur nga habia e shkatërrimit që vuri re në fytyrën e tij, komshiu Leksi lëshoi breshërinë e vet fatale:
-Eja merre tët shoq, se paska qenë fundërrinë e fundërrinave, një maskara i ndyrë dhe imoral i paskrupullt!... Unë po shkoj të dorëzohen në polici ! – tha ai prerazi, me vetulla të ngërthyera nga zemërimi i tejskajshëm dhe iku në çast duke brambullitur poshtë shkallëve.
Ami, e shtangur nga kjo e papritur kaq tronditëse, ndjeu një dridhje të fortë në të gjithë gjatësinë e trupit të saj delikat. Vrulloi drejt derës përballë dhe hyri krejt pa frymë brenda dhomës së hapur. Por ç’të shihte?... Aty kishte ndodhur një gjëmë e paimagjinuar. I shoqi i saj gjendej i vdekur dhe krejt lakuriq përkrah gruas pa jetë të komshiut Leksi. Ajo i vëzhgoi një grimë herë të dy kufomat lakuriqe me sy të shqyer nga habia dhe tërbimi, për të parë gjurmët e përgjakshme të asaj vrasjeje të dyfishtë. Por çuditërisht, asnjëri nuk kishte plagë te koka apo te gjoksi. Ishte një krim fare pa gjak, i paparë ndonjë herë as në filmat horror. Burri i saj dukej sikur flinte i zhveshur në shtratin e vet bashkëshortor. Por për fatin e saj të zi, ai flinte gjumin e madh të vdekjes në shtratin e një gruaje tjetër, të cilën ajo e kishte pasur shoqe të ngushtë...
Ka një prag fundor ku dashuria e madhe kthehet papritmas në një urrejtje tërbimtare tejet të fuqishme. Dhe ky është çasti kur gjen befas bashkëshortit tënd në marrëdhënie intime me një partner tjetër. Ami u xhindos brenda pak sekondave. Një urrejtje gati vjellëse iu mblodh në grykë dhe po i pengonte frymëmarrjen.
Ajo u kthye si ndonjë egërsirë e plagosur për vdekje dhe vrapoi te hyrja e saj, duke shtrënguar tëmthat nga një dhimbje e tmerrshme që ia mbërtheu kryet në çast. U shtri te shtrati i saj krejt pa vetëdije dhe priti gati si e trullosur, derisa e mori disi veten. Pastaj zgjati dorën te aparati telefonik mbi komodinë dhe u bëri një telefonatë prindërve të saj, që banonin në lagjen e Alliasit, te fundi verior i Tiranës.
Nuk vonoi shumë dhe te dera e hapur përballë, hyri ekipi i specializuar i ekspertëve të policisë hetimore. Ata kontrolluan gjithçka, i kthyen trupat pa jete nga të gjitha anët dhe në fund dolën me përfundimin që dha mjeku ligjor: Burri kishte vdekur nga një atak kardiak gjatë sforcimit në marrëdhëniet seksuale. Ndërsa gruaja ishte goditur nga i shoqi në kokë me tenxheren e trashë të presionit të gjetur aty pranë. Mjeti rrethanor me të cilën bashkëshorti i kishte shkaktuar viktimës gjakderdhje të brendshme në tru dhe prova e vetme e krimit, e përdorur në çastet e tronditjes së fortë psikike. Në çastin kur ai kishte ardhur befasisht nga jashtë dhe e kishte gjetur gruan ende në shtrat, duke u përpjekur të kthente në jetë dashnorin e mbaruar.
Pasi u kryen të gjitha formalitetet e zakonshme, Ami, që ziente përbrenda nga një erupsion gati vullkanik, por krejt e qetë në pamjen e jashtme, porositi arkivolin. Pastaj me ndihmën e banorëve te shkallës, ajo e mbështolli të shoqin me çarçaf dhe e vendosi brenda kutisë me kapak të thjeshtë fibre. Po atë ditë, pa kryer asnjë ceremoni mortore për besëthyerin e saj të kurorës, ajo pagoi shërbimin e funeralit dhe e çoi arkivolin te varrezat e Sharrit, duke mos lajmëruar askënd për shoqërimin e zakonshëm familjar.
Pak kohë më pas, po atë ditë, zuri vend aty edhe arkivoli i gruas së Leksit, të cilën ceremonia familjare pa shumë bujë, e vendosi sipas radhës te varri i hapur përbri tij. Kështu u duk se u mbyll ajo dramë e fshehtë dashurie midis dy komshinjve, e cila qe kthyer papritmas në një tragjedi të rëndomtë, të heshtur.
Por motra e gruas së Leksit, e mbuluar nga lotët, nuk ndjehej aspak e qetë shpirtërisht. Ajo kishte dëgjuar nga motra e madhe gjithçka mbi marrëdhëniet që kishte me burrin e Amit, të quajtur si dashuria e vërtetë e jetës së saj. Madje si me e vogla, ruante edhe një amanet të saj: “Po te vdes ndonjë dite, të më varrosesh në një varr me të dashurin tim të zemrës, sepse vetëm atëherë do të jem e qetë në atë botë.”
Pas dy ditësh, kur varri kishte ende përsipër dheun e freskët, ajo pagoi varrmihësit në fshehtësi dhe trupin e burrit, të cilin motra e madhe e kishte dashuruar me të gjithë pasionin e vet vdekatar, e çoi të prehej te varri i saj. Duke e vendosur brenda arkivolit të përbashkët, përkrah njëri-tjetrit, siç ishin në shtratin ku gjeten vdekjen. Ndërsa në arkivolin bosh, sipas kërkesës së varrmihësve, la vetëm një pusullë, që gjithsesi të dihej më vonë vendndodhja e trupit të të vdekurit që mungonte.
Kishin kaluar pak ditë dhe ëma e Amit, si besimtare fanatike, e qortoi të bijën e rrëmbyer nga pabesia e të shoqit:
-Bëre gabim të madh, moj bija ime, qe e varrose tët shoq të mbështjellë vetëm me çarçaf. Është gjynah i madh nga Zoti të mos e veshësh me kostum, si gjithë burrat e tjerë...
-Ai nuk ishte si burrat e tjerë ! – kishte kërcyer përpjetë Ami. – Ai ishte faqezi, që më nxiu faqen e më shkatërroi jetën.
-Po ama, do s’do ti, është i ati i vajzës tënde të vogël...
-Vajzën e la pa baba, ai i pacipë! Kur s’më donte, le të mos martohej me mua e të bënte fëmijë. Zgjedhja e njeriut për të bashkëjetuar bëhet vetëm një herë dhe para martesës. Kush nuk di të zgjedhë në atë kohë atë që i duhet, pas martesës zgjedh ose shkatërrimin e familjes, ose vdekjen.
- Epo, ja, allahu e dënoi me goditje në zemër dhe atë tjetrën me goditje në tru, se martesa është e shenjtë, moj bijë. Prandaj me punët e allahut duhet të kesh kujdes, se të vjen e keqja nga s’ta pret mendja, po sidomos te fëmija...
Ami u trondit shumë, u mendua thellë dhe pastaj tha:
-Do t’i lutem zotit të ma mëshirojë vajzën...
-Dëgjomë mua, nuk të kushton gjë të blesh një kostum e të shkosh që t’ia veshin punëtorët e varrezës... - ia preu fjalën e ëma.
Ami rrëzëlliti sytë mbi të ëmën me një mëdyshje të dukshme.
-Kostumin e martesës e ka fare të ri ai, po ata varrmihësit duhen paguar shumë që të hapin varrin fshehurazi...
-Paguaji, se të jap edhe unë ca para nga ato që morëm për kompensimin e pronës.
Më në fund vejania pa rroba zie në trup, u bind dhe shkoi për të biseduar me dy varrmihësit, që e vunë në dyshim me ngulmimin e tyre për të mos rihapur varrin. Ami u premtoi se veprimin e tyre zhvarrosës, do ta mbante si të fshehtën e varrit, dhe u pagoi në dorë të tërë shumën e majme që kërkuan.
Ata hapën arkivolin pasdite vonë për t’i veshur kostumin të vdekurit. Por për habinë e tejskajshme që e la gruan vejane pa mend, aty brenda kishte vetëm një letër të zhyer me dhera. Nën dritën e dobët të perëndimit ajo lexoi shënimin e shkruar keq: ”Jam te varri i komshies!” Si ka mundësi! tha me vete Ami e mahnitur aq shumë, sa për pak çaste mendja e saj u shkëput krejt nga realiteti dhe u zhyt padashur në misticizmin ireal të besimeve fetare.
-Maskarai, kurvari i poshtër, as në varr nuk rri rehat! Lakuriq le të mbetet!... - murmuriti ajo lehtas dhe rendi e nervozuar te taksia në një cep të varrezës, ku po e priste e ëma.
Varrmihësit e paguar dy herë, qeshën nën hundë dhe rrëshqitën përmes rreshtave mortorë. Fashat e perëndimit të flakëruar që kishin rënë mbi kryet e varreve, e kishin bërë varrezën të dukej si një djegurishte e madhe me kërcunj të prushëritur.

Tiranë, dhjetor 2009

Dashuri para provimeve

(Fragment)

Po bëheshin gjashtë ditë që Sokoli ishte mbyllur në shtëpi, për të përgatitur provimin e parë. Vetmia, lodhja dhe malli për shokët, sidomos për Alketën, po e bënin gjithnjë e më të pavëmendshëm. Bëri çdo orvatje për të larguar mendjen prej tyre, por ishte e pamundur të përqendrohej më tej.
Tekefundit ai mbylli librin, mori pyetjet e letërsisë me vete dhe në orën nëntë pa çerek u gjend nën dritaren e Alketës. Hodhi sytë disa herë përpjetë, por nuk pikasi gjë. Në të gjithë fasadën e pallatit qenë lëshuar perdet e holla që ruanin intimitetet familjare. Fërshëlleu tri herë si gushëkuq, por ajo nuk dëgjoi. Atëherë nxori celularin dhe i tha se gjendej poshtë dritares për të folur me të.
Befas u luhat perdja e tylit dhe Alketa buzagaze nxori kokën zeshkane te dritarja e katit të tretë.
- Koli, prit se erdha! - zëri i saj pak si i mbyllur pati një tingull të largët, gati qiellor. Pastaj perdja e tylit u lëshua sërish, sikur mes tyre të kishte rënë papritmas një copë re flurore.
Ai u tërhoq nën hijen e një shelgu lotues, që bleronte aty pranë dhe i drejtoi sytë nga cepi i pallatit. Kish filluar të bënte pak vapë. Lart, në ujëvarat gjelbëroshe të shelgut, cicëronte pareshtur një zog, që thërriste me ngulm zogëzën e vet. Pak më tej, disa fëmijë gajaseshin me një vajzë të vogël, duke i përsëritur thirrjen e gjyshes: "Oj Ivona, të keqen nona, mos u bëj pis se të rreh moma!" Ndërsa pas shpine, në xhadenë e asfaltuar të unazës, ndihej rrapëllima e paprerë e makinave.
Ja, më në fund ku u duk ajo fytyra e saj e çiltër, në të cilën përzihej shprehja e zakonshme e përzemërsisë. Kishte veshur një fustan shtëpie të hollë me lule të bardha, që i qëndronte lirshëm në trup dhe me këmbët e plota tërhiqte bran një palë shapka të kaltra. Me atë afrimin e saj të shpejtë e të lehtë, ajo iu duk Sokolit si një degë e mbushur me lule molle, që e shtynte era pranverore drejt shelgut.
Alketa iu qas fare pranë dhe me vështrim ledhatues e me buzëqeshjen plot adhurim i dha dorën. Ai ndjeu butësinë e gishtave të saj si të veshur me push zogu. Fytyra e saj nazike dukej pak e hequr. Sytë e zinj me qerpikë të dendur kishin një shikim të ngrohtë, të ëmbël e mjaft të përmalluar. Atij i gufoi zemra dhe pati ndjesinë e thellë se dashuronte çdo fije floku të kësaj vajze.
- Sa mirë bëre që erdhe! - murmuriti Alketa me atë zërin e saj të thellë, që i jehonte përbrenda kraharorit dhe mbështeti dorën te trungu i lëmuar i shelgut.
Sokoli kundroi një grimë lojën vezulluese të rrezeve të mëngjesit, që praronin pushin e hollë në qafën e saj dhe ndjeu një trazim në gjoks e një dëshirë te buzët e prushta.
- U çmenda ! – i tha duke rrëshqitur vështrimin e ethshëm nga qafa e gjatë te jaka e hapur e fustanit, te faqet e kuqëluara në mollëza e deri te ninëzat si dy bulëza zifti. - Ku jemi mësuar ne të rrimë mbyllur e pa e parë njëri – tjetrin kaq gjatë, moj Keta!
Alketa e kuptoj se ai kishte nevojë të domosdoshme të çmallej me praninë dhe zërin e saj, që ishte mësuar ta kishte gjithmonë te banka përbri vetes. Ajo ndjeu një fërfëllimë drithëruese në kraharorin e njomë dhe, si për të fshehur gjendjen e saj të brendshme, hodhi një grimë herë sytë e saj të qelqëruar nga gëzimi diku tej rrugës së zhurmshme. Pastaj me një vëmendje të veçantë, sikur t'ia kishte harruar krejt fytyrën, u kthye edhe ajo e kundroi me mall ballin e tij me dy dallgëzime të lehta sipër vetullave harkore, buzët e ngrohta e tërë afsh me një nënqeshje djaloshare të këndshme dhe, atë mjekrën e tij katrore të pushëritur me qime zijoshe tej e tej faqeve të rrafshëta. Dukej sikur gjatë këtyre ditëve ai qe rritur e burrëruar më shumë.
- Edhe unë u mërzita vetëm, - i tha ajo me një psherëtimë, - po s'ke si mëson ndryshe...
- Genti me Bibanin dhe ca goca studiojnë këtu matanë, te pylli i akacieve, - bëri të ditur ai. - Shtrojnë batanije nën hijet me bar dhe rrinë deri nga dreka bashkë. Si thua, Keta, shkojmë dhe ne të dy?
Alketa u mendua me një buzagaz të ëmbël.
- Do merremi me muhabete e do mbetemi pa mësuar, - tha ajo me mëdyshje. - Nja njëzetë pyetje unë s'i kam kaluar fare...
- Të paktën vetëm sot, - iu lut ai me përgjërim - Do t'i përsëritim bashkë, ja, unë i kam marrë pyetjet me vete...
Lart në degët e shelgut u dyzuan cicërimet dhe u bënë më ngulmuese. Dukej sikur një soprano dhe një tenor këndonin njëherësh e i përgjigjeshin njëri - tjetrit me tonalitete të larta.
- Nesër, - diktoi ajo prerazi. - Do marr edhe Odetën e shkojmë të tre qysh në orën tetë.
Sokoli mbeti kokëvarur e si i brengosur për pak sekonda. Mandej, duke e fiksuar shikimin mendueshëm tek ai shtegu i bardhë që çante mes për mes flokëve të Alketës, u rrek të çante edhe një shteg në mendjen e saj.
- Të lutem eja sot, ma plotëso dëshirën, se ashtu është puna...
- Pse, si është puna? - ajo ia nguli shigjetat e zeza të ninëzave me kërshëri.
Sokoli vështroi me lakmi buzët e saj të bumbëzuara, që kuqëlonin si një lule shege e sapoçelur.
- Do drejt ti?... Më është bllokuar truri, nuk mësoj dot dhe ka rrezik të rrëzohem në provimin e letërsisë... Më është bërë goja helm, dua patjetër pak nektar nga ai i buzëve të tua. Më rri mendja aty gjithë ditën, vdiqa, mbarova...
Migana ia dha një të qeshure të fortë, që jehoi me gufim në gjoksin e saj dhe e mbyti menjëherë, duke vënë pëllëmbën e dorës mbi buzë. Pastaj shikoi rreth e qark dhe tha me zë të ulët:
- Ua, ti Koli qenke fare i lojtur, si të paska rënë në tru kaq keq?
- Nuk e di, - i tha ai duke u shkuar gjuhën buzëve të veta, që kishin zënë t'i thahen nga sikleti. - Thonë se kur pi drogë një herë, nuk rri dot pa pirë përsëri. Qëkur provova atë nektarin e buzëve të tua, jam droguar keq dhe s'ka antidrogë që më shëron. Vetëm po përsërita dozën që më dhe, më qetësohet shpirti...
Ajo u kukuris sërish dhe vështroi një grimë anash, ku ndeshi fytyrën e ngrysur të një plake, e cila kaloi trotuarin duke tundur kryet.
- Epo, s'kam ç'bëj, - pranoi ajo me një përtëritje të beftë në fytyrë dhe kapërdiu një psherëtimë, - Gjithë këtë farë çuni s'mund ta lë të shkoj dëm për hiç asgjë...
Sokoli vuri buzën në gaz i kënaqur dyfish, si nga pranimi i saj, ashtu dhe nga ironia e lezetshme që përdori.
- Atëherë shko merr antologjinë bashkë me shënimet dhe mos u vono!
Ata u takuan tej pallatit, te trotuari i unazës dhe morën rrugën drejt një kodrine që ngrihej matanë ndërtesave të dendura. Ai ecte me hapin fitimtar të të riut të shkujdesur, ajo me lëvizjet lozonjare e me freskinë e të përkëdhelurës së fatit. Vështrimi i tyre, i gjallëruar nga natyra plot vegjetacion të harlisur, binte gjithandej mbi blerimin e përshkënditur prej rrezeve të ngrohta të diellit dhe mbi trumbat e zogjve, që ç’vendoseshin pareshtur me fluturime të hareshme nga njëra pemë në tjetrën.
Pylli i dendur i akacieve, të mbjella para shumë vitesh nga punonjësit e pyjores, ishte një parajsë pranverore e vërtetë. Me barin e dendur si velenxë jeshile dhe me freskinë e hijeve të thella, ai krijonte një atmosferë të këndshme ngjyrë gri, me të cilën ftonte këdo për tu kënaqur në gjirin e tij bujar. Të parët që e shijonin mrekullinë shpirtërore që u dhuronte ky pyll, ishin maturantët, të cilët vinin këtu pa filluar ende vapa me dyndjen e njerëzve të shumtë.
Ata hodhën sytë rreth e rrotull për të parë shokët e klasës. Sokoli thirri me zë të lartë Gentin dhe Bibanin. Por nuk mori asnjë përgjigje. Ndjehej gjithandej vetëm heshtja ndjellamirë e këtij pylli.
- Mund të kenë ndërruar vend sot, - tha ai me habi dhe vërejti fytyrën e Alketës, mos kapte në të ndonjë shenjë meraku, që po mbeteshin vetëm.
Por përkundrazi, ajo buzëqeshi ëmbëlsisht dhe aty nën ngjyrimet fantastike të pyllit, fytyra e saj u duk çuditërisht më e bukur e më joshëse. Ndoshta sepse shpesh femrat i kuptojnë dredhitë e djemve, po meqë u pëlqen loja e tundimit, bëjnë sikur veprimet e tyre janë krejt rastësore.
Sokoli zgjodhi një vend të sheshtë me bar të pashkelur, midis dy gëmushave, të cilat krijonin një gjysmëharku të mbyllur dhe shtroi aty plastmasin. Drita e kufizuar, që vërshonte nga nënfletët, ishte aq e blertë, sa edhe trupat e tyre të ngjyrosur prej saj merrnin një pamje fantastike. Disa bimë kacavjerrëse, që ndërthureshin me degët e gëmushave, kishin çelë lulet e tyre të bardha në formë hinkash.
- Ë, Keta, si thua, a nuk jemi këtu si në mes të një kurore të madhe?
Ajo buzëqeshi sërish dhe pati një përtëritje të beftë përbrenda vetes.
- Me ç'po duket, të erdhi frymëzimi për të thurur ndonjë poezi...
- Të them të vërtetën, kur jam me ty më këndon shpirti padashur dhe më duket sikur do fluturoj... Po ti, Keta, ndjen të njëjtën gjë kur jemi bashkë?
Ajo e shigjetoi drejt në sy pak si gjatë dhe pasi kapërdiu një peng të krijuar nga emocioni i çastit, i tha :
- Normal, përderisa unë ndjej për ty...
Sokoli, si përgjigje dhe si paradhënie për kërkesën e bërë qysh te pallati i saj, e puthi befas me një shtrëngim të fortë. Në të cilin shpërtheu i tërë pasioni i dëlirtë, i zjarrtë dhe i përmalluar i moshës së tij të njomë. Pastaj të dy njëherësh ata u shtrinë vetvetiu me krahë të kryqëzuar. Dhe për disa sekonda të gjata mbetën gati pa frymë në buzët e njëri – tjetrit, duke thithur me forcë të pazakonshme gjithë nektarin e mbledhur aty gjatë javës së tmerrshme të vetmisë. Pak nga pak temperatura në buzët dhe faqet e tyre filloi të rritej me shpejtësi, aq sa krejt trupi po u digjej si prush. Duke mos duruar më tej ngasjen e zjarrtë, në gulçim e sipër, Sokoli çoi dorën e dridhshme te të brendshmet e saj.
- Mos! – i tha Keta gati duke shfryrë përmes gjuhës së tij magjike, që ia kishte elektrizuar të tërë trupin në mënyrë flakëruese dhe shtrëngoi llastikun fort me dorë.
- Pse, shpirt?...
- Jo aty, jo! - kundërshtoi ajo vendosmërisht e me një ndijim turpi.
- Ti je imja dhe unë yti. Ç'ka për tu bërë më vonë, pse të mos bëhet tani, në kulmin e lumturisë sonë?...
- Jo, nuk dua të bëhet ajo gjë ...
- Ti nuk ke besim tek unë?
- Nuk është puna te besimi, - tha ajo duke gulçuar, aq sa kraharori dhe zemra po i çahej.
- Po ku?...
- Nuk mund të bëj kaq lehtë diçka që s'e kam bërë ndonjë herë... Po hiqe dorën se janë të holla e m'i grise!
- Unë e di që ti je vajzë, po të lutem bëj sakrificë për mua, kam shumë dëshirë...
Ajo i hapi sytë tej masës fare afër syve të tij.
- Ore çun, ç'kujton ti se është ?... Mos vallë ndonjë copë çokollatë dhe na, merre, haje!...
- Ke frikë? – i tha ai duke ia kaluar dorën te pjesa më e ndjeshme.
- Po, edhe frikë kam...
Ai turfulloi me drithërimë i eksituar së tepërmi.
- Ti e di që unë s'kam qenë nxënës i keq në edukatën seksuale. Jam në gjendje të të mbroj plotësisht...
- E di, megjithatë, nuk mundem...
- Hë, të lutem, Keta!
- Të thashë pra, jo! - ngulmoi ajo duke shtrënguar gjithnjë llastikun
- Hë, shpirt, se mezi po duroj!
Edhe ajo ndodhej në një gjendje të tmerrshme dhe të padurueshme. Faqet i kishte flakë të kuqe dhe i digjnin. Me puthjet e tij të flakta, të pareshtura e tërë dridhërima përvëluese, ai po ia zgjaste tej masës atë gjendje ekstaze të paprovuar ndonjë herë deri në atë shkallë. Por gjithsesi, ajo nuk jepej dot.
- Duhet të presim, kur t'i vijë koha! - i tha ajo pa u menduar për këtë lloj justifikimi.
- Ç'farë kohe, Keta?... Ne jemi tamam në moshën që duhet...
- Mosha po, por kemi probleme të tjera përpara. Zemra ime vërtetë ka pranuar të dojë një djalë, por nuk mund të pranojë edhe të bëhem grua edhe të vazhdoj shkollën njëherësh...
- Ato nuk na pengojnë aspak të bëjmë dashuri me njëri- tjetrin.
Ajo largoi buzët në mënyrë kundërshtuese një grimë.
- Më vjen keq, Koli, po veprimet e dashurisë kanë radhën e tyre. Në jetën e njerëzve ka edhe ca rregulla...
Ai e puthi sërish me mospërmbajtje dhe e shtrëngoi me të gjithë forcën e krahëve të tij djalosharë. Pastaj i zbërtheu tri kopsat e kreut të fustanit prej basme dhe duke lëmuar gjoksin e saj të fortë me një ndjesi zemërdridhëse, tha me zë gati të mekur:
- Natyra, që ka krijuar organizmin tonë, ka vënë aty ligjet e saj, jo rregullat që vënë njerëzit... - ai tregoi me gisht një lule kumbulle të egër aty pranë. - thuaji asaj lules aty, mos lidh kokërr, se kështu kemi vendosur unë dhe Keta!
Ajo u befasua kënaqësisht me argumentin e mençur që gjeti njeriu i zemrës së saj. Por instinkti i vetëmbrojtjes ende nuk e linte të jepej plotësisht.
- Koli, shpirti im, jam gati të bëj çdo gjë që dëshiron ti, po nuk dua të prishem që tani dhe pastaj deri sa të vijë koha të bashkëjetojmë, ta ndjej veten femër e përdalë, më kupton?
Ai u ndie paksa i nervozuar, megjithatë, nuk la shkak të kuptohej prej saj.
- Nuk besoja kurrë që ti, Keta, të ruaje për këtë rast mendime të tilla jashtë kohës. Ç'rëndësi ka ekzistenca e himenit tek një vajzë si ti? Nuk të mjafton dashuria ime e sinqertë, për ta ndjerë veten gjithmonë vajzë me dinjitet?
Ajo lëshoi papritmas një breshëri të puthurash në të gjithë fytyrën dhe gjoksin e tij të mbuluar nga pushi i zi djaloshar.
- Të lutem, Koli, mos ngul këmbë o sot o s'ka! E lëmë ta bëjmë një herë tjetër, që të jem edhe unë e përgatitur nga ana psikologjike... Mbasi nuk kam menduar se do arrij kaq shpejt deri aty...
- Si nuk je pak kurioze, moj gocë, të provosh kënaqësinë e madhe që na ka falur natyra?!...
- Edhe unë i ndjej ngacmimet e hormoneve të mia dhe të gënjej po të them se nuk dëshiroj ta provoj atë gjë. Por më duket si diçka e tmerrshme... të bëj shpejt e shpejt një hap kaq të madh në jetën time...
- Të thashë, moj Keta, se ti kot kërkon të dalësh jashtë kërkesave të natyrës. Kur i di pasojat psikologjike po t'u kundërvihesh ligjeve të saj. Unë që tani ndjej nënvete një shtrëngim tepër të dhimbshëm, që mezi po e duroj... Ti duhet të mendosh edhe për gjendjen time... - zëri i tij ishte bërë tani fare i butë e i ëmbël, fjalët gati po i rridhnin nga goja.
Ajo u zu ngushtë dhe heshti një grimë. Dukej se po kalonte çaste të jashtëzakonshme dyluftimi me vetveten. Ishte midis dy zjarresh: Zjarri i brendshëm që e shtynte drejt tij dhe zjarri i djalit të dashur që e tërhiqte fort drejt vetes. Mandej edhe kureshtja e kaq viteve të vajzërisë për atë gjë aq të përfolur. Prapë se prapë mbeti e stepur nga një frikë thuajse instiktive.
- E lëmë me kaq. S’dua ta humb virgjërinë pikërisht sot dhe pikërisht para provimeve, kur duhet të mendoj vetëm për to...
- Mesa duket, ti, Keta nuk më do që gjen justifikime të tilla njërin pas tjetrit...
- Uh, të dua me shpirt, po... - u duk se rezistoi sërish gati e mekur.
- Mos ki frikë, zemër, - belbëzoi ai me zë të shuar. – Të betohem, do mundohem të veproj me mjaft kujdes, pa të dëmtuar asgjë. Unë jam njeriu të cilit duhet t’i besosh... Hiqi, t'u bëfsha, se vdiqa s'duroj dot më!...
Ajo e vështroi me dhimbsuri dhe ia mori kokën në gjoksin e saj. Atë çast i vezulloi mendimi, se në shkollë, madje edhe në klasën e tyre kishte vajza të tjera që shkonin me çuna, tek të cilat ai mund të plotësonte nevojat e rastit. "Por Sokoli më do vetëm mua dhe për këtë jam më se e bindur." – i tha vetes me ndjenjë krenarie dhe ky mendim e tulati krejt.
- Uh, moj nëne, si t’ia bëj këtij njeriu, që s’ia prish dot! Mirë, atëherë, - u thye më në fund ajo dhe uli përgjysmë të brendshmet. - mund të veprosh në sipërfaqe deri sa të çlirohesh. Vetëm këtë mund të ta lejoj. Po shpejt se u vonuam për pyetjet e provimit...
Sokoli, djalë i butë dhe i bindur prej lutjeve të vajzës që e donte sinqerisht, bëri ashtu siç tha ajo. Ai u lëshua me një dallgëzim puthjesh përvëluese në të gjitha pjesët e zbuluara të trupit. Prej kodërzave bardhoshe të gjoksit, deri te rrafshina e errët fundore, duke i shoqëruar me nanurisjet e avullta dhe pëshpëritjet si në jerm: "O Keta, shpirti im, zemra ime, tu bëfsha unë ty! Oh, më çmende, të kem ta rrufis të tërë këtë skulpturën e gjallë të trupit tënd dhe pastaj le të vdes!".
Diku aty pranë, një bilbil i fshehur midis fletëve këndonte me ca tinguj magjepsës, cëkër, cëkër, cëkër - cuk, cuk, cuk, - cërëq, cërëq, cërëq.
Sakaq Sokoli ra në një përhumbje tepër të këndshme dhe e shkarkoi të gjithë dufin e rëndë të frymëmarrjes rënkimtare mbi atë gjoksin e saj të njomë. Ku ndjehej një erëmim që ua kalonte të gjitha aromave të këndshme të trëndafilave që çelte toka. Dhe ato çaste mendoi qetësisht, se kishte fituar kënaqësinë më të madhe të dashurisë së saj, vetëm me atë konceptin e tij, se asnjë kështjellë nuk duhej marrë me forcë shkatërrimtare. Mbeti edhe disa sekonda ashtu i shtrirë, i turbulluar, i lumtur dhe ndjeu në shpirt se e donte atë vajzë, si s'kishte dashur kurrë as ndonjë shok, as babanë, as nënën dhe as vet perëndinë.
- Sot që u afrova te dera e parajsës, besova plotësisht se ajo ekziston! – tha ai më në fund, në kulmin e kënaqësisë.
Alketa qeshi me zë.
- Ç’ja këput kot, o Koli ! Po të ishte ashtu siç thua ti, të martuarit nuk do kishin fare halle në këtë botë.
- Ndoshta, kjo lumturi i bën hallet e tyre më të lehta. – u detyrua ai të korrigjojë shprehjen superlative që përdori. – Por sidoqoftë, me parajsën që më joshe sot, ti mbetesh për mua një mister i vërtetë...
Pastaj krejt i lehtësuar, ai u çua ndenjur dhe i dha Alketës edhe puthjen e vakët të falënderimit, para se të fillonin nga mësimet.
Mirëpo ndryshe nga Sokoli, Alketa gjatë gjithë kohës ndjehej mjaft e hutuar dhe po aq e tensionuar nga mbingarkesa që i kishin krijuar ato ngacmime seksuale të papritura. Madje edhe kur u larguan nga pylli e më pas deri në mbrëmje në shtëpi, ajo ndjeu dhimbjen e pareshtur të tëmthave. Ndonëse u kujtua që Sokoli kishte pohuar diçka të vërtetë për pasojat, asaj përsëri i dukej herët dhe i mungonte guximi e vendosmëria për të lejuar që ai ta eksploronte plotësisht trupin e saj. Por mendoi, se ndërkohë nuk do t'ia kursente asnjëherë nektarin e buzëve, aq të dëshiruar prej tij. Atë nektar aq të ëmbël, që, siç e quante ai, ishte droga më e mirë kundër vetmisë e që s'mund të krahasohej kurrë me të gjitha kënaqësitë shkatërrimtare të substancave eksituese të rrezikshme. Apo të atyre dozave me alkool e nikotinë, të cilat i përdornin kot më kot disa moshatarë kureshtarë e snobistë.
Keta vështroi orën befas.
- Pu, pu, sa vonë ka shkuar !... Kushedi sa do më shajë mamaja ! – i tha ajo duke mbledhur librat dhe u çua vrullshëm me dorën të zgjatur drejt tij. - Mirupafshim Koli !
- Takohemi në ëndërr ! – u gjegj ai gjithë gaz. – Ta dish se sonte do ta gdhi me kujtimet e kësaj dite të paharruar.

Gruaja e spiunit

Tregim

Ai ishte nga ata njerëz, që mund të duronte me shumë kënaqësi ta kalonte të gjithë natën në ndonjë bodrum të errët, i dërrmuar nga uria e të ftohtit, mes minjve dhe çdo lloj kafshe neveritëse, vetëm e vetëm që në mëngjes të raportonte në Degën e Sigurimit ca fjalë armiqësore.
Bejkul Sakrami ishte prototipi më i përsosor i njeriut të poshtër. Poshtërsia lexohej shkoqur edhe në fizionominë e tij të mprehtë, si ajo e dhelpërit në përgjim. Edhe në ngjyrën e fytyrës së tij, që i ngjante atij dheut të hirtë të bokërimave. Edhe në sytë e tij tepër të bardhë e të ftohtë, që u ngjanin syve të gjarprit të shkëmbinjve. Madje edhe hunda e tij kurrizore, me një ind kockor gati të tejdukshëm nën lëkurë dhe me dy flegra që i dridheshin pas çdo frymëmarrjeje, e bënte më të plotë leximin antipatik të portretit të tij. Mbase edhe vet Bejkul Sakrami ishte i vetëdijshëm për atë zymti që shprehte pamja e tij. Përderisa prirej aq shpesh nga bëmat e këqija e tundohej nga poshtërsitë. Thua se donte të hakmerrej me njerëzit fytyrëpaqe, për atë damkë që kishte vënë natyra në fytyrën e tij.
Kam dëgjuar shpesh të thuhet, se ekziston një lidhje e ngushtë ngjashmërie midis pamjes së jashtme të njeriut dhe shpirtit të tij. Këtë përqasje s'kam dashur ta besoj, veçse te ky person i jashtëzakonshëm, që shquhej nga mania e tij për të bërë fëlliqësira ndaj njerëzve të zakonshëm. Te pamja e të cilit, krijuesi i mistershëm kishte gdhendur të gjithë plasticitetin e përçudnuar të shpirtit, duke u bërë kësisoj i shëmtuar në të gjitha kuptimet.
Dhe më e keqja, ai nuk pendohej kurrë për bëmat e tij të mbrapshta, të kryera me mjetet e veta të preferuara, cinizmin, shpifjen, intrigën. Madje as fjalët dhe vështrimet përbuzëse të shokëve të punës nuk arrinin ta frenonin sadopak. Ai mjaftohej vetëm duke mos u folur më tej me gojë.
Ndonëse kisha dëgjuar për karakterin e tij të mbrapshtë, me Bejkulin u njoha nga afër krejt rastësisht. Në një nga ato diskutimet skenike pas provës gjenerale, që organizonte në atë kohë instruktori i komitetit të partisë për ideologjinë me punonjësit e kulturës dhe krijuesit e artit. Ku biseda sillej rreth realizimit ideoartistik të shfaqjes që do të jepej të nesërmen. Bejkuli u ngrit vrikthi nga mesi i sallës, ku ishim mbledhur. Me flegrat e hundës që i dridheshin dhe me vështrimin e shqetësuar, të tendosur përballë skenës tha:
- Pa shikoni hijen e kazmës e të pushkës, që bie prapa, në perden e bardhë të fondalit! Ajo krijon figurën e një zezaku të lidhur me litar. Ky është një gabim jo i vogël ideologjik që i ka shpëtuar skenografit. Një gabim që ka të bëjë me përbuzjen raciste ndaj proletarëve me ngjyrë... Ne duhet të jemi më vigjilentë! – pas kësaj sytë e tij shkreptinë një dritë të verdhë, të ethshme dhe iu rrëqethën tërë dejet e fytyrës.
Kuptohet, vetëm masa djallëzore e trurit të Bejkul Sakramit, që shkrepte vetëtima të zeza brënda kafkës së tij, mund të sajonte një fantazi të tillë ideologjike, për të goditur skenografin e pafajshëm e për të lartësuar mprehtësinë e vet kritike. Pas fjalëve të tij pasoi një heshtje e zymtë, gjatë së cilës të gjithë shikonin të çmeritur herë nga skena dhe herë nga instruktori i rreptë. Mua m'u drodh tërë shtati nga neveria. Diçka m’u përdrodh përbrënda stomakut. Atëherë, sikur të më kishte djegur një spec atje ku s'thuhet, brofa papritmas në këmbë. Dhe me një thirrje të beftë iu luta punëtorit të ndizte dritat e skenës. Pas pak gjithçka u ndriçua dhe hija e dyshimit të tij u davarit menjëherë.
-Ja ku u zgjidh edhe zezaku! -thirra me mllef dhe e shigjetova kritizerin absurd drejt e në ata sytë e tij të akullt.
Shpërthyen të qeshura qesëndisëse dhe sikur u zgjidhën nga litari i padukshëm të gjithë ata që gjendeshin në atë diskutim.
Kur dolëm nga salla, djaloshi skenograf më shtrëngoi dorën fort dhe u shpreh buzagaz:
-Vetëm një bir kurve mund të bëhet kur të duash edhe kritik i arteve figurative!
Në vijim të bisedës i thashë atij, se të gjitha energjitë keqbërëse të këtij njeriu ishin si të mbyllura në një shishe magjike. Mjaftonte vetëm rasti, që ai t'i hiqte tapën, për të dalë andej djalli i zi i shpirtit të tij. Ky mendim i pëlqeu mjaft skenografit, i cili, duke gjetur në atë krahasim shfrimin e pezmit të vet, tha:
-Më kënaqe aq, sa ma nxore menjëherë gozhdën e tij!
Por ndërhyrja ime, sado krejt e rastit dhe për të ndriçuar të vërtetën, e goditi keqas vanitetin e atij njeriu dhe më kushtoi tepër shtrenjtë. Si fillim Bejkul Sakrami më hidhte vetëm ca vështrime agresive me bishtat e syve të shpëlarë e të mrrolur nga urrejtja e fshehtë. Gjeste këto që nuk më frikësonin aspak, sepse rrekesha gjithmonë të isha i rregullt në gjithçka. Mirëpo ndodh, që në interes të keqbërësit, rasti punon me martel minatori, për të shkërmoqur qëndrimin shkëmbor të njeriut të drejtë. Pak ditë më vonë, pesëmbëdhjetë vjersha të mia, të dërguara në jurinë e konkursit të rrethit, ku bënte pjesë edhe Bejkuli, u dorëzuan prej tij në Degën e Punëve të Brendshme. Kësisoj, Sigurimi do të kishte mundësi të vlerësonte në to, jo vetëm zbulimin e "aluzioneve ideologjike" që kishte gjetur kritiku vigjilent, për fjalët aq të pafajshme si lule, flutur, qengj, por edhe të më jepte "çmimin" e vet të tmerrshëm. Siç ua kishte dhënë pak kohë më parë dy poetëve të rinj, të cilët u dënuan me pushkatim për poezi armiqësore. Pasuan diskutime pa fund, debate në disa tubime krijuesish dhe zyra "kompetentësh" trumykur, vijuan net stresante pa gjumë dhe ditë terrori psikologjik. Më kishte pushtuar një ndjenjë e errët frike, të cilën mundohesha ta zhdukja nga mendja, por më kot, sepse ajo më ishte ngjitur në ndërgjegje si nepërkë. E gjithë kjo katrahurë idioteske e frikshme e plot ankth zgjati derisa u sqaruan metaforat e krahasimet e mia një për një. Por për njërën nga vjershat, u bëra problem deri në organet botuese. Pra, i humburi isha unë. Bejkuli fitoi triumfin e përgëzimit.
Mirëpo ashtu siç thotë vargu i një kënge popullore "Kam lënë zotin të marrë hak.", u tërhoqa në shpellën time, shtrëngova rropullitë mirë me rrip, përmblodha rradaken e hallakatur në zgavrën e saj dhe lashë gjykatësin suprem të merret me atë njeri.
Ai zuzar me gjakun e infektuar nga pasioni për ligësi, vijoi më tej veprën e vet të paskrupullt. Spiunoi, doli dëshmitar në gjyq kundër një këngëtari të dëgjuar, që u dënua për ndikime të huaja dhe bëri mjaft pisllëqe të tjera të kësaj natyre, të cilave nuk u nxirret fundi duke i numëruar.Tekefundit u mësuam me mendimin, se me Bejkulin e pandreqshëm ndodhnin gjithmonë rrengje të tilla, intriga, shpifje, spiunime e sjellje të ulta. Mbasi ai ashtu ishte prerë dhe asgjë në botë s’do të mund ta ndryshonte destinacionin e tij drejt keqbërjes fundore. Por, gjithësesi, atë çka ndodhi atëherë me gruan e tij s’kam për ta harruar sa të jem gjallë. Ishte vet zoti, që, nëpërmjet shpirtit të një gruaje, mori hakun e të gjithëve ndaj Bejkul Sakramit të poshtër.
Asokohe ai ishte baba i dy kolopuçëve të pashëm dhe burrë i një mësuesje me bukuri të rrallë. Këto ishin tepër të mjafta për të qënë, jo vetëm njeri i lumtur, por edhe familjar i qetë e i kredhur në andrallat e këndëshme të çerdhes së vet bashkëshortore. Por nëse është ashtu siç thotë Bibla, që njeriu është gatuar nga balta e shndërruar në mish, atëherë zoti në nxitim e sipër, ose kishte harruar, ose e kishte lënë enkas Bejkul Sakramin një qenie prej bataku. Dhe ashtu si te personazhet e Hygoit, ku bashkëjetojnë tipa të kundërt, kishte ndodhur edhe në bashkëjetesën reale të këtij rasti, ku baltovina flinte në një shtrat të butë me një perri.
Alketa ishte një femër elegante me shtat të lartë e të hijshëm, që të tërhiqte vëmendjen. Flokët ngjyrë ari të dallgëzuar, sytë qiellor dhe çdo gjë tjetër femërore tek ajo, përbënin një pasuri të lakmuar nga të gjithë ata që hidhnin vështrimin në fytyrën dhe trupin e saj. Fliste me një ton gazmor e të përzemërt. Kishte një të qeshur të paperënduar mbi buzë, që i çelte herë pas here, siç çelin gonxhet e zambakut pas shiut të verës. Ky krahasim merr vlerë më tej, po të kihet parasysh, se lulet e buzagazit të saj, çelnin gjithmonë pas breshërimave të poshtërsive të Bejkulit. Edhe mbas dy lindjeve të afërta, ajo femër dukej sikur qe rinuar ca më tepër. Ata që nuk e njihnin, e merrnin fare natyrshëm për vajzë bukuroshe.
Më duhet të pohoj këtu për sinqeritet, se i kisha hedhur kësaj gruaje ca vështrime ngultas, krejt të pavetëdijshme, si shprehje të admirimit tim për atë pamjen e saj aq të hirshme. Dhe ajo më ishte përgjigjur me florën e lulëzuar të buzëve të veta. Vetëm kaq. Sepse në të vërtetë, vështrimet e mia të pakontrolluara, më tepër se dëshirë dhe zili, ishin stepje habie për atë padrejtësi të madhe të fatit, që kishte bashkuar një djall skëterre me një ëngjëll parajse. Shpesh herë pyesja veten, si qe e mundur që Bejkuli aq i lig të flinte përnatë në të njëjtin shtrat me Alketën aq hirëplote. Madje, s'arrija të kuptoja, se si mund të bashkëjetonin aq pranë dhe në sinkron dy nocionet e kundërta estetike: E ulta neveritëse dhe E bukura mahnitëse? A thua ajo grua e zgjuar s'kishte arritur ende ta njihte shpirtligësinë e të shoqit?...
Por jo, s’kishte qenë thjesht ashtu. Njësoj si vërshimet e parreshtura të disa përrenjve të ndotur, që arrijnë me kohë të turbullojnë një lumë të madh e të kulluar, vërshimet e karakterit të përbaltur të të shoqit, kishin turbulluar pak nga pak edhe marrëdhëniet e tyre intime. Rritja e vazhdueshme e fluksit të opinioneve negative rretheqark, bënë që një ditë Alketa të vendosë përfundimisht për të ardhmen e martesës së saj. Me një qetësi ëngjëllore të admirueshme ajo u drejtua në dyert e gjykatës dhe e hoqi Bejkul Sakramin nga jeta e saj, siç mund të hiqet një veshje e njollosur, pa asnjë mundësi pastrimi. Madje sapo ajo mori në dorë dokumentin e shkurorëzimit, iku së bashku me dy fëmijët për të jetuar te prindërit e saj në qytetin e lindjes.
Një kohë të gjatë ndarja e tyre u përfol gjerësisht dhe të gjithë ata që i njihnin, binin në një emërues të përbashkët: "Sa mirë ia bëri!".
Paskëtaj Bejkul Sakrami nxitonte hapat për t'u larguar nga njerëzit e njohur. Dhe dukej si një bishë e plagosur për vdekje, që kishte frikë mos i suleshin langonjtë pas shpine. Sytë iu zgavruan thellë, buzët iu tkurrën e iu thanë si dy copa sholle. Ai u bë nga fytyra dyll i verdhë dhe mori një çehre të sëmurë. Dukej si njeri i kalbur gjer në palcë. Dhe kjo s'qe thjesht një përfytyrim i atyre që e urrenin. Ndodhi që para syve të të gjithëve ai u shndërrua vërtetë në një kokë të vdekuri dhe ngjante me një maskë mortore, e cila endej rrugëve krejt vetëm.
Por edhe shfaqja herë pas here e kësaj kufome në qytetin e vogël krahinor nuk zgjati shumë. Qysh nga dita e ndarjes me gruan, me sa kuptohet, ai bluante ditë e natë për t'i gjetur një kundërpeshë opinionit të krijuar prej shuplakës së madhe që hëngri në jetë. Shpejt u muarr vesh, se Bejkul Sakrami ishte martuar në kryeqytet me një vejushë të operas. Ajo e tërhoqi në shtëpinë e saj dhe i rregulloi vendin e punës në arsim, diku në fshatrat e periferisë. Kështu pak nga pak edhe zhurma e ndarjes së tij me Alketën edhe buja e martesës në Tiranë zunë të shuhen e të harrohen bashkë me emrin shijekeq të Bejkul Sakramit.
Mirëpo prishja e një martese, ndonëse bëhet e ditur në kohë relativisht të shkurtër, shkaqet dhe misteret e saj vijojnë të zbulohen dalngadalë, si gurët që shkëputen pak nga pak prej mureve të një ngrehine të rrëzuar. Pas tre vjet martese me Bejkul Sakramin, vejushja e operas, e cila mezi priste një fëmijë, para se menopauza të shuante shkëndijat e fundit në shpuzin e pjellorisë së saj, kërkoi ndihmën e mjekut. Pas disa vizitave dhe analizave të përsëritura të të dy bashkëshortëve, doli se sperma e Bejkul Sakramit kishte lindur e vdekur.
-Si ka mundësi? -kishte pyetur Bejkuli i skandalizuar mjekun, -Unë kam lindur dy fëmijë me gruan e parë!
-Dy fëmijët i ka lindur gruaja, jo ti, -i qe përgjigjur shkurt specialisti i analizave të pagabueshme.
Bejkul Sakrami, i tërbuar prej këtij fakti, që e goditi më rëndë se gjylja e një obuzi, kërkoi vërtetim legalizimi nga komisioni mjekësor. Dhe e mori pa vonesë. Me një dokument të tillë, ai e hodhi menjëherë në gjyq Alketën e largët. Jo vetëm për ta poshtëruar publikisht, por edhe për ta shkarkuar veten nga detyrimi financiar i dy fëmijëve, e për të kërkuar rikthimin e pagesave mujore të tre vjetëve të shkuar.
Me një gjakftohtësi të habitshme, Alketa deklaroi në gjyq, se kishte qenë në një moshë vendimtare, kur gruaja pendohet që i ka qëndruar besnike një burri, të cilin ka filluar ta urrej për shkak të karakterit të tij të ulët. Ndonëse kishte pritur gjatë një fëmijë të ëndërruar, ish bashkëshorti i saj nuk kishte qënë në gjendje t'i përgjigjej. Por e kalonte të gjithë kohën duke vrarë mendjen për t'u ngritur kurthe njerëzve të pafajshëm. Në kushte të tilla, kur Alketa mendohej thellë për të zgjedhur, të bëhej nënë apo të mbetej beronjë, edhe pse e aftë si femër, ajo kishte gjetur mundësinë të kryente detyrën e amësisë, që i kërkohej nga ligjësitë natyrore me një person tjetër dy herë rradhazi. Këtë zgjidhje e kishte quajtur si më të arsyeshmen, për të mos u shkaktuar prindërve të sëmurë një tronditje të pamerituar me bujën e ndarjes. Duke e shtyrë kësisoj bashkëjetesën e saj me të shoqin, deri në atë pikë, sa ishte bërë e pamundur...
Thuhet, se gruaja ia mat burrit kokën me pe mëndafshi dhe ia vë festen tamam sipas kokës. Feste më të bukur e më fikse se kjo, që Alketa i kishte vënë Bejkul Sakramit të poshtër, zor se mund të gjëndej. Ajo e vuri eunukun e saj të urryer të mëkojë me lugë të vogël, të laget në prehër, të përkëdhelë e të rrisë dy fëmijë të ngjizur në mitrën e saj prej një mashkulli tjetër. Duke i ngulur atij në kokë dy brirë më të mëdhenj se të kaut për gjashtë vjet me radhë.
Shpesh herë, i habitur nga ai fund, zakonisht i palavdishëm, i dëshpëruar, apo i turpshëm, që i pret tipa të tillë si Bejkul Sakramin, kam shtruar pyetjen: Ç'është ajo dëshirë e egër, ajo ndjenjë mizore e këtyre njerëzve për të hyrë në jetën e të tjerëve me ligësi, për t'ua bërë jetesën të zezë e të padurueshme? Përse duhet të zhyten patjetër në llumin e gjirizit të poshtërsive, kur jeta e shkurtër ka aq shumë gjëra të bukura me të cilat mund të merret njeriu? Përse duhet të presësh stuhi urrejtjesh, duke krijuar humnera mes njerëzve, kur mund të vjelësh buzagaze mirënjohjesh dhe të sigurosh përkrahje miqësore në bashkegzistencën tënde njerëzore?
Bota e brëndëshme e njeriut është një univers aq i pasur e i mahnitshëm, sa edhe vet universi qiellor që na rrethon. Përse të mos gërmosh në vetitë e bukura e në cilësitë e mira të tjetrit, për ta bërë shok, mik, e bashkudhëtar të kësaj jete. Por duhet patjetër ta sulmosh atë me të gjitha bateritë e fshehta të arsenalit djallëzor, e ta bësh armikun e vetes. Dhe pas tij të shtosh armiq të tjerë, për t'u vetërrethuar një ditë nga një gardh i zi me gjëmba të helmët? Përse këta tipa duhet të provojnë fundin e hidhur, atë shpagim të pashmangshëm që i pret pas një vargu aventurash poshtërsie? A nuk mund të nxirret mësim nga fundi i turpshëm i dikujt tjetri të kësaj natyre, për të mos i hyrë gjithë asaj rruge të zezë? Përse vallë, përse? Nuk di, nuk di...
Të gjithë ne që u gërvishtëm në ndjenja e në shpirt nga ingranazhet e djallëzisë së Bejkul Sakramit, ishim tejet të kënaqur me hakmarrjen e heshtur, që i bëri zoti i shfaqur në trajtën e një gruaje atij keqbërësi të pandreqshëm. Dhe pas zhvleftësimit të tij, si njeri i kthyer në paçavure, morëm frymë me një dinjitet shembullor.
Madje edhe dënimi shporrës që i dha gruaja e dytë nuk na bëri aq përshtypje. Sepse dihet që inercia ndjek rrugën e nisur, duke të shtyrë deri në fundin e kahjes së vet, si për keq, ashtu edhe për mirë...

Haka e grave

 Tregim

Kisha shkuar në Korçë për të takuar disa miq të hershëm dhe për të çuar në bibliotekën e qytetit pesë kopje të romanit tim të fundit. Pasi mbarova punë me librat, hyra në kafen "Kursal" që kisha  frekuentuar prej kohësh. Teksa po kërkoja ndonjë tryezë bosh, vura re dy sy të mëdhenj, me një vështrim të vrarë prej kali, që nuk po më ndaheshin. Personi mjekërrosh ma bëri me dorë të shkoja te tryeza e tij, ku ndodhej krejt i vetëm. U afrova instinktivisht dhe e përshëndeta me kokë, duke e kundruar me vërejtje, si njeri krejt të panjohur për mua.

-Ke të drejtë të mos më njohësh, o byrazer, kam ndryshuar nga mjekra… -tha ai dhe befas deklamoi një varg: -"Moj mëze që më tërbove…"     

-"Kapistallin s'ma pranove…" -ia plotësova unë në çast dhe i buzëqesha kënaqësisht, duke sjellë ndërmend poezinë e vëllimit poetik, që më kishte dhuruar në një takim poetësh, para dy vjetësh në Korçë.

-Ai jam, Ilka, kirurgu që bën vjersha, -tha duke më zgjatur dorën dhe më ftoi të ulem.

-Po ç'e ke lënë gjithë atë mjekër, mor Ili? -i thashë dhe u ula si me mikun që më kishte lënë mbresa të këndshme me poezitë e bisedat e tij gazmore.

-Mjekrën e kam lënë që të mos më njohin të njohurit e këtushëm. Kurse juve që vini pe Tirane, u flas vet, -tha me një buzagaz të rezervuar.

Nuk kërkova sqarim për rebusin e shprehjes së tij dhe kalova tangent te kujtimet e mia. Madje më ra ndërmend  edhe përshkrimi që i kishte bërë një letrareje që shkruante vetëm për seksin: "Ajo kur ulet të shkruaj, heq breçkat që të frymëzohet! " 

-Kam menduar shpesh për ty dhe për qyfyret e tua, - i thashë miqësisht.  

-Ashtu? Më bëhet qejfi shumë. -u shpreh me gaz.

-Po hë, ia vure kapistallin mëzes tënde, apo vazhdon t'i thurësh vargje?   

Ai u prish pakëz në fytyrë. Por më pas e mblodhi veten menjëherë dhe kaloi në gjendjen e mëparshme, me ata sytë e tij që ruanin një përndezje të vazhdueshme.

-Ia vura kapistallin bashkë me samarkën dhe hipa kaluar. Po ç'e do, ajo e kish revanin shumë të shpejtë dhe më rrëzoi plasur në tokë… -tha duke lëkundur kryet dhe thirri kamerierin.

Ai vet pinte konjak, unë porosita një krem uiski.

-Pijet e grave të pëlqejnë… -tha dhe nënqeshi lehtë.

-Më pëlqen, se ka pak alkool, -ia ktheva  

-E ke trurin të pagoditur nga hallet, që s'të kërkon alkool. -vërejti dhe heshti mendueshëm.

Ndjeva, se ndryshe nga humori i dikurshëm, diçka fshihej pas mërzisë dhe gotës së konjakut që kishte vënë përpara. Veç kësaj, sytë e njeriut, buzët dhe duart e tij flasin nganjëherë më shumë se fjalët.

-Po, hë, si qe puna, që mëzja të plasi përtokë? -vijova ta gërmoj.

-Megjithë mend kërkon ta dish?

-E kam thjesht nga kureshtja…

Ai më hodhi një vështrim të thellë drejt në sy, me mëdyshje për ta zgjatur atë bisedë. Por duke parë përqëndrimin tim në pritje të vëmendshme, vijoi me një pamje paksa dramatike në fytyrë.

-Është histori që nuk kam qejf ta tregoj, bile as ta kujtoj. Po ty do të ta them, o byrazer, se ke kohë pa më takuar dhe e kuptova që s'din ç'më ka ndodhur...

-Dramë ?

 -Tragjedi. -tha dhe filloi të flasë me ton të shtruar. -Eh, or, mik vëllai, mos pësoftë njeri atë që pësova unë…Njeriu në jetë duhet t'i presë të tëra, se s'dihet nga i vjen e mira dhe e keqja. Ja, ajo që s'e prisja kurrë, më erdhi nga s'e kisha pandehur… Të them të drejtën, më vjen zor të t'i tregoj të gjitha, po ndryshe nuk kam si të jem i sinqert me ty… Dihet që femrat kanë gjynahet e tyre, po ne burrat e martuar, të stërvitur në atë zanat, kemi neps pe qeni. Le të jetë gruaja e mirë sa të dojë, pulka e botës na duket më e majme. Kjo është fabula mitologjike e tradhtisë së tërë mashkujve... Dhe qe ta kam llafin, me një kolegun tim kirurg, që punonim bashkë në spitalë, Tomi quhej, na u tek të hanim një drekë të mirë matanë kufirit, në Kostur. Unë me mëzen time, mjeken stazhiere pe Kolonje dhe Tomi me dashnorkën e tij, një pelë e bardhë me flokë të verdha, që punonte drejtoreshë në bankën e kursimeve. Tomi e kish zënë mikeshë, kur i kishte hequr një kallo te gjishtrinjtë e këmbës dhe ia kishte pëlqyer ato këmbkat e mbushura e syçkat bojëqielli. Më pas zuri t'ia digjte edhe atë kallon kronike në krye të këmbkave. Ajo qe e martuar me një veteriner, po ama vdiste për mustaqkat e Tomit. Kurse stazhierkës sime beqare, i pëlqeu mëzja e vjershës dhe deshi vet kapistall të përdorur. Mos qesh me proçkat tona si burra të martuar. Se dashuria është sëmundje, është një patologji që askush nuk mund ta shpjegojë. Misteret e dashurisë janë nga më të çuditshmet. Kush mohon pasionet që të krijon, e ka gabim, ato janë më të fuqishme nga çdo gjë, se të shpien deri në marrëzira. E, nejse, rregulluam vizat në konsullatën greke për vajtje e ardhje brënda ditës dhe me bencin e Tomit shkuam në Kostur. Afër është pe këtej, një orë e pak. U lamë në gjolin e Prespës dhe drekuam në një restorant lluksoz, shumë të shtrenjtë. Katërqint e pesëdhjetë euro na bëri dreka. Pimë shampanjë dhjetëvjeçare. Hajd, or hajd, shampanja dhjetëvjeçare të bën kalë varvat, ç'e do viagrën para saj, bre. Ata të parët s'kanë qenë budallenj që e pinin me poçka e i bënin gratë të pillnin një dyzinë. Më pas u ngjitëm në dhomat tona, te moteli që kishim zënë…

Kamerieri solli porosinë time dhe Ili vijoi:

-Do thuash ti, aq shumë para, për të bërë qejf me një grua tjetër…Nuk është vetëm ndërrimi i gruas, bre. E vërteta është, se gruaja ime kur u bë me dy fëmijë e kishte bezdi të madhe atë punë. "Plasa me punët e shtëpisë, laj, shpëlaj, gatuaj e ushqej fëmijët, vjen edhe ti e më thua mbaji këmbët ngritur të bëj qejf unë, më ler rehat sot, të të bëj një lakror që të pëlqen!" Ja kështu më thoshte gruaja. Kurse kjo tjetra, mëzja pe Kolonje: "Ilkë, o shpirt, do vdes po s'të kam pranë!" dhe më rrufiste e më lëshonte avullin e ngrohtë në gojë. E si të mos më prishej mendja të harxhoja për të bërë qejf me të, bre!…Mëndja e burrit me vidha është, gratë kanë kaçavidhën në dorë, të zhvidhosin kur të duash, shpëton vetëm po i pate vidhat të ndryshkura. E, nejse, ajo pela e bardhë e Tomit, Florenca, ishte aq e lojtur pas tij, sa do e linte edhe mamanë duke vdekur, për të bërë gjysmë ore dashuri me Tomin. Pastaj që t'i shkonte së ëmës, do vraponte si e hazdisur. Edhe atë ditë e kishte kohën me krëk, se në orën katër pasdite duhej të ishte patjetër në punë, të mbyllte llogarinë e bankës. Dhe për shkak të saj, më tre e çerek u nisëm nga Kosturi të kthehemi me yrysh të madh. Në një gjendje të atillë ishte marrëzi të rendje me revan galopant. Po ne si të pjerdhur nga trutë që ishim, kaluam dy doganat me një frymë dhe po zbrisnim kthesat e Kapështicës për të arritur kohën. Kjo do të kishte qenë tmerrësisht komike, po të mos ishte bërë tragjike…

 Ili ndaloi një grimë, uli kryet dhe fytyra e tij mori një shprehje tepër të dhimbshme. Mandej vijoi me një ton krejt të ndyshuar, duke u gëlltitur shpesh për të mposhtur ringjalljen e emocioneve.

   -Që të ta ngas llafin, te një kthesë, jo dhe aq e ngushtë sa të mos merrej me shpejtësi nga Tomi, benci ynë fluturovi poshtë greminës, njësoj sikur ta kishte thëthitur vet djalli…Mbaj mend vetëm që ne bërtitëm të katër njëherësh dhe pas tre-katër rrokullimash tatëpjetë rrëpirës, nuk mora vesh gjë tjetër…Erdha në vete pas dy ditësh te salla e reanimacionit. Kur hapa sytë, pashë se më kishin hequr njërën këmbë dhe më kishin ngjitur e arrnuar dorën e bërë sallatë. Kokën prapa e kisha tërë xhumba…

-Po të tjerët? -nuk m'u durua mua.

-Vdiqën në vend, bre !... -tha Ili me dëshpërim dhe iu mbushën sytë me lot. -Benci u bë rrangalle bashkë me ta, vetëm mua më kishte flakur përjashta gjatë rrokullimave.

-Pah, ç'tersllëk i tmerrshëm! -shtova i përpirë trup e shpirt nga ngjarja.

Ai fërkoi mjekrën, rrudhi ballin dhe tha trishtueshëm:

-Lere, o byrazer, na zuri haka e grave... Po edhe haka e burrit të Florencës…Bile ai nuk e pranoi fare arkivolin e saj në shtëpi. U kishte thënë: "E kam dërguar gruan në zyrë, jo në Greqi, ku paskërka shkuar ajo me jaran brënda orarit të punës." Edhe gruaja e Tomit, ia bëri nderet për hir të fëmijëve, po nuk derdhi asnjë pikë lot për të. Kurse gruaja ime më la menjëherë, mori fëmijët dhe shkoi tek i ati. Korça nuk i honeps dot këto imitime skandalesh të jetës perëndimore, që na i ka qejfi ne dhe sa të hapësh e të mbyllësh sytë, të var teneqenë…Eh, ç'grua e rrallë ishte ajo imja, bre byrazer! Me një fisnikëri të madhe karakteri. Po unë jam sjellur si koqe me të. Rastis që ne, intelektualët, ngaqë na pëlqen mëndja shumë, veprojmë me gratë fare pa mënd…

Duke vërejtur shprehjen që kishte marrë tani fytyra e tij, kuptohej pa më të voglin dyshim, se në brendësi të vetvetes, veç pendimit, ai ndiente pështjellim dhe zbrazëtirë të dhimbshme. 

Vështrimi im u vendos padashur pas shpinës së Ilit dhe vetëm atëherë pashë dy patericat e mbështetura pas murit. 

- Kam mbetur pa punë, se zanatin s'kam si e punoj me dorën që s'e komandoj dot pe nervave të dëmtuara. Me protezën e këmbës së djathtë, tani s'bëj as për portier spitali. Se edhe ajo punë kërkon t'i kesh të dy këllqet të saktë. Kam mbetur si lanxho, siç më sheh. Tani unë s'i përkas më kësaj bote dhe mundohem të mos bie në sy të njerëzve. Në një situatë të tillë njeriu bëhet fatalist. Megjithatë ruhem të mos bie në ndonjë plogështi depresive dhe kam filluar gjene të shkruaj poezi. Ato sikur më ngushëllojnë cazë!...

Kisha mbetur i topitur, me një tokël në fyt dhe më shkreptiu në mendje: Sikur ta dinin njerëzit e shkretë cilat rrugë të jetës çojnë në greminë, mbase do të bënin shmangie të mëdha në jetë.

Këngetarja fatkeqe

Pamjet e madhërishme të shuarjes ditore të yllit tonë jetëdhënës, që vdes e ringjallet herë pas here për të na dhuruar jetën, më kanë tunduar t'i sodis sa herë ndodhem në brigjet detare. Lindja e diellit ka një bukuri ngazëlluese, po nuk di pse mua më pëlqen sidomos solemniteti i perëndimit. Ndoshta ngaqë melankolia e diapazonit fantastik të ngjyrave të tij të kuqërremta, gjatë zbritjes në horizontin e kaltërt, i sfidon të gjithë piktorët...
Në verën e nxehtë të vitit dymijë e katër po endesha përgjatë shëtitores buzë detit të Vlorës. Ishte pikërisht çasti kur lëmshi i kuq i diellit po fundosej në peizazhin e përflakur pranë Sazanit. Me të hequr sytë nga deti për t'i kthyer nga toka e mbuluar prej muzgut, më tërhoqi vëmendjen një afishe. Lajmërohej për një konkurs të zërave të rinj që zhvillohej atë mbrëmje. Mendova se duke shkuar aty, u gjet edhe mënyra për t'i shtyrë orët para gjumit.
Krejt i vetëm, zura vend në rreshtat e parë të sallës së koncerteve, në pozicionin përballë jurisë. Nga të gjitha sa pashë e dëgjova, më bëri përshtypje njëri nga anëtarët specialistë të muzikës. Ai ishte një burrë që e çmova te mosha afër të pesëdhjetave. Ndryshe nga të tjerët, tabelat e tij vlerësues për këngëtarët e rinj luhateshin vetëm te shifrat e larta tetë deri në dhjetë. Madje edhe kur të tjerët jepnin një ose dy pikë. Kureshtja ime zevzeke për të mësuar diçka të re, ngacmohet pikërisht nga disa cingërima të tilla të veprimeve ekstreme njerëzore, ndaj dhe kërkova të njihem me të. Gjëja më e lehtë që mund të bëhet te ne, është të njihesh me njerëzit. Kjo s'kushton asgjë, përveç një pyetjeje të thjeshtë. Lamë takim pas një ore te veranda e një lokali të ndriçuar pranë Ujit të ftohtë. Morëm nga një birrë vlonjate "Norga" dhe gotat tona shkumbëzuan mbi shkumbëzimin zhauritës të dallgëve. Sakaq miku im muzikant filloi të më shpjegojë edhe shkakun tronditës pse ishte aq bujar me këngëtarët e rinj.
“Kur mbarova konservatorin për dirigjim dhe më emëruan në atë qytet të largët e të veçuar nga rrugët kryesore, desha të mos paraqitem fare në punë. Por prindërit e mi dhe sidomos babai, më qortuan ashpër që nuk po i përgjigjesha thirrjes për të shkuar atje ku kishte nevojë atdheu. Kundërshtimi im mund t'i kushtonte atij, si kuadër i vjetër, pasoja politike në biografi. Isha emëruar pergjegjës i sektorit të muzikës në shtëpinë e kulturës të Gramshit. Shkova krejt zemërthyer në atë vend të izoluar, ku ardhja e autobuzit të ditës nga Elbasani pritej me aq kureshtje, sa pothuaj i tërë qyteti, dilte në rrugë e nëpër dritare. U mërzita pa masë dhe me mjaft vështirësi u përshtata me jetën prej gjysmë robinsoni që bëja aty. U qetësova disi, vetëm pasi njoha mësuesen e muzikës, me të cilën krijova familje pas një viti.
Fill pas pushimeve verore në Vlorën time, po kthehesha tani bashkë me gruan për të vijuar punën. Aty nga ora dhjetë paradite arritëm me autobuz në stacionin e trenit të Rogozhinës. Premë biletat për në Elbasan dhe po prisnim trenin e vonuar prej dyzet minutash. Një grua e re, me një foshnjë disa muajshe në dorë, e ulur në njërin nga stolat e rëndë, më përshëndeti dhe lëshoi vend për mua dhe gruan time. Tha se banonte në Gramsh dhe më njihte nga koncertet në shtëpinë e kulturës. Bebja e saj si top sheqeri, e bukur dhe e shëndetshme, zgjati duart drejt meje. E mora në dorë, e putha në faqet e njoma dhe ajo qeshte aq gëzueshëm, sa më bëri për vete brënda pak minutave.
- Si e quajnë? -pyeta të ëmën pas pak.
-Aneta, po Neta i thërresim, - u gjegj ajo duke i buzëqeshur gruas sime, me të cilën kishte filluar një bisedë të kotë, për një ndodhi të rëndomtë provinciale.
Vijova ta përkëdhel vajzën vogëlushe, të loz me të e ta puth disa herë, aq sa ime shoqe u detyrua t'i thotë së ëmës:
-Beni vdes për kalamajtë e vegjël...
Dhe ja, koha me punë më kaloi si fluturimi i një shpendi me krahë të padukshëm. Kërkova disa herë transferimin nga ministria por nuk ma dhanë, për shkak se nuk pranonte rrethi pa u dërguar zëvendësuesi. Unë kisha qenë kali që u kap për të shirë në atë lëmë. Të tjerët nuk pranonin. Nga ky shkak kisha filluar të mos i numëroja më vitet e punës në Gramsh. Aq sa shumë prej të ardhurve më pas më dinin gramshak. Ndërkohë, isha bërë me dy fëmijë, djem.
Një ditë, kur isha duke punuar në piano, në derën e hapur trokiti papritmas një vajzë simpatike.
-Profesor Beni, a mund të hyj pak? -pyeti ajo me druajtje, duke xixëlluar sytë e zinj nën vetullat bishtngritura si dy bishta dallëndysheje.
-Urdhëro! -i thashë duke hequr gishtat nga tastiera e "Parrotit" të vjetër dhe e kundrova vajzën e panjohur me kureshtje.
Ajo nënqeshi lehtë dhe u skuq nga druajtja. Kishte një pamje aq të hijshme dhe një freski vajzërore, sa të merrte mendtë. Topolake me këmbët dhe llërët e bardha, gati transparente.
-Fol! -i thashë, -Mos ki turp!
U përtyp një çast. Dhe pasi dëgjoi kukurisjet e dy shoqeve që e prisnin në korridor, mori guxim:
-Më quajnë Neta... Mamaja më ka thënë, se kur kam qenë e vogël më ke mbajtur në duar... Dua të provoj zërin për në konkursin e festivalit në radiotelevizion...
E vështrova i pataksur e me sy të zgurdulluar. Ishte një habi tepër e këndshme për mua. Kishin kaluar shumë vite dhe as më kishte shkuar ndërmend, se ajo vogëlushja e dikurshme me emrin Neta, ishte bërë tani një bukuroshe gjimnaziste. Ajo ç’ka po shihja, ishte dëshmia më e qartë e ikjes përpjetë të moshës sime në këtë qytet, i cili, ndryshe nga njerëzit, mezi rritej.
-Patjetër, meqë të kam mbajtur në duar dikur, tani ke për të patur nga unë të gjitha privilegjet. Dhe vetëm talentin duhet ta keshë tëndin. -ia ktheva buzagaz.
Ajo qeshi me zë dhe unë i thashë:
-Thirri edhe shoqet, të të dëgjojnë!
Neta zgjati kokën te dera dhe ua bëri me dorë. Ato hynë brënda, përshëndetën dhe mbetën të heshtura. Ishin moshatare me të, por jo me pamjen e saj të papërsëritshme.
Bëra disa variacione mbi tastjerë për të çmpirë gishtat dhe e pyeta:
-Më thuaj ndonjërën nga këngët që di më mirë!
Ajo përmendi nja dy-tri këngë të njohura të muzikës së lehtë dhe unë zgjodha njërën. Kapa disa akorde për të parë deri ku arrinte tonaliteti i saj dhe u intonuam shpejt. Neta filloi të këndonte me emocione të dukshme. I thashë të mbushej me frymë, të qetësohej dhe filluam sërish. Në pak masa muzikore kuptova, se ajo kishte një zë të ngrohtë me ngjyrime interesante. Ndonëse nuk ngjitej në tonalitete tepër të larta, këndonte pastër dhe e lakonte zërin bukur në të mesmet dhe të ulëtat. Lartësitë mund të arriheshin me punë. Kuptohej qartë, kishte nevojë për prova të përsëritura, që të fitonte teknikën e të kënduarit. Dhe gjëja për të cilën nuk kishte fare nevojë, ishte dëshira e madhe për t'u bërë këngëtare.
Provuam edhe dy këngë të tjera dhe ramë dakord, që pasi t'u merrte leje prindërve, të vinte çdo pasdite për të ushtruar zërin. Pas shpresave optimiste që i dhashë, ajo iku si dallëndyshe krahëlehtë bashkë me shoqet e gëzuara.
Mendova se Neta nuk ishte ndonjë talent i spikatur, që të tërhiqte vëmendjen e publikut. Por mund të renditej në nivelin e përgjithshëm të masës së këngëtarëve të njohur, po të punonte shumë e me atë ngulm që shpalosi sot për të fituar konkursin. Nga ana tjetër, kërkesën për figurën fizike si këngëtare, e përmbushte plotësisht. Punuam pothuaj çdo pasdite për një muaj të tërë. Neta përparonte nga dita në ditë. Mësëfundi u binda, se tashmë ajo ishte e gatshme të çohej në redaksinë e muzikës në Radio Tirana. Tani edhe dita e përzgjedhjes së këngëtarëve për në konkursin përfundimtar ishte fare afër. Prindërit e saj, mamaja shtëpiake dhe babai punëtor në ndërtim, m'u lutën me besimin e plotë te një prind dyzetvjeçar siç isha unë, ta shoqëroja vajzën e tyre në përpjekjen e parë për të çarë në jetë. Ndërkohë kisha biseduar në telefon me redaksinë e muzikës dhe kisha regjistruar emrin e saj. Morëm leje në drejtorinë e shkollës së mesme dhe në datën nëntë tetor, të dy me Netën, u nisëm për në Tiranë. Zumë dy dhoma teke të veçanta te hoteli "Internacional" për t'u paraqitur të nesërmen në mëngjes në orën tetë para komisionit përzgjedhës.
Darkuam në restorantin poshtë hotelit dhe aty nga ora nëntë e mbrëmjes morëm çelësat te sporteli. Dhomat teke ishin të vogla, me mobilim të thjeshtë e të vjetëruar. E porosita vajzën të mbyllte derën me kujdes dhe çelësin ta linte brënda bravës, për të qënë më e sigurt. E ndjeja veten disi të lodhur nga udhëtimi prej katër orësh me tren dhe rashë të fle shpejt. Por krejt papritmas, rreth orës një pas mesnate, dëgjova një trokitje të lehtë te dera. Prita sa të kthjellohesha mirë, dhe pas trokitjes së dytë u çova e hapa. Ishte Neta, me këmishën e hollë të natës. Hyri menjëherë brënda derës sime dhe më një zë të frikësuar tha rrëmbyeshëm:
-Sportelisti futi një çelës në derë dhe u mundua ta hapte...Unë u ngrita dhe mbajta me dorë çelësin nga brënda që të mos binte përtokë...U tremba shumë...
U habita pa masë nga kjo ngjarje e beftë dhe vura re, se ajo ndjehej vërtetë e friksuar.
-Nga e more vesh se ishte sportelisti? -i thashë aty për aty.
-Kur nuk e hapi dot, dëgjova hapat e tij nëpër korridor dhe e pashë nga ballkoni që shkoi te dhoma e sportelit...
U mendova një grimë të gjej një zgjidhje, si duhej të veproja në këtë ngjarje të papritur. E lashë Netën në dhomën time dhe me hapa të lehtë shkova deri afër sportelit për të konstatuar diçka. Sportelisti i mbrëmjes ishte ndërruar dhe ky i natës po dremiste i mbështetur mbi divanin e sportelit. U tërhoqa mbrapsht me kujdes dhe shkova sërish në dhomë. Neta ishte ulur në cepin e shtratit tim dhe kishte mbuluar supet e rrumbullt me duar.
-Duhet të shkosh të fleshë! -i thashë. -Unë do të qëndroj zgjuar për të dëgjuar çdo lëvizje në korridor…
-Jo, jo, kam frikë ! -tha ajo pa pritur të mbaroj frazën time.
-Të siguroj që s'ka për të ndodhur asgjë, asgjë, - përsërita me besimin e plotë, se do të sakrifikoja gjumin e mëtejshëm, që ajo të flinte e qetë.
-Të lutem, profesor Beni, më ler të qëndroj këtu, pranë teje...
Hej, ç'më gjeti belaja me këtë zogëz frikacake, mendova.
-Mirë, atëherë, ti bjer fli në shtratin tim dhe unë po shkoj në dhomën tënde...
-Jo, jo, në asnjë mënyrë, -klithi ajo me një pëshpërimë në formë spazme. -Po më le vetëm, unë sonte do vdes nga frika...
E kundrova me vërejtje. Me supet zhveshur dhe kofshët e bardha krejt zbuluar nga këmisha e shkurtër që mbahej me dy fije të holla, ajo dukej si një frut i ëmbël shijeshumë i varur në degë, para së cilës do t'i lëshonte goja lëng edhe vet Krishtit. Por unë ato çaste, duke ndjerë përgjegjësinë që kisha marrë përsipër, nuk mendoja fare për ndjesi të kësaj natyre.
-Nuk bën të qëndrosh këtu, -i thashë me ton të qetë.
-Pse, kërkon me çdo mënyrë të më heqësh qafe? - tha ajo papritmas, me një nga ato nënqeshjet e lehta provokuese, që dinë t'i sajojnë vetëm femrat. -Ne kemi ndenjur pranë aq kohë në prova, dhe s'të ka gjetur gjë...Pse të mos rrimë edhe sonte...
Nënqesha lehtë me arsyetimin e saj naiv.
-Këtu ndryshon puna, -i pëshpërita me zë të lehtë, që biseda e nisur të mos depërtonte jashtë derës. -Dhoma e gjumit nuk është dhoma e pianos. Veç kësaj, unë jam burrë i martuar me dy fëmijë dhe ti një vajzë e re. Asnjërit nuk i intereson të bëhet objekt i fjalëve të kota që mund të lindin pas kësaj nate.
Ajo heshti një grimë.
-Po asnjëri nga ne nuk merret me ato fjalë që thua, se nuk jemi kalamaj. Aq më tepër, kur unë dua vet të qëndroj sonte me ty...
-Pse do të qëndrosh sonte me mua? - e pyeta enkas për të saktësuar qëllimin e vërtetë të saj.
-Ti, më ke mbajtur në duar, qëkur isha gjashtëmuajshe, pse s'do të më mbash edhe tani që jam rritur e mendoj gjithmonë për ty. Kaq e rëndë jam bërë tani për duart e tua?
Shqeva sytë mbi të, krejt i habitur me guximin e kësaj vajze të re, për të shprehur më çiltërsi të tillë fjalë të kësaj natyre.
-Pikërisht, se të kam mbajtur në duar gjashtëmuajshe, nuk mund të të mbaj tani, që je bërë gjashtëmbëdhjetë vjeç. Sepse rëndesën tënde do të më duhet më pas ta mbaj edhe në ndërgjegje. -i thashë gjithnjë qetësisht.
-Të dua shumë, profesor Beni, vetëm zoti e di sa të dua unë ty... -foli tashmë fare shkoqur, duke iu dridhur zëri nga emocionet.
Kisha mbetur krejt i befasuar me vendosmërinë e saj për të shpalosur ndjenjat kaq hapur. Gjatë kohës që bënim prova, ajo paskishte rënë në dashuri dhe unë, duke qenë i pavëmendshëm, isha treguar krejt mospërfillës. E përmblodha veten në çast.
-E shikon si më quan? Unë jam profesor për ty, jo dashnor... -i thashë me durim.
Psherëtiu lehtë dhe më shigjetoi drejt në sy.
-Për mua je profesor dhe i dashur, si nuk mund të jetë askush tjetër...
Veçimi prej të tjerëve, më dha shkas të interesohem atë çast për intimitetet e saj:
-Ke shkuar me ndonjë djalë?
-Jo. -tha prerë. -Jam siç më ka bërë mamaja... Si atëherë kur më more në duar...
-E pse tani më thërret mua, dyfishin tënd, ta bëj atë gjynah?
Kapërdiu pështymën dhe pastroi fytin lehtë.
-Sepse po të mos jesh ti, i miri për mua, do të jetë një çunak llafazan i keq, që do t'u lavdërohet shokëve: "Shtiva Netën në dorë!" siç ka ndodhur me shoqet e mia. Unë edhe nuk dua të mbetem pas shoqeve për ato që më kërkon mosha, po edhe dua që dashurinë time të parë të ta dhuroj vetëm ty, që e meriton plotësisht shpirtin tim…
Më mahniti, më la pa mend logjika e saj lakuriqe.
-Tani të tërheq tek unë bukuria e artit muzikor me të cilin merrem, po më vonë do të më mallkosh...
-Kurrë ! Mua më tërheq shpirti dhe zemra jote...
Mendova vetëtimthi se nëna dhe babai i saj, gruaja dhe fëmijtë e mi flinin të qetë këtë mesnatë dialogu pëshpëritës në dhomën e këtij hoteli të largët. Flinin me besimin e palëkudur tek unë, dyzetvjeçari. Ndërkohë, kjo nimfë e bukur, më pak se gjysma e moshës sime, kjo adoleshente marramendëse, që të tundonte aq sa të mpinte trurin me feminitetin e zhveshur dhe logjikën e saj rinore, ngulmonte të kërkonte nga unë pabesinë… Mirëpo tashmë u kuptua qartë, se puna e sportelistit kishte qenë vetëm sajesa e saj. Dhe kjo më zemëroi shumë. U çova nga karrigia ku kisha qëndruar dhe i thashë me ton të prerë:
-Vajzë e mirë, largoi nga koka ato mendime absurde dhe bjer e fli këtu, se unë po dal të marr pak ajër te dritarja e korridorit derisa të gdhihet. Në të kundërt, nesër në mëngjes e lëmë radion dhe nisemi drejt Gramshit...
Ajo më hodhi atë çast një vështrim keqardhës të atillë, që tregonte fare qartë, se ishte vrarë mjaft rëndë shpirtërisht. Pastaj uli kryet dhe filloi të përlotej.
Unë dola jashtë dhe prita lindjen e diellit.
Të nesërmen krejt serioz me njëri-tjetrin shkuam në radio. Ajo këndoi dy këngë para komisionit përzgjedhës dhe fitoi të drejtën për të hyrë në konkurs. Gjatë kthimit me tren qëndruam në stolat përballë dhe unë i vërtita bisedat rreth konkursit përfundimtar që do të bëhej më njëzet tetor. Por në të vërtetë, bluaja në tru ndëshkimin për sjelljen e mbrëmshme të saj. Gjë që më bëri të mendoj se nuk mund të vazhdoja më tej të merresha me shoqërimin e kësaj vajze hoteleve dhe sallave të tjera. Isha mësues për të dhe krahas punës që kisha bërë, duhej edhe të përdorja metodat e mia strikte, për ta bërë të mendonte, se kësaj here ajo do të humbiste për fajin e saj.
I palëkundur në vendimin tim, pas pak ditësh e lajmërova Netën, se gjoja komisioni përzgjedhës e kishte shkurtuar listën e konkursit përfundimtar, për shkak të fituesve të shumtë. Pas kësaj, dikush nga shoqet e veta më tha, se ëndrra e saj e përmbysur papritmas, e kishte bërë të qante disa ditë me radhë. Nuk më erdhi keq aspak, sepse një reagim të tillë e kisha paramenduar, qëkur vendosa të mos e çoj në konkurimin përfundimtar…
Më pas ndodhën ndryshime të rëndësishme në jetën e vendit. Unë shkova të punoj në qytetin tim të lindjes dhe Neta mbaroi të mesmen. Më tej mora vesh, se një djalë mashtrues i kishte premtuar martese dhe e kishte shpënë të shfrytëzohej poshtërsisht te semaforët e Italisë. Ky lajm krejt i papritur për mua, më tronditi e më hidhëroi aq shumë, sa u pendova thellësisht për dënimin tepër të rëndë që i kisha dhënë asaj vajze këngëtare me ndjesi të spikatura. Mund të kishte çarë në jetë nëpërmjet rrugës së këngës, për të shpëtuar nga ajo gremisje mynxyrore që kishte pësuar. Dhe që nga ai çast, ndjeva me dhimbje, se pesha e gjashtëmbëdhjetë viteve të atëhershëm të saj, nga e cila u mundova të shpëtoj, do të vazhdonte të rëndonte mbi ndërgjegjen time për gjithë jetën...”
Birra " Norga" më ngeci në fyt. Vura re se edhe sytë e Benit ishin lëngëzuar. Ndoshta nga tronditja që më shkaktoi rrëfimi i tij, befas atë çast m’u krijua një përfytyrim i çuditshëm. Shkumbëzimet e bardha të dallgëve të fuqishme, që era e fortë i sillte nga përtej detit dhe i pëplaste pas shkëmbinjve, m’u dukën si fustane nusërie të shkyer nga Otrantoja. E cila, pasi merrte vajzat tona fatkeqe, kthente mbrapsht veshjet e dasmave të tyre të mohuara.

Kosa që kositi koka

Tregim

Kosa e mprehur mirë në kudhrën e skuqur me prushin e “Zjarrit të Proletarëve” quhej Kosta Petrani. Ishte një kosë prej çeliku gri që xixëllonte shkëlqimin e mprehur hollë dhe u fuste dridhmat në palcë të gjithë poetëve të Luginës Lindore.
Ditën që dy poetët e Barzenës u dënuan me heqjen e kokave, kosa Kosta Petrani lëshoi mbi kokat e sallës së gjyqit një rrezatim të zi. Teksa lexohej ekspertiza ideore prej pesë faqesh, e këtij specialisti të kosave, që i cilësonte ata dy pëllumba fatzinj të poezisë si armiq të “Saharës” shqiptare unë ndodhesha nga mesi i sallës. Sapo mbaroi leximi i tmerrshëm, kosa Kosta hodhi një vështrim të vëngër nga unë, me të cilin la të kuptohej se pas tyre më kishte ardhur radha mua, që kisha shtypur vjershat e tyre me “Olivettin” tim të vjetër për t’i vënë te tabela e letrarëve të rinj të shtëpisë së kulturës. Ai vështrim prej kobre më futi dridhmat në të gjithë trupin me një intensitet të tillë, që as tërmeti dhjetë ballësh nuk do të më kishte tronditur më tepër.
Dita e heqjes së kokave të dy poeteve erdhi shpejt. Polici i qenit gjurmues të degës, që ishte komshiu im, më tha rastësisht në mëngjes:
-Në tre gërmime te mali i Zgarës doli shkëmb i zi dhe mezi i kemi varrosur për gjithë natën.
-Thanë gjë para vdekjes?
-Nuk folën fare, po s’donin të vdisnin me tre breshëri plumbash. Plumbi i katërt në kokë i komandantit të skuadrës së pushkatimit i palosi përtokë...
M’u bë një shkëmb i zi në gjoks. Po atë pasdite u trishtova me dhimbje zemre kur pashë se u kthyen të lara me lot nënat e tyre shamizeza, që kishin shkuar t’i luteshin Strategut të madh t’u falte jetën. Oficerët e gardës, jo vetëm nuk i kishin lënë të afrohen te muri rrethues, por dhe i kishin përzënë me shkopinj gome.
Prita me ankth ditën kur do të më vinte dhe mua radha e llahtarshme e plumbit të katërt në kokë. Ishte një pritje që i ngjante asaj të të dënuarve me vdekje në hekurat qelive të burgut. Më bëheshin çdo natë në gjumë një mori kosash që ngriheshin mbi kokën time si shpatat e gladiatorëve nëpër filma lashtësie. Dhe atëherë zgjohesha i tmerruar duke frikësuar keqas gruan dhe fëmijët.
- Shpjet, lutju tavanit, !- më thoshte gruaja e alarmuar.
Dhe unë çoja kryet nga tavani me kallamishte të suvatuara, ku mendoja se ishin montuar çimkat përgjuese të sigurimit dhe bëja ritualin:
- O feneri i madh ndriçues i jetës sonë, që ndriçon gjithë botën nga Tirana me dritën e kuqe të marksizëm-leninizmit, më shkri edhe mua në dritën tënde jetëdhënëse, që të bëhem një rreze drite e bashkuar me tufën shumëmilionëshe të këtij feneri në dorën heroike të Strategut tonë të lavdishëm....
S’kishin kaluar as tri javë, kur më thërret në zyrë Kosëtari i Parë i godinës së partisë, që quhej Marko, një merceolog trupmadh. Me flokë të verdhë të lëpira anash, me vetullat e verdheme, me dy sy gri të mprehtë dhe me egërsinë e shprehjes së fytyrës, ai kishte pamjen e një nazisti. Një shoku im hokatar, sa herë e shihte në horizontin e largët të bulevardit kryesor të qytetit, përsëriste lehtë nderimin nazist: ”Zig hail!“
Para tij qëndrova krejt i qetë, duke menduar se jam thirrur për ndonjë punë. Por kur nxori nga sirtari revistën “Ylli” ku ishte botuar një cikël me poezi të mia dhe filloi të kërkonte shpjegime për poezinë “Ndodh edhe dielli” u shtanga krejt i befasuar.
-Ç’do të thuash ti me këtë vjershë? - ishte pyetja e parë e Kosëtarit, i cili kishte marrë impulse nxitëse për parregullsi ideore të kësaj poezie nga kosa Kosta Petrani, që jo pa shkak më kishte vështruar vëngër në sallën e gjyqit të tmerrit.
-Atë që thotë vjersha ! - i thashë duke u rrekur të mposht turbullimin.
Ai më kundroi qortueshëm me një vështrim të rëndë.
-Domethënë drita diellore e partisë tonë qenka e mërzitshme për ty ?
Nënqesha instinktivisht, duke menduar se ky ishte një konstatim i mjerë i një njeriu që dinte të interpretonte llojet ushqimore dhe kujtonte se edhe poezitë janë si frutat e zarzavatet. Apo që kujtonte se mund të nxirrte Partinë nga rrezet e diellit, siç nxirrte krunden nga rrezet e miellit.
-Më bëhet qejfi shumë që ju lexoni poezi, - i thashë me një buzagaz të shtirë.
-Di ti, po dimë dhe ne ! - tha Kosëtari nazist me ton të ashpër.
-Nuk thashë se ju nuk dini, - shtova menjëherë - Po duke menduar ngarkesën tuaj me punë të shumta, shpreha kënaqësi që gjeni kohë për të lexuar edhe vjershat tona...
Nuk e priti mirë as këtë frazë timen.
-Ti kujton se duke i spërdredhur fjalët si të do qejfi, mund të tallesh me diellin e partisë?...- shfryu me një tonalitet që binte erë padituri dhe arrogancë.
-Ju lutem, shoku Marko, më vjen keq të bëni një interpretim të tillë, kur vjersha nuk e thotë këtë në asnjë fjalë, por shpreh dashurinë përvëluese të dikujt, e cila nuk i bën përshtypje partnerit që s’e do. Unë partinë e shoh tek njerëzit, tek veprat, kudo në tokë, por jo te dielli përvëlues i kozmosit.- thashë me keqardhje të sinqertë, duke menduar se mund t’i qartësoj sadopak keqinformimin e kosës Kosta Petrani.
-Mirë, mirë, do ta shohim ! Ik tani !- tha ftohtë, duke më përzënë nga zyra edhe me lëvizjen përçmuese të dorës.
Dola jashtë krejt i verbuar. Dielli i shndritshëm i atij mëngjesi, ishte ngritur lart në qiell dhe prej andej derdhte mbi tokë flakën e tij të lëngshme. Te trotuari i tregova gjithçka shokut tim që ishte drejtor i gjimnazit. Ai ma lehtësoi disi dyshimin e llahtarshëm që më kishte kapluar. Kjo është fantazi e merceologut Zig hail, - tha ai- sepse askush nuk ka të drejtë të mendojë e të thotë budallallëqe të tilla për atë poezi.
Të pasnesërmen më erdhi lajmërimi me firmën e vetë kosës Kosta Petrani, që ishte kryetari i degës së lidhjes së shkrimtarëve të Luginës Lindore, se duhej te paraqitesha patjetër në mbledhjen e zgjeruar të forcave krijuese. Dridhmat shtuan intensitetin në çdo milimetër të perimetrit tim prej mishi dhe kockash të hallakatura nga terrori psikologjik dhe pagjumësia.
Gjithçka u kuptua kur instruktori i ardhur nga kupola qendrore e fenerit të madh të Tiranës dhe i prirë nga Kosëtari i Parë i Luginës sonë zunë vend në tryezën kryesore. Kosëtari thirri në tryezë edhe kosën Kosta Petrani, si veglën e tij, të njohur për vargjet deklarative: “Le të rrjedhë çeliku për dyfek e plugje/ le të pëlcasë armiku,/ moj kala e kuqe“ me të cilat u vu përmbi të tjerët. Ai ishte një krijesë zvarranike që e kishte çarë rrugën duke rrëshqitur si krimb, nga një letrar i zakonshëm, deri te kryetari i forcave krijuese. Por shumë nga qenia e tij kishte mbetur ende krimb, që gërryente në tulin e trurit tonë krijues për të na krimbur të gjithëve nga brenda. Prania e kosës së tij më trembi më shumë se kushdo tjetër, sepse si ekspert i Degës së Brendshme, ai u kishte vënë vulën si krijime të gabuara ideologjikisht dhe krejt armiqësore vjershave të poetëve të Berzanës, kositja e kokave të cilëve kishte gjakosur edhe krejt atmosferën e Luginës sonë.
Kosëtari i Parë prezantoi instruktorin e dërguar nga truri ideologjik i kupolës kryesore të fenerit dhe tha se nën frymën e Plenumit të Katërt, do të diskutohej për ndikimet e huaja në letërsi e arte edhe me krijuesit e Luginës Lindore. Pasi hodhi një sy të përgjithshëm nëpër sallë, Kosëtari Marko shtroi pyetjen:
-A ka edhe në krijimet tuaja nga ato të meta që shtroi Plenumi i Katërt? - (Mu më tingëlloi: Plumbi i Katërt)
Një copë herë askush nuk mori guximin të fliste.
-Duhet të flasim të gjithë pa përjashtim! - ngulmoi ai, -Kush ndjen se ka ndikime, të shprehet lirshëm, për ta pastruar veten!
Pas një pauze të shkurtër, u çuan njëri pas tjetrit disa pseudokrijues që nuk kishin arritur të publikonin asgjë nga zhgarravitjet e tyre. Më në fund, Kosëtari drejtoi vështrimin nga unë dhe më thirri me emër:
- Po ti, ndjen se ke ndonjë të metë në krijimet e tua ?
I mbushur deri në grykë me armatimin tim kundërshtues, u çova dhe thashë së pari:
-Mosarritje artistike mund të kem edhe unë si gjithë të tjerët, po gabime ideologjike jo.
Kosëtari i Parë shqeu sytë dhe hapi me vrull faqet e revistës.
-Po ky dielli i partisë që bëhet i mërzitshëm këtu, nuk të duket gabim ty?...
-Ai aty është dielli i qiellit, jo i partisë, - thashë vendosmërisht.- Fjala parti s’është kërrkund aty dhe as mund të nënkuptohet, përderisa flitet për dashurinë midis dy të rinjve.
-Thellohu, thellohu !- urdhëroi rreptë Kosëtari Marko, që siç kërkohej zakonisht, unë të futesha me këmbët e mia thellë e më thellë gabimeve të paqena, të cilat do të më çonin në kasaphanën e Plenumit të Katërt si dashin te kasapi. Këto i dinte ai, po i dija dhe unë...
-Jam ngacmuar nga tragjedia e një oficeri gramshiot, që vrau në korridorin e konviktit të universitetit ish të fejuarën, e cila nuk e donte. Duke gjykuar se ai nuk kishte të drejtë të impononte dashurinë e tij sado e flaktë të ishte... Dielli kozmik mund të bëhet në poezi pjepër, bukë misri, dajre e gjithshka tjetër në varësi të subjektit poetik që përdor dhe s’kam pse akuzohem për cënimin e figurës së partisë...- vijova duke ndjerë se sytë po më xixëllonin nga sikleti. Dihet si punon truri në raste të tilla.
-Ja të pyesim edhe kryetarin tuaj që është poet i afirmuar, - iu drejtua kosës së vet Kosëtari Marko.
Në gjysmëerrësirën pas shtyllës së sallës ku ndodhej karrigia e tij, kosës Kosta Petrani i shndriti tehu i syve si sytë e ujkut në muzg. Ai u përtyp një grimë, uli vetullat e trasha dhe zgjati buzët që u jepte formën e hinkës sa herë matej të fliste.
-Ashtu është, dielli është fiksuar në art si simbol i partisë dhe nuk mund të gatuhen figura negative për të...- tha me një zë të zvargur e me harenë e grabitqarit që i ka dalë gjahu në shteg.
Atë çast të tmerrshëm m’u duk sikur në vend të gojës së tij, u hap prapanica e një lope dhe lëshoi produktin e njohur. Asnjëherë nuk i deshi ata që shkruanin më mirë se vetja. Për ta, ai vetëm një gjë kishte në kokë, t’ua gërmonte fshehtas. Truri i tij punonte si një kurth i vërtetë dhe shpirti i tij ishte i mbushur me smirë, sa një ferrë e mbushur me gjemba. Në atë tronditje të fuqishme, kur koha pushoi së qëni kohë dhe hapësira nuk ishte më hapësirë, unë nuk arrita ta komandoj më veten. Gjithë jetën kisha pasur frikë nga plumbi, po tani që isha vënë para skuadrës së tyre të pushkatimit, frika ime u zbeh krejt. Sepse edhe vdekja m’u duk më e ndershme duke zbrazur të gjithë arsyetimin e trurit, për të shfryrë dufin e për ta mbrojtur veten si burrat.
-E more Jago, se ti i thur këto intriga! – ia plasa, duke menduar se ngulmonte të më bënte patjetër kurban të kosës së tij edhe mua si ata dy të mjerët.
-Mos ofendo të tjerët, se për ideal të vura hekurat që këtu !- klithi me nervozizëm Kosëtari i Parë, fytyra e të cilit u shtrembërua keqas dhe sytë e bardhë sikur i dolën nga orbita.
Nga fjalët e tij ndjeva te veshët oshtimën e plumbit të katërt në malin e Zgarës dhe m’u duk sikur kafka më shpërtheu në dhjetëra copa.
-Ai si mësues letërsie s’duhet ta thotë këtë, se e di mirë që simbolet letrare krijohen brënda nëntekstit, jo në mënyrë shabllone. Askush nuk mund të mohojë faktin se dielli para se të bëhet simbol, është njëri nga trupat qiellor dhe gjithësesi për ekzistencën e tij kozmike do të flitet patjetër, - u përpoqa ta zbut edhe me shprehjen e pamjes sime.
Vijuan të japin mendimet e tyre edhe disa amatorë, apo ndonjë i vetëquajtur krijues. Madje një ushtarak, që pretendonte prej dhjetë vjetësh se po shkruante një dramë, tha, pse isha treguar aq mendjemadh e nuk kisha shkuar të konsultohesha me të, që si oficer kishte një përgatitje të lartë ideopolitike. Nja dy, me të cilët kisha pasur shkëmbime fjalësh të ashpra, filluan të hidhen drejt meje si karkalecat. Disa të padëgjuar të tjerë u bënë aq të mëdhenj aty, saqë të linin përshtypjen se ishin gati t’i zinin vendin Kadaresë dhe Agollit. Vetëm regjisori i shtëpisë së kulturës dhe drejtori i gjimnazit më mbrojtën fuqimisht, duke shprehur konsiderata se kisha botuar krijime të atij niveli që ishin recituar në skenë e në RTV.
Nga vlerësimet e tyre mora zemër dhe vijova të pastroj të gjithë baltën që më ishte hedhur.
-Në qoftë se do të thosha “Parti o dielli i jetës sonë” dhe pastaj të përdorja vargun për të cilin më akuzoni, atëherë gaboja vërtetë. Po të merret në sensin sipërfaqësor se dielli është Partia, atëherë del se dielli perëndon, kurse Partia jo. Dielli ka njolla të errëta, partia jo. Dielli është një trup qiellor i zjarrtë, të cilit sa më shumë t’i afrohesh, të djeg e të shkrumbon. Kurse partia sa më shumë t’i afrohesh, të fut në gjirin e saj e të lartëson...
Nëse e gjitha ajo që po ndodhte aty nuk ishte veç një moskuptim apo keqkuptim i tyre, atëherë duhej të rishqyrtoja të gjitha sa kisha besuar deri atë çast dhe të mendoja plotësisht se ata që dënoheshin politikisht, pushkatoheshin apo burgoseshin, ishin fajësuar krejt kot.
Gjyqi im vazhdoi katër orë, gjatë të cilave herë më fundosnin thellë dhe herë dilja në sipërfaqe, duke qenë i bindur se isha vaj, që sado me ujë të më mbulonin, do dilja sërish përsipër.Më në fund, e mori fjalën instruktori i kupolës së madhe të Tiranës, i cili, çuditërisht i qenësishëm deri në atë çast, kishte heshtur krejt, duke mbajtur shënime në bllokun e tij për gjithçka flitej aty. Ishte një mesoburrë, me flokë të zbardhur anash, me sy të kaltër e vetulla të shtrira.
-U përgëzoj për diskutimet serioze e me shqetësim qytetar, - tha me një ton të qetë që dëgjohej fare mirë në qetësinë totale gjatë kohës që fliste. - Lidhur me poezinë “Ndodh edhe dielli“ e kuptoj edhe unë ashtu siç e shpjegoi krijuesi i saj. Në nëntekstin e vet vjersha nuk ka Partinë dhe as mund të nënkuptohet ajo aty. Megjithatë, duhet bërë kujdes kur përdoren simbole negative të tilla, që njerëzve të mos u shkojë mendja te Partia. Nuk ia vlen të zgjatemi më tej për këtë çështje. - përfundoi duke e kuptuar fare mirë se smira e kosës poetike spiune dhe hekurat e nazistit Marko nuk bënin për duart e mia të buta. Megjithatë, arsyen pse pranoi ai instruktor kompetent të vinte aty për të diskutuar atë poezi fare të qartë për të, unë s’kam për ta ditur kurrë. Por mendoj se ndoshta truri i atyre partiakëve ishte sajuar në atë mënyrë që të shihnin te subjekti artistik edhe të keqen edhe të mirën njëkohësisht. Pas kësaj ai u çua menjëherë për të dalë.
-Ne nuk e bëmë mbledhjen për autorin e kësaj poezie, - shpejtoi të thotë Kosëtari i Parë duke nxituar të dilte pas tij.
-Që e bëtë për mua, e tregon revista”Ylli” që keni marrë me vete, - shpejtova t’i përgjigjem, gati duke fluturuar nga gëzimi, që nuk arritën dot të më rrëzojnë nga teli i “mëkatarëve” që ishte tendosur mbi kazanët me bitumin përvëlues të ferrit ideologjik.
Ai rrudhi buzët dhe në ikje e sipër sytë i lëshuan një ndriçim të keq.
Disa ditë më vonë u mblodh plenumi i partisë me ajkën ideologjike të fshatrave të Luginës dhe kryetari spiun i forcave krijuese në diskutimin e tij kishte përmendur sërish emrin tim si autor me shkarje ideore. Ndonëse e kundërshtoi drejtori i gjimnazit që ndodhej në atë mbledhje, me argumentin se kjo çështje ishte sqaruar nga lart. Shpesh kam menduar se ndoshta kundërshtari im shterp, meqë kishte shumë vjet që s’po botonte dot gjë, i kishte inat të tjerët, sikurse një qen që ruan një mullar me bar të thatë, i cili vërtetë s’mund të hajë vet asgjë, po nuk do as të afrohen as të tjerët dhe leh deri larg.
Sikur të mos mjaftonte e gjitha ajo që ndodhi, Kosëtari Marko, që s’donte kurrsesi të shkonte imja, kishte lajmëruar redaksitë qendrore të mos më botonin asgjë, si krijues i kritikuar në plenumin e rrethit për gabime ideologjike. Përgjigje këto që më jepeshin në konfindencë nga botuesit njëri pas tjetrit. Kjo zgjati pesë vjet. Derisa erdhi dita që Kosëtari u dërgua për të nxjerrë rrezet e miellit në ministrinë e tregtisë, sepse analizat e rrezeve të diellit ishin tepër të vështira për paaftësinë e tij shkatërrimtare. Madje dhe kosa Kosta Petrani u transferua në Tiranë për të mbajtur nën tehun e frikës talentet e reja të lidhjes së shkrimtarëve. Por eshtrat e poetëve të varrosur te toka shkëmbore e malit të Zgarës vazhduan të akuzojnë kosën e tij të gjakosur deri në pafundësinë e tretjes së tyre.

Zemër guri

Tregim

-Meleqe xhan, Meleqe shpirt, Meleqe zemër, kush mund të na ndaj në këtë botë ne të dy? -i thoshte ai asaj.
-Vetëm vdekja ka aq fuqi. -i thoshte ajo atij.
Meleqja bareshë me një tufë dele. Qamili bari me një tufë dhi. Pylli, lumi dhe zogjtë këngëtarë thoshin: "s'kemi parë të tillë dashuri!".
Por një ditë mori fund kjo poezi zemrash. I ati i minatorit Kadri Elezi, mblesi i shkathët dhe një shumë e madhe parash, ua mbushën mendjen top prindërve të vajzës. Të gjithë bashkë, ata shkelën si pa të keq me opingat e tyre tërë baltë mbi këtë dashuri të kristaltë. Me gjithë paralajmërimet dhe ndonjë kërcënim, që bariu i dashuruar i bëri minatorit me xhepin plot, Meleqja e bukur, e larë e tëra me lot, hyri në një shtëpi të fshatit fqinj. Dy herë ajo ishte hedhur nga kali dhe dy herë të tjera tentoi të vriste veten. Por njerëzit ishin mësuar prej kohësh me vajtimet dhe kundërshtitë e para të nuseve të reja. Dhe e përgjuan me kujdes, derisa ajo mbeti shtatzënë.
* * *
Te balli i galerisë ishin mbushur birat me dinamit dhe ishte bërë taposja e tyre. Ishin larguar të gjitha veglat e punës dhe çdo gjë tjetër ishte bërë gati për plasjen e minave.
Brigada e Kadri Elezit i dha fund pushimit të shkurtër nën rrezet e diellit të prillit, që kishte rënë te hyrja kryesore e galerisë. Brigadieri piu ujë nga një shtambë aty pranë dhe u ngrit në këmbë.
-Kush vjen sot me mua? -pyeti duke hedhur një shikim të përgjithshëm mbi shokët.
-Vij unë! -tha Qamili në çast dhe u çua vrikthi si të kishte qenë mbi një sustë.
Kadriu ndjeu një prerje të lehtë në zemër dhe këqyri minatorin mendueshëm një grimë. Kishin kaq kohë që punonin në atë galeri të thellë dhe për çudi s’kishte rastisur asnjëherë të ndiznin minat bashkë. Ai u pendua që nuk e caktoi vet minatorin shoqërues, siç bënte zakonisht. Por tekefundit e mblodhi veten. Nuk mund ta kthente. Ç'do të mendonin shokët...
-Shkojmë Qamil! -tha pas pak me një ton të vendosur.
Të dy në një kohë, ata veshën mushamatë, ndezën llambat e karbitit, vunë kasketat në kokë dhe u nisën drejt harkut të zi në bark të malit. Një copë herë të shkurtër hapat e tyre jehuan nëpër dekovil dhe më tej hyrja e errët e galerisë i përpiu të dy njëherësh. Balli i galerisë 840 ishte krejt i heshtur. Fitilat e varur, si bishta gjarpërinjsh të përgjumur, prisnin aty thellë dorën e zjarrtë të minatorit, që t'u jepte ngacmimin e zgjimit të tmerrshëm. Prisnin çastin që të vërshëllenin e të shfrynin me tërbim, derisa shpërthimi i tyre i fuqishëm të shkallmonte nga themelet shkëmbinjtë e hekurt të nëntokës.
Nën dritën e ftohtë të karbitit, Kadriu i hodhi një sy të shpejtë sipërfaqes së minuar dhe i kënaqur prej asaj që pa, u kthye nga shoqëruesi. Por befas përmes atij ndriçimi të vdekur, gati fosforik, ai vuri re shkarazi një rreze egërsie që vetëtiu në ninëzat tinëzare të Qamilit. Kadriu menjëherë ia mbërtheu sytë fytyrës së zbehtë të minatorit dhe ndeshi në atë vështrimin e ndezur të syve të tij, ku ziente gjaku i hidhur i mërisë së fshehur. Krejt ndryshe nga herët e tjera, Qamili e kishte ngarkuar portretin e tij me tërë shenjat e një urrejtjeje të thellë. Fytyrën e kish të zverdhur dhe të prishur. Në ballë i shkëlqenin pika djerse dhe dridhej i tëri prej ngërçit të tërbimit, që i kishte krijuar afrimi i çastit për kryerjen e krimit të paramenduar. Tashmë dukej fare qartë, se në shpirtin e tij ishte zgjuar etja e egër për hakmarrje.
Urrejtja e vjetër qenka si një minë e fshehur në trurin e njeriut, mendoi Kadriu. Ajo e kishte kapsollën në bebet e syve të tij. Mjaftonte të shkelej pa kujdes nga vështrimi i kundërt, që ajo të shpërthente me tërë lemerinë e saj. Dhe duke ndeshur sërish sytë e ndezur të Qamilit iu duk atë çast, se e gjithë figura e tij ishte kthyer në një minë gati për shpërthim. Kërkon të më vrasë, tha me vete, po pse zgjodhi këtë rast?... Mos vallë që të quhet aksident minash e t'i shpëtoj ligjit?... Po në ç'mënyrë mund të më vrasë?... Mbase ka lënë ndonjë birë të pa taposur mirë, që kur të ndizen fitilat ta tërheqë dinamitin për të ma hedhur nëpër këmbë... Me një fjalë, ky kërkon sot të qërojë hesapet me mua këtu në fund të dheut...
-Ç'ke, sikur s'më dukesh mirë sot! -i tha qetësisht.
Qamili bëri edhe një hap përpara duke u zhvendosur si një trung i madh, i zi.
-Jam më mirë nga gjithë herët e tjera. -u përgjigj nëpër dhëmbë.
Tashmë Kadriu nuk dyshonte aspak për qëllimin e fshehtë të tjetrit. Sidomos tani që e shihte aq pranë vetes, me atë fytyrë të zymtë e të pamëshirshme, në këtë thellësi toke larg shokëve, ku kishin ardhur bashkë padashur. Por s'kishte si t'i shmangej. Një rast i tillë do të vinte patjetër. S'ka si ndodh ndryshe, kur jeton kaq afër njeriut që të urren. Po si t'ia bëj?... Si ta spraps sulmin që ka menduar për mua?...
Kadriu lëvizi drejt ballit të galerisë me një vendim që mori aty për aty.
-Bëj dritë! - urdhëroi me një zë të ngjeshur. Do ti kontrolloj edhe një herë.
Por ndonëse i fortë, zëri i tij tingëlloi i mbytur, pa mundur të pjellë asnjë jehonë nën atë peshë të pamatshme dheu.
Minatori shoqërues drejtoi përsëri mbi të shigjetat e zjarrta të syve dhe ngriti lart llambën e karbitit. Drita e saj, si vezullim zhive, ra mbi mollëzat e tij të kuqërremta. Streha e kasketës lëshoi një hije të thellë mbi ballin e tij të sheshtë e të prerë, si një copë mineral i këputur nga shkëmbinjtë prej hekurnikeli të nëntokës. Hija e errët kishte mbuluar edhe vetullat e tij sterrë të zeza, që ngjanin sikur dikush qysh në fëmijëri t'i kishte kaluar në ballë dy vija të forta thëngjilli. Me atë pamje të heshtur prej statuje, Qamili shtatngjeshur, i zymtë dhe tragjik, ndiqte me ca sy të përvëluar çdo lëvizje të Kadriut, për të pritur arritjen e çastit të volitshëm.
Rretheqark mbretëronte heshtja e një mjedisi të lagur nga rrjedhjet nëntokësore, që shpërndanin mijëra xixëllime të imta. Fitilat e shumtë të minave ishin përhapur në të gjithë sipërfaqen ballore të galerisë. Të varur gjer poshtë, bishtat e kobrave të llahtarshme, me kokat e fshehura nëpër të çarat e shkëmbit, e shtonin edhe më tepër atmosferën e frikshme që kishte pllakosur aty në ato çaste.
Nëse ka bërë mend të nxjerrë ndonjë llokum dinamiti të ndezur e të ma hedhë, nga plasja e saj s'ka për të shpëtuar as vet, mendoi Kadriu. Po ndofta këtij nuk i dhimbset më jeta... Thua deri aty të ketë arritur?... Do vritemi të dy. Do quhet pakujdesi në ndezje. Sa keq të vdesësh kot!...Do mendojnë në të gjithë minierën, se ishim aq të pazotë për këtë punë, sa lamë kokat këtu brenda ...
Kadriu kish filluar kontrollin në krahun e majtë, ku fitilat ishin lënë më të gjatë. Përveç dyshimit, që tashmë kishte zënë të gërmonte thellë në ndërgjegjen e tij, ky kontroll ishte domosdoshmërisht i nevojshëm dhe bëhej gjithsaherë për të siguruar një plasje të plotë të eksplozivave. Ndryshe mosplasjet bllokonin rrugën e hedhjes tutje të mineralit për plasjet e tjera dhe rendimenti do të ishte i ulët. Kësaj, brigadieri i specializuar për minat, i ruhej gjithmonë.
Qamilit iu lodh krahu dhe e kaloi llambën e karbitit në dorën tjetër. Duke kundruar shpatullat e gjera të Kadriut, qafën e tij të bëshme dhe flokët kuqalash që i dilnin nga kasketa, atij i erdhën ndërmend atë çast ca vizione dhe tinguj të largët. Qafa të bardha e të buta delesh, tringëllima këmborësh dhe mes tyre silueta e brishtë e asaj vajze të paharruar, e cila kishte lënë gjurmë të pashlyeshme në jetën e tij. Pak nga pak galeria u mbush me cicërima zogjsh, blegërima qingjash, aromë trëndelinash dhe tingëlloi ajo e qeshura e saj kumbuese, sikur binin kokrra të verdha misri në një sahan floriri. Pastaj në veshët e tij erdhi thirrja e saj gazmore: O Qamo oreee!... O Qamo oreee!... Dhe ndjeu vrapin e saj nëpër zajet e lumit, kapi vështrimin e saj ngjyrë lumi, preku flokët e saj ngjyrë bari të thatë dhe thithi erëmimin e saj të veçantë, që ua kalonte të gjitha aromave dehëse të tokës. Mandej Qamili solli ndërmend diçka që kishte të bënte me buzët e saj të ëmbla e me shpatullat e gjera të Kadriut, mbi të cilat qëndronte një qafë mashkullore e hekurt. Dhe papritmas iu duk sikur i dolën nofullat nga vendi. Ai ndjeu një valë të nxehtë gjaku t'i vërshonte në gjoks, në duar e në këmbë, sikur t'i kishin hedhur përsipër një kazan me ujë të valuar. Befas rënkoi padashur.
Kadriu, që vërtitej me sytë katër, sa para edhe prapa, ktheu kokën atë çast dhe hetoi vështrimin e tij tepër armiqësor.
-Fole gjë?
-Jo. Mos të kanë bërë veshët. -ia ktheu Qamili me një ton të trashë, të prerë e të lodhur nga pesha e rëndë e kujtimeve tronditëse.
Atëherë Kadriu iu afrua me llambën e vet të karbitit në dorë. Dy hije të mëdha, të errëta, u përplasën në dy faqet shkëmbore të galerisë, sikur të ishin dy fantazma të frikshme që dolën befas nga fundi i dheut. Sytë e tyre u ndeshën egërsisht dhe vështrimet u ngulën te njëri-tjetri si shtiza të skuqura. Një grimë herë qëndruan të heshtur ballë për ballë. Tëmthat e njomur nga ajri i lagësht e viskoz i nëntokës u rrihnin si çekan. Ishte heshtja, që zakonisht pushton njerëzit para se të marrin një vendim përfundimtar. Sidomos aty ku ndeshej një zemërim i fortë, me një qëndresë po aq të fortë.
-Pse kërkove të vish sot me mua?
-Sepse pyete, kush vjen. -Qamili shfryu para tij një duf ajri të rëndë dhe sytë i vezulluan si rrjedhje zhive mbi shkëmbin e fytyrës së tij.
-Më urren shumë?
Qamili mezi u rimbush me frymë dhe iu duk sikur ajri i galerisë kishte shteruar papritmas. Urrejtja, zilia dhe inati ishin mbledhur kruspull në shpirtin e tij.
-Të urrej, aq sa dua të të shoh xhenaze! - dhe në sytë e tij egërshan shkreptiu tani një flakë ogurzezë. Fytyra e tij u deformua krejt nga ajo shprehje egërsie dhe marrëzie të shpërthyer prej pasionit shtazarak.
-Për xhenaze ke ardhur sot këtu?
-Po... -tha Qamili me ton të rëndë dhe pas këtyre fjalëve dëshira e fatalitetit po e pushtonte me një forcë gati të tmerrshme. Valë të nxehta emocionesh e mbuluan tërësisht. Iu ngjit në grykë një përzierje urrejtjeje dhe tërbimi që po e mbyste. Me një pasion prej të çmenduri futi dorën në xhepin e mushamasë dhe të pesë gishtat e tij të ashpër shtrënguan eksplozivin e ftohtë. Që e kishte marrë me vete kur qe kthyer te xhepi i galerisë, ku e mbante fshehur prej ditësh. I kishte lënë një fitil aq të shkurtër, sa do të mjaftonte për ta afruar te flaka e karbitit e ta fluturonte mbi gjoksin e Kadriut. Dhe ja, kishte ardhur më në fund çasti i shumëpritur. Përbuzja e fuqishme që ziente në thellësi të tij, ai zjarr i errët e idhnak, do të shpërthente tashmë bashkë me eksplozivin. Kishte përballë njeriun e gjallë, vdekjen e të cilit e kishte përfytyruar prej kohësh si të vetmin ilaç që mund t'i vihej plagës që kullonte gjak të hidhur në zemrën e tij. Ja, pra, ku ndodhej tani vetëm për vetëm me atë, që i kishte dalë nëpër ëndrra si prishësi shpirtkeq i lumturisë. Për të kishte kërkuar gjithmonë shpagim dhe tani duhej të vepronte vendosmërisht. Tjetër përfundim nuk kishte si të nxirrte. Ndjenja armiqësore ia godiste ngurrimin e çastit, si një trokitje e pandërprerë në ndërgjegje, që i kujtonte detyrën për të cilën ndodhej aty...
Ndërkohë Kadriu kishte arritur në përfundimin, se duhej bërë patjetër diçka e shpejtë. Jo për ta kundërsulmuar, po për ta zbutur egërsinë e tij.
-Çudi, -i tha me një nënqeshje të lehtë. -mua asnjëherë s'më ka shkuar ndërmend që mund të vritem nga shokët e mi të punës, se i kam ditur të tërë vëllezër...
-Mua më ke ditur me kohë që më ke hasmë. - Qamili i shqiptoi këto fjalë me një zë që të therte veshin e duke u dridhur i tëri.
-Hasmë jo. – ia ktheu Kadriu duke tundur kokën. -Si mund të merrja hasmin për të ndezur minat bashkë?
-Do më merrje një ditë…
-Do të të merrja domosdo, se ne punojmë në një brigadë, flemë në një kapanon, hamë në një kazan, pimë në një shtambë. Dhe s'kishte si të më shkonte mendja për keq...
-Pse erdha në brigadën tënde, apo se më kish marrë malli për ty?...
-Sa turp! - tha Kadriu me keqardhje të thellë. -Ke pritur kaq kohë për të shfryrë një zemërim të vjetër, duke jetuar mes nesh, si në mes të vëllezërve!...
-S'kam ardhur këtu për tu bërë vëlla me ty. -ia priti Qamili me ton përbuzës të vendosur.
-Mirë, po nuk më thua, pse kërkon të veprosh prapa krahëve të shokëve?
-S'ka pse ta marrin vesh të tërë, që të kam urryer për vdekje.
-Po kjo është pabesi!
-Më i pabesë nga unë, u tregove ti, që më bëre gjysmë njeri...
Kadriu vuri re si dridhej llamba e karbitit në dorën e minatorit të vrarë keqas në shpirt.
-E shoh e të kuptoj. -tha dhe në cepat e buzëve të tij të trasha e në krejt fytyrën u sajua një shprehje keqardhëse e sinqertë.
-Jo, jo. -shpërtheu Qamili me një duf tragjik. - Zemrën time dhe të asaj, që i mbushe me helm, ti nuk i sheh e nuk i kupton dot. - zëri i tij u drodh në fyt nga ngërçi dhe goja katrore i mbeti e hapur për t'u mbushur me ajër.
Sakaq, Kadriut iu kujtua qëndrimi i akullt i gruas së tij muajt e parë të martesës. Nofullat e shtrënguara, lagështira e përhershme e jastëkut dhe psherëtimat e gjata të gjoksit të saj, që dukej sikur ishte një kazan i thellë ku valonte vetëm dhimbja. Ai e dinte edhe vet, se ishte fajtor, që kishte dëgjuar babanë për të marrë një grua, e cila kundërshtonte aq shumë. Ajo ende nuk ishte qetësuar, edhe pse kishte lindur një fëmijë. Ky qëndrim i saj e kishte bërë jo vetëm xheloz, po edhe nervoz.
-Ke shumë të drejtë, or Qamil... Në qoftë se nuk e kuptova atëherë sefte, tani e kuptoj fare mirë. Po nuk kam si e ndreq atë që prishi mblesëria, babai im me të sajin.
-Unë të çova haber, që kishim lidhur fjalën me njëri-tjetrin, pse na hyre në mes?
-Kur erdhi haberi yt, s'kisha ç'bëja…
-Kishe, që ç’ke me të! - briti me turfullimë.
-Jo, jo, zakoni e kishte mbaruar punën e vet.
-Të thashë hiq dorë, se jam betuar e do ma paguash me kokë! -gjëmoi Qamili në kulmin e hidhërimit.
-Nuk ma mori mëndja se do shkonte puna kaq keq për një grua...
-Të thashë që s'do të të ndahem gjer në varr, se s'më del nga shpirti kurrë e keqja që më bën!...
Kadriu vështroi sytë e lëngëzuar të tjetrit dhe uli kokën për të gjetur diçka me të cilën mund ta lehtësonte brengën e tij.
-Duhet të dish, se edhe unë vuaj, po ti vuan më tepër. Po të ishe martuar, mbase nuk do vuaje kaq.
-Dasmën time ti e prishe që të mos ndreqet kurrë. - jehoi Qamili me ca tinguj të ashpër, të njëtrajtshëm dhe gjaku i buçiste në vesh e i binte në tru si topuzi i daulles së dasmës.
Kadriu bëri një lëvizje të krahut dhe largoi kasketën nga balli për t'i hapur udhë një mendimi. Arsyetoi, se në çaste tensioni tepër të ndehur, natyra e qetë njerëzore, me fjalën e goditur, mund gjej rrugën e zbutjes, në forma që asnjë përballje e fuqishme fizike nuk mund të arrij efektin e saj të rrufeshëm.
-Ore Qamil, fshati ynë ka ca vajza të mira . –i tha sikur të kishte gjetur çelësin e artë për të hapur derën e lumturisë së shokut. -Motra ime dhe shoqet e saj i pëlqejnë shumë minatorët. Pa shih mos i hysh ndonjërës në zemër ! Djalë i mirë je dhe minator i zoti, vetëm kjo urrejtje sikur ta shëmton pak shpirtin...
Qamili bëri pa vetëdije një gjest të prerë kundërshtimi me kokë.
-Jo, or, jo, për mua s’ka më grua tjetër. Unë martohem vetëm nën dhé... -në fytyrën e tij u shfaq tani një brengë fataliteti.
Atëherë Kadriu sajoi në buzët e veta një nënqeshje dhembshurie.
-Më vjen keq për ty sa nuk e them dot, po s’kam ç'bëj tjetër... A ndreqet halli yt me një hakmarrje si kjo? -pyeti sinqerisht.
-Po s'u ndreq, mu në djall le të vejë!
-Mirë atëherë, po qe se jeta jote ndreqet me vdekjen time, ja ku më ke, vramë! -tha burrërisht dhe drejtoi trupin.
Një dallgëzim i heshtur dritëhijesh të egërsuara u lëkundën mbi shkëmbinjtë ngjyrëkafe.
Qamili ia mbërtheu sytë për disa çaste i çuditur së tepërmi, që pas pendimit të thellë, kundërshtari po dorëzohej me dëshirë në duart e tij. Dhe nga kjo e papritur ndjeu sikur i krisi diçka në shtyllën kurrizore. Por iu kujtua prapë betimi i bërë para asaj që donte. Detyra që i kishte vënë vetes para se të vinte në minierë. Dhe i shkoi nëpër trup një e rrëqethur për paburrërinë e tij të vonuar.
-Do të të vras, se më ke vrarë! -shkrofëtiu në mënyrë konvulsive, me një zë të kobshëm që i doli vetvetiu dhe vetullat e tij të ngërthyera u luhatën si krahë korbi.
Kadriu këqyri me gjakftohtësi dorën e tjetrit, që u bë gati të nxjerrë nga xhepi mjetin e fshehtë me të cilin do ta sulmonte. Por ndjeu edhe një grimëz luhatjeje në vendosmërinë e tij. Ndaj dhe ngulmoi ta godasë më tej me fjalë të urta.
-U pa kjo punë, ti erdhe në brigadën time me qëllim të keq, për të bërë një krim të shëmtuar, jo në shesh të burrave, po prapa shpinës së shokëve. Nejse, pa hë tani, vraje shokun e punës dhe kënaqu me një turp të tillë. Shokët e brigadës do të të puthin në ballë për këtë lloj trimërie që nuk ta kanë njohur! - tha kështu dhe ia nguli sytë thellë për të kapur çdo lëvizje të krahut të tij e për ta shmangur qysh në ajër mjetin e mundshëm vdekjeprurës.
Qamili i kishte bërë të gjitha gatitjet dhe i kishte thënë të tëra fjalët si në ëndërr. Por tani u përmend, sikur të zgjohej nga një gjumë i thellë. Fjalët e Kadriut ia goditën egërsinë çuditërisht. Më në fund shigjeta e hollë e voltazhit të ngritur, që kish filluar të lëkundej midis vullnetit të tensionuar për ta vrarë dhe rënies në pendim, anoi mjaft në drejtim të krahut zbritës. Ai ndjeu befas një dhimbje ngulmuese, që i theri përbrenda dhe dora i ngriu. Gishtat iu mpinë, iu ngjitën të gjithë bashkë dhe i mbetën në xhep, si një copë bluashkë e thatë. Papritmas poshtë supit të tij kishte vdekur gjithçka. Muskujt i ishin bërë të flashkët, si sfungjer.
Ç'të ishte kjo gjë që i ndodhi tani në çastin e shumëpritur ? Frikë?... Jo. Ai i kishte marrë parasysh të gjitha pasojat. Po atëherë çfarë tjetër ishte ajo që i kishte hyrë kaq thellë në trup dhe e kishte zbutur pak nga pak e pakuptuar të gjithë qenien e tij?
Ai hodhi sytë padashur dhe ndeshi në atë vështrimin e qetë, të dhëmbshur e paqësor, me të cilin e priste Kadriu sulmin e tij...
Nuk e vras dot jo!...tha Qamili me vete dhe uli sytë përtokë. Jo! gati sa s'thirri me zë. Fjalët jehuan përbrenda, në murin e marrëzisë së tij dhe befas e mbuluan djersë të përvëluara. Ndikimi i karakterit të çuditshëm të Kadriut dhe rrethi i gjerë i shokëve të brigadës kishin qenë shumë më të fortë nga vendosmëria shkëmbore e karakterit të tij. Tani po e ndjente plotësisht, se të ngrinte dorën kundër këtij njeriu, ishte njësoj si ta ngrinte kundër shokëve e vetvetes. Dhe djersët pak nga pak iu bënë krejt të ftohta.
Kadriu e kuptoi të gjithë përmbysjen që po ndodhte përbrenda njeriut të egërsuar aty përballë. Ai vështroi një grimë nga fitilat që i vareshin shkëmbit, si rropullitë e copëtuara të një vigani dhe u kthye vrullshëm.
-O, u vonuam shumë Qamil! -tha me një ton miqësor, sikur midis tyre të mos kishte ndodhur asgjë. – Shokët po rrinë pa punë!...
Qamili kishte kujtuar, se me ardhjen e tij në brigadën e Kadriut, thikat e tyre do të qëndronin majë më majë. Mirëpo nuk kishte qenë ashtu. Që ditën e parë ai i qe afruar aq miqësisht, sa askush nuk do ta kishte bërë një gjë të tillë. E habitshme ishte edhe ajo keqardhja e tij pak më parë, kur i kishte hedhur fjalën për të motrën dhe shoqet e saj? Ç'ishte ai shpirt që fliste ashtu? Ç'e kishte atë zemër aq të ngrohtë për të gjithë shokët? Ndante cigaret, bukën, mollët që sillte të hënën nga shtëpia..Jo, jo, ai vet nuk e kishte kurrë shpirtin dhe zemrën e Kadriut. Ndjeu thellë diferencën e madhe që kishte me atë njeri të mirë dhe, sikur të shihej në pasqyrën përballë, iu duk vetja shumë i shëmtuar...
Si desha ta vras pak më parë këtë njeri? –mendoi i kthjelluar. Ndofta kam qenë në një ëndërr të keqe. Po ta kisha vrarë atë, do kisha vrarë të gjithë minatorët, që e duan aq shumë. Do kisha vrarë Zenunin xhanan, që me shakatë e tij të kripura s'i ndahet kurrë Kadriut dhe lë kokën për mua... Tani iu duk vetja fare i ulët dhe i erdhi vërtet turp, që ndodhej aty, larg tyre, për të vepruar prapa shpinës së shokëve. Befas gremisi kokën aq, sa mjekra iu ngul në gjoks dhe mbeti si një kërcu, në degën e thatë të të cilit ishte varur llamba e karbitit, e cila lëshonte një dritë të dobët, pothuajse si drita e një ylli.
Kadriu a pa fare qartë, se me atë paqen e fjalëve të veta e kishte fituar duelin dhe mendoi ta zbusë egërsinë e kundërshtarit deri në çarmatosjen e plotë të shpirtit të tij.
-Po filloj ndezjen! -urdhëroi me tonin e njohur të brigadierit. - Tani ne të dy, o Qamil, do vrasim shkëmbin e madh të mineralit, që të na gëzohen shokët, se ata kanë shumë fëmijë dhe në këtë fund pesëmbëdhjetëditëshi presin nga ne të dy. Ti vështro fitilat, mos na mbetet ndonjëri pa zjarr!
Qamili nuk u përgjigj fare. Së fundi u godit keqas në zemër. Ndiqte me sy prej fajtori lëvizjet e matura të Kadriut, qëndrimi i të cilit, para atij kërcënimi të rrezikshëm, e kishte lënë fare pa mend dhe filloi të mendonte i përqendruar. Vdekja për atë njeri s'kishte qenë kurrgjë. Më shumë se vdekja, atë e shqetësonte puna dhe hallet familjare të shokëve. I pushtuar nga ajo rënie shpirtërore e beftë, për shkak të asaj pozite të pazakonshme në të cilën ndodhej në ato çaste, me një pamje të pikëlluar, i lodhur, i qullur nga djersët dhe krejt i dërrmuar moralisht, ai ndjeu, se do të dëshironte shumë të ishte në rolin e Kadriut, nga fillimi në fund të kësaj ngjarjeje, që kishte ndodhur midis tyre në thellësi të galerisë.
Kadriu ndezi fitilin e parë, që ishte më i gjati nga të tërë, me një qetësi, gjakftohtësi e shkathtësi, që tregonin për një sistem nervor po aq të fortë, sa edhe objekti i gurtë mbi të cilin vepronte. Një vërshëllimë shurdhuese tymi zuri të përdridhej me shpejtësi, duke iu ngjitur shkëmbit përpjetë. Pastaj fitilin e dytë, të tretin e me radhë. Tani mbi shkëmbin e lagur kobrat e llahtarshme zunë të këndojnë në një kor të përbashkët, shkatërrimtar. Pas pak, krismat e tyre të tmerrshme do të shndërronin gjithçka në pluhur.
Qamili ua kishte qepur sytë bishtave të tyre të varur, që vërtiteshin gjithë zemërim, duke u tërhequr me shpejtësi përbrenda foleve të shkëmbit të nëndheshëm.
Kadriu bëri ndezjen e fundit dhe thirri me gjëmim:
-Nisu !. -duke u matur të vraponte edhe vet.
-Këtu! -klithi Qamili me një zë gati metalik dhe drejtoi gishtin ku një fitil kishte mbetur i shuar mu në mes të shkëmbit e mund të pengonte shkërmoqjen e mineralit.
-Ik shpejt! -ulëriu Kadriu me shumë forcë kësaj here dhe vet u kthye për të ndezur atë fitil, që u shfaq papritmas me gjithë rrezikun që përmbante pamja e tij e heshtur.
Qamili vrapoi në brendësi të galerisë, për të hyrë te xhepi i caktuar për strehim. Por s'kishte bërë as pesëmbëdhjetë hapa, kur u dëgjua një gjëmim shurdhues i atillë që, në atë distancë të mbyllur, u duk sikur krisi e u thye vet boshti i tokës. Shkulmi i ajrit, që shkaktoi shpërthimi i eksplozivit të parë, i dha Qamilit një shtytje aq të fuqishme, sa e bëri të kërcej padashur disa hapa përpara. Ai ktheu kokën pas rrëmbyeshëm, i pushtuar nga një tmerr i papritur dhe përmes tymit dalloi Kadriun, që vraponte duke u lëkundur. Por pas disa hapave të zvarritur ai ra përtokë.
Qamilit iu rrëqeth lëkura e kokës. Në çast u kthye me turravrap vetëtime dhe arriti menjëherë pranë tij.
-Ik, shpëto për vete! -ushtoi nëpër tym zëri i plagosur i brigadierit, që kishte mbetur përmbys.
Por sakaq Qamili e mbërtheu me të dy krahët e vet të fuqishëm, e ngriti peshë dhe u turr tutje. E gjithë kjo ndodhi për pak sekonda. Pastaj plasi eksplozivi i dytë, i tretë e me radhë. Krismat e tyre e mbushën hapësirën e galerisë me gurë, gazra dhe tym të errët. Ndërsa mbante shtrënguar me të dy krahët Kadriun dhe vraponte për ta nxjerrë nga lëmshi i shpërthimeve të njëpasnjëshme, befas ndjeu diçka të fortë që e goditi në shpinën e tij të kërrusur nga pesha. Ishte një goditje e gurtë, që e bëri të dridhet deri në fund të këmbëve dhe iu duk sikur iu shkallmua tërë trupi. Ai bëri edhe një hap të luhatur dhe ra me gjithë peshën e rëndë që mbante në duar.
Sikur për çudi, të ndodhej ato çaste aty nën tokë një fotograf, që të fiksonte pamjen e dy burrave të përqafuar padashur, do të bënte të habiteshin pa masë edhe ata vet kur ta shihnin. Thjesht për faktin, se si pak më parë ata mund të ishin vrarë me njëri-tjetrin fare kot. Kur në të vërtetë, puna e rëndë, lodhja dhe rreziqet e minierës i kishin destinuar për tu dashur fort, deri te ky përqafim vëllazëror.
Minat kishin shpërthyer të tëra dhe te hyrja e galerisë minatorët kishin numëruar plasjet me radhë. Kur vonesa e atyre të dyve u duk se zgjati tepër e po bëhej e dyshimtë, ata e lanë diellin e ngrohtë, të mbetej si një medaljon i artë i varur mbi harkun prej betoni të hyrjes. Dhe me ndjesinë e papritur të thirrjes që u bënte një rrezik i beftë, u lëshuan të gjithë brenda duke fuguar.
Sakaq, Kadriu i plagosur ishte shkëputur nga krahët e kontraktuar të Qamilit. Me gjithë gjurin dhe njërin krah të gjakosur, ai po rrekej ta sillte në vete minatorin që kishte humbur ndjenjat.
Në çastin kur u përmend, Qamili pa rreth vetes gjithë brigadën që priste në ankth. Pa Zenunin me fytyrën tejet të tronditur. Dhe ndërsa ndeshi në buzëqeshjen mirënjohëse të Kadriut, një pikë loti i njomi padashur qepallat e zeza. I çliruar nga tërë ajo peshë e rëndë shpirtërore, sytë e tij të përvuajtur u sollën disa herë përqark me një shkëlqim të veçantë respekti dhe dukeshin sikur thoshin: "Zemra ime ishte gur, por ju më keni bërë tjetër njeri..."
Tani tymi i ngjeshur i minave, duke kaluar si një re e murrme mbi fytyrat e çelura të minatorëve, po vraponte drejt daljes së galerisë. Ajri i keq zuri të pastrohej me shpejtësi, duke ia lënë vendin vërshimit të furishëm të oksigjenit, që ishte aq i nevojshëm për mushkëritë e pluhurosura të njerëzve të nëntokës. Po ndodhte frymëmarrja madhështore e thellësive të dheut.

Pëllumbat e dënuar me vdekje

Tregim

Në qytetin bregdetar të Jugut sapo kishte hyrë vjeshta e dytë dhe kishin filluar të frynin erërat e ftohta, me të cilat deti i dërgonte lajmërim tokës se nëpër qiell po trokiste dimri.
Por dhe korrieri i komitetit solli një lajmërim dimëror te shtëpia përdhese e nënë Thëllëzës. Të gjashtë pëllumbat e vegjël të saj dhe pëllumbesha, më e madhja e tyre, dolën njëri pas tjetrit te dera.
- Ku është kjo Thëllëza ? – pyeti me ton tellalli korrieri i komitetit duke i hedhur një sy letrës lajmëtare që kishte në dorë.
- Në punë. – iu gjegj Pëllumbesha e habitur.
- Ku e ka punën ?
-Te llaçi i pallateve të ndërtimit…
Korrieri mblodhi buzët. Pallatet ishin larg dhe rruga për aty ishte e mbuluar me llucë, të përzier me gëlqere të rënë nga karroceritë e makinave vetëshkarkuese.
- MerreNa ! –- zgjati dorën e ftohtë korrieri! - Jepjani asaj në dorë këtë lajmërim, të paraqitet nesër në orën tetë te sekretari i komitetit, shoku Myslim!
Pëllumbesha dymbëdhjetëvjeçare lexoi me një frymë lajmërimin me ca shkronja të zbehta e të goditura përgjysmë nga makina e shkrimit të komitetit. Por ajo copë shkresë nuk thoshte asgjë tjetër, veç fjalëve lajmëruese dhe asaj vulës që kishte njollosur letrën me bojë të zezë, tamam sikur kishte rënë mbi të një glasë pëllumbi.
Pëllumbat e vegjël krejt indiferent u shpërndanë për të vazhduar çukitjen e uritur të copave të vogla të bukës së misërt të lyer me gjizë që u kishte lënë nënë Thëllëza mbi tryezën e madhe në mes të shtëpisë. Çukitnin duke mos lënë asnjë thërrime nga pjesa e tyre të përzihej me thërrimet e tjetrit, ku kishin tërhequr me gisht edhe kufirin ndarës mbi shtresën e lëmuar të tryezës.
Katërqindgramshin e bukës së triskës, që i takonte çdo pëllumbi ordiner të familjes, nëna ua kishte ndarë në tre pjesë për të tre vaktet. Shtatë pjesët e mëngjesit, pak më tepër se njëqind gram secila me madhësinë e një biskote, ua kishte lënë mbi tryezën e drunjtë dhe kishte shkuar në punë qysh në orën gjashtë e gjysmë. Gjatë tetë orëve rraskapitëse do të përziente e transportonte llaç me tezgë nëpër katet në rritje të pallatit, për të marrë aq para, sa për të blerë bukën e misër dhe racionin e pakët me sheqer e oriz të triskave të ushqimit.
Pasdite sapo arriti nga puna te shkallët e gurta të shtëpisë, Pëllumbesha i doli nënës përpara dhe i zgjati lajmërimin e komitetit. Ajo e lexoi me një frymë dhe parandjeu diçka të keqe, por kurrsesi gjëmën që do ta priste të nesërmen. E kishin thirrur para pak ditësh në Degën e Sigurimit dhe e kishin pyetur për fjalët armiqësore që mund të kishin pëshpëritur shoqet e saj me burrat në burg, të cilat punonin te llaçi e tullat ndërtimit. Dhe pasi nuk i kujtohej ndonjë rast të tillë e kishte heshtur qëllimisht, se nuk donte të bëhej spiune e shoqeve, ata i kishin thënë, se po të bashkëpunonte me sigurimin, do ta lejonin të punonte në ndërtim, ndryshe do ta çonin të pastronte bajgat te stallat e derrave te stallat gjashtë kilometra larg. U kishte premtuar se po të dëgjonte ndonjë fjalë të natyrës armiqësore, do t’u tregonte patjetër. Por kur kishte ikur prej andej, i kishte bërë përshtypje, si ishte e mundur që ata kishin aq besim ata tek ajo grua “armiku”! Mirëpo kur kishte biseduar me shoqen e saj të ngushtë, Ritën, burri i së cilës ishte gjithashtu i burgosur për agjitacion e propagandë dhe kishte dëgjuar prej saj të njëjtën histori, ato thanë të dyja “Këta laro të sigurimit pështyjnë burrat dhe duan të lëpihen te gratë e tyre!”
Atë natë nuk e zuri gjumi dhe u përpëlit në shtratin e drunjtë deri afër mëngjesit. Pikërisht atëherë kur gjumi po e kaplonte gjumi nga lodhja, ra disa herë resht zilja e sahatit mbi tryezë dhe ajo u çua të bëhej gati për të shkuar te shpella e gjëmës, që quhej që quhej zyrë komiteti.
Nëpunësi i shërbimit te hyrja kryesore e lejoi përzemërsisht, sapo lexoi njoftimin që kishte në dorë. Te zyra e sekretarit, që kishte që ishte një burrë një fytyrë të gjatë si të kalit, hyri duke mendjerë një dridhje të lehtë gjunjësh dhe i filloi para kohe një rrahje zemre jo ee pazakonshme.
SekretariAi i i tregoi me dorë një karrige që ndodhej përballë tij. Dhe pasi e shigjetoi me një vështrim të mprehtë, filloi t’i thotë pa vonesë:
-Të kam thirrur për të njoftuar një vendim të Komitetit Ekzekutiv të rrethit. Ti duhet brenda javës të ndash në gjykatë burrin tënd armik të popullit. Në të kundërt, në fund të muajit do tu priten triskat e bukës për të gjithë familjen...
Kjo ishte për nënën e shtatë pëllumbave një bombë, që ai e nxori nga goja e tij gjatoshe fare lehtë dhe i ndezi fitilin flakërues para syve të saj të skuqur, njësoj sikur të bënte një truk fëmijësh. Gruaja e tronditur deri në inde, vështroi sekretarin e komitetit me atë lloj lemerie, sikur të gjendej befas përpara gojës së hapur të një përbindëshi që po bëhej gati ta gllabëronte me gjithë fëmijët e saj.
- Po... po... neve jemi të ndarë për pesëmbëdhjetë vjet jemi... Ai në burg e ne fillikat në shtëpi !...
- Jo, jo, ti duhet ta ndash burrin ligjërisht, që të mos keni asnjë lidhje me të, as ti dhe as fëmijët...
- Po fëmijët janë gjaku i tij...
- Duhet të bëhen gjaku i Partisë, jo të mbeten gjaku i armiqve te saj...
Gruaja fatzezë u përtyp hidhur.
- Ç’armik është ai, zoti Myslim!... Burri im tha në gjyq, nuk kam dashur kurrë të arratisem në Greqi, se edhe po të isha aty, do isha arratisur për të ardhur në Shqipëri te shtatë fëmijët e mi që janë akoma kërthi...
- Nuk më duhet ç’tha ai në gjyqin e tij, mua më duhet ç’do thuash ti në gjyqin tënd të ndarjes me të!
Nënë Thëllëza kapërdiu toklën pështymën e trashur që i kishte bllokuar fytin dhe lëkundi kryet në të dy në anët në shenjë mohimi të dukshëm.
- Nuk vete në gjyq unë, s’kam punë me gjykatën dhe as kam të drejtë të ndaj fëmijët nga babai i tyre, se më vret zoti...
Sekretari u përtyp thatë një grimë dhe tha me ton të prerë:
- Atëherë fëmijët do t’i vrasësh ti vetë, duke i lënë të vdesin për bukë...
Gruaja e drobitur u mendua sërish për të gjetur fjalët që do të thoshte pas këtij njoftimi të kobshëm. Dhe pas pak, tha duke u dridhur e tëra:
- Unë do shkoj të hidhem në det bashkë me të shtatë fëmijët e mi, që të mos i shoh duke vdekur për bukë!... –- u shpreh ajo vendosmërisht dhe befas një çurg i madh lotësh të rrëmbyer i zbritën deri poshtë fytyrës së saj të rreshkur nga puna me çimento e gëlqere.
Sekretari komitetit i hodhi një vështrim të mprehtë, mblodhi supet dhe ia kthyetha me zë paksa te ulët:
- Nuk di unë çar do bësh ti, unë di vetëm të të komunikoj vendimin komitetit !
Thëllëza krahëthyer nxori shaminë nga xhepi i bluzës prej doku për të pritur rrëketë e lotëve të tjerë.
- Mosni, juju bëj rixha! Në keni besuar perëndinë, mos më lini fëmijët pa bukë se do me vdesin ! Ju lutem, o zoti Myslim, ju përgjërohem, vini dorën në zemër, se keni vetë fëmijë...
- Unë kam fëmijë, po nuk gaboj t’i lë rrugëve !
Duke ndjerë krenarinë e shprehur edhe me pamjen e fytyrës së tij, ku mungonin vetëm frerët e kalit, nënë Thëllëza u bë më serioze në qëndrimin e saj.
- Mirë, po nuk më thoni, cili është faji që kanë bërë fëmijët për t’i dënuar me vdekje?
- Fajin që ka bërë babai i tyre duhet ta paguani bashkërisht... – tha zëri i tij i pamëshirshëm.
- Po edhe nëse duhet ta paguajmë të tërë, babai i tyre është dënuar me 15 vjet burg, pse fëmijët e tij duhen dënuar me vdekje?...Ku është parë e dëgjuar kjo? Atëherë shpini dhe fëmijët në burg të hanë të paktën një pjatë supë, po jo t’i lini të vdesin për kotheren e bukës more zotni! – u shpreh ajo më në fund me ton akuzues.
Sekretari e ndjeu veten ngushtë dhe për të dalë nga pyetja e tmerrshme e asaj nëne dhimbsur fëmijësh, gjeti shkakun për tu shkrehur me ton të lartë:
- Nuk jam zotni unë, akoma s’ke mësuar të flasësh me kuadrot e partisë e të pushtetit nëpër zyra ti ?
- Më fal, po unë të quaj zot e perëndi, se ke në dorë jetën dhe vdekjen e fëmijëve të mi!...
- Nejse, nejse, mbaruam bashkë !- tha Sekretari me mërzi dhe gati i zemëruar u çua në këmbë! - Dil jashtë tani se kam punë !
Nënës fatzezë iu morën mentë dhe i erdhi zyra vërdallë me një rrotullim të marramendës të llahtarshëm, sa ishte gati të lëshohej përtokë. Por zgjati menjëherë dorën te faqja e murit për t’u mbështetur, që të mos turpërohej duke rënë mbi dyshemenë me parket dhe u gërmuq drejt derës, derisa pak nga pak derisa doli në korridor. Aty ishte një stol druri i vjetër, ku u lëshuaul për disa çaste dhe zuri kryet me të dy duart për të mbledhur veten.
Pastaj u nis dhe arriti në shtëpi e trullosur e kokulur që të mos e shihnin njerëzia rrugës duke fshirë lotët. Sapo hapi derën dhe me sy të mjegulluar pa fëmijët, u lëshua mbi minderin e kanapesë gati si e vdekur. Pëllumbesha me të gjashtë pëllumbat vëllezër iu mblodhën në çast te kryet.
- Çar ke moj nënë, tu bëfsha, më thuaj mua ?! – iu lut Pëllumbesha me sy te zgurdulluar duke u përkulur në gjunjë përmbi të ëmën.
- Nuk kam gjë ! – u gjegja nëna ajo me një zë sikur e nxirrte nga fundi i qenies së saj. – Jam lodhur shumë se erdha me vrap të bëhem gati të shkoj prapë në punë...
Nuk u tregoi asnjë fjalë nga ai vendim i llahtarshëm i pushtetit që quhej “popullor”, përpër të mos i të mos i trishtuar uarfëmijët para kohe. Por edhe seçpse kishte një lloj shprese, se ndoshta ata burra komiteti të pjekur nuk do ta bënin atë atë krim aq vrastar, sa të linin shtatë fëmijë aq të vegjël pa bukë. Si mund të vdisnin qenie të pafajshme, vetëm se babai i tyre ishte dënuar për një ëndërr që i kishte treguarthënë këtë shokut spiun, sikur kishte fluturuar me kalë të bardhë përmbi Greqi. E dënuan se ua deshi puna ta hiqnin qafe, për të frikësuartrmbur të tjerët që të mos guxonin ta shihnin shtetin fqinj as në ëndërr. Apo për tu thënë udhëheqësve te tyre komunistë, se edha ata që drejtonin aty në jug të vendit ishin të zotë të kapnin “armiq”... Ajo do të priste derisa të vinte fundi i muajit, kur ndaheshin triskat e reja të nëntorit. Atëherë ishte dhe pragu që ndante jetën e familjes së saj nga vdekja.
Por ndonjëherë, kur e pret me padurim, edhe vdekja vonon të vijë. Fundi muajit për fatin e mirë dhe të keq të saj, ndonëse donte edhe një javë, nënë Thëllëzës iu duk sikur erdhi pas dy javësh të ankthshme. Më 28 tetor ajo shkoi te zyra triskëtimit bashkë me shoqet e punës. Por aty goditja në tru ishte më e madhe te gratë e tjera që prisnin edhe ato gjëmën e saj, sesa tek ajo vetë, që kishte bërë ndërkohë një farë përgatitje shpirtërore për ta zbutur goditjen e flamosur të vdekjes.
Shkoi në shtëpi duarbosh me një vendim të ngulitur në tru ndoshta nga vetë zoti, për të mos bërë hapin e gabuar që kishte deklaruar te zyra vrastare e komitetit. Nuk do t’ua bënte qejfin armiqve të “armikut” të saj të pafajshëm, të linte namin duke mbytur në det një kope me fëmijë dhe veten bashkë me ta.
Ajo mblodhi fëmijët përreth tryezës së bukës dhe u tha shkoqur e me një ton krejt të qetë:
- Dëgjoni këtu pëllumbat e mi ! Çoç do t’u them sot, po dua të më dëgjoni mirë e të mendoheni mirë, sikur jeni burra të mëdhenj... Më thanë në komitet që ne ta ndajmë babanë me gjyq, që unë të mos jem më gruaja e tij dhe ju të mos e keni më baba... Si thoni, e bëni ju këtë poshtërsi për atë baba që u mbajti në prehër qëkur ishit një pëllëmbë, ju ushqeu me lugën e vogël të kafesë, ju këndoi këngë e ju tregoi përralla të bukura, me engjëj që fluturojnë nëpër lule, por dhe me kuçedra që ua presin njerëzve ujin e u pengojnë bukën e gojës...
- Jooooo, nënëëëë, jooooo, nuk e ndajmë, babin ! – thirrën pëllumbat duke hapur sqepin të gjithë njëherësh.
- Po mirë atëherë, do bëni të tërë si t’u them unë, që të mos vdesim nga uria, se ne nuk na dhanë triska për këtë muaj që vjen dhe nuk do na japin më bukë për të ngrënë këtej e tutje?!
Pëllumbat i zmadhuan rruazat e syve për disa çaste, sa i bënë si kokrra kullumbri. Pastaj Pëllumbesha pyeti të ëmën:
- Po si thua ti moj nënë të bëjmë ne ?
- Shko matanë tek enët merr kompletin e thikave e ma sill këtu! – i tha ajo së bijës me ton urdhërues të prerë.
Pëllumbesha solli kanistrën me të gjitha thikat, ia vuri nënës përpara dhe të gjithë së bashku ata prisnin me sytë e mëdhenj si yje të ndezur, çdo të bënte ajo me tërë ato thika.
Nëna u ndau të gjithëve nga një thikë në dorë dhe krejt e çelur në fytyrë u tha ëmbëlsisht:
- Të gjithë bashkë ne do shkojmë ta shkulim vdekjen tonë nga dheu i malit që të na shporret nga shtëpia! Që të rrojmë e të presin babanë që na do dhe e duam, derisa të na vijë prapë në shtëpi. Tani bëhuni gati, të shkojmë për të mbledhur radhiqe, lëpjeta, labota, e nga të tëra lakrat e egra. Unë do ua ziej me një dorë oriz të blerë e do t’ua mbush pjatat plot, sa tu bëhen faqet të kuqe si molla...
Atë çast më vogli i pëllumbave, që sapo kishte mbushur vitin, filloi të tundte thikën e vet dhe po kënaqej që të tjerët i shmangeshin dorës së tij. Pëllumbat zunë të qeshnin aq fort me të, sa u shkëlqyen faqet dhe me thikat në duar e duke gugitur, fluturuan drejt malit me bar të njomë, ngjitja e të cilit fillonte prapa shtëpive të fundit të qytetit.

Para lamtumirës

Tregim

Teksa surbte kafen mendueshëm, Gjin Prendi mprehu dëgjimin te melodia me çifteli që nisi të emetohej në radio. Rropama e tingujve që derdhej nga telat e instrumentit të padukshëm, i kishte krijuar në përfytyrim rrjedhjen e një ujëvare shkumëzuese tek thërrmohej në fund të shkëmbit. Kënaqësia që ndjeu në ato çaste ia mbushi gjoksin plot. Duke dëgjuar ashtu i kredhur në ndjesi të këndshme, ai shkoi vetëm shpinën e dorës për të fshirë njollosjen e filxhanit në mustaqet e mëdha, të bardha, që ngjanin me dy fjolla bore në zgrip të shkrepit.
Papritmas u ndie gërvima e derës së jashtme të kullës dhe pas tre-katër hapash të nxituar, u shfaq te pragu i konakut të zjarrit i biri i tij, Lulashi.
-Or Tatë! -thirri duke u mbushur me frymë. -Ndije çka po ndodh! Mark Vuka ashtë tue e lanë këtë jetë!...
Plaku Gjin e shigjetoi të birin nga nënvetullat e trasha dhe mbeti gati pa frymë. Filxhani i ngriu në afërsi të gojës së hapur.
-A s'e ke mendjen, a s'e ndigjove mirë, or Tatë? Po vdes ai, që tanë jetën e vet lypi veç vdekjen tande! - theksoi Lulashi me ton të lartë të gjithë përmbajtjen e rëndësishme dhe tronditëse të këtij lajmi të papritur.
Por plaku ia kishte ngulur vështrimin, sikur me sytë e vet do të hapte një brimë në ballin e sheshtë të të birit, për të depërtuar direkt në thellësitë nga ku buroi ai kumt i beftë. Dhe përsëri nuk mundi të flasë. Sinjali tronditës i këtij lajmi u përcoll nëpër trurin e tij, duke u përplasur me forcë në të gjitha nyjet e degëzimeve nervore dhe arriti te qendra përkatëse me mjaft vonesë.
Lulashi brodhi shikimin e ndezur nëpër fytyrën e qetë të të atit, për të kërkuar efektin e paramenduar të lajmit që solli. Por duke mos kapur ato shenja trazimi që priste të shihte në dallgëzimet e rrudhave të tij, shtangu përbrenda kornizës së derës, si një pikturim statik i figurës së malësorit.
-Ma sill njatë shkop, or të pastë Tata! -tha plaku më në fund me një zë të lehtë dhe e la filxhanin ngadalë mbi kornizën e drunjtë të vatrës. -Njitash po i shkoj fill e te shpia!...
Ky vendim i kobshëm, që mori plaku papritmas, e bëri Lulashin t'i zgurdullojë sytë, aq sa grija e retinave ia mbuloi krejt ninëzat nën ballin e mprehtë dhe në vend të tyre u duk sikur shkëlqyen dy guralecë të hirtë.
-Heu, ça je tue qit sot prej goje, si me qenë i çartun, or tatë!...Gjin Prendi ke shpia e gjaksit të vet pas pesëdhjetë vjet mënie!? -pyeti me ton shpërthyes duke zgjatur krejt trupin përpara nga çmeritja.
-Po, lum tata për ty, or Lulash, njashtu jam tuj thanë.
-A thue po të ndigjoj saktë e s'po më bajnë veshët, bre?
-Veshët i ke si dreni në majë të bjeshkës, or bir, e unë s'po përtoj me të thanë edhe nji herë, se kam katërdhetë vjet që jam nisë me shkue. Me zemër kam mbërritun, me kambë ala jo. Ndoshta zemra e qetë m'i ka qetue edhe hapat. Ndoshta kam pritun ardhjen e Mark Vukës tek unë. E tash nderi e burrnia e lypin me shkue atje larg edhe me këto kambë të cungueme...
Lulashi hodhi shikimin te këmbët e sëmura të të atit, mandej e ndali te gjoksi i rrëgjuar nga pleqëria. Befas iu bë sikur një krismë plumbi hapi aty një rrëke të kuqe dhe prej saj iu përflakën sytë. Përfytyrimi që lindi atë çast në trurin e tij e bëri të mendoj për boshësinë e rrypit të mesit në shtatin e plakut.
-Tash po ta sjell alltien, -tha dhe u bë gati të lëvizë.
-Jo, besa! -refuzoi plaku duke u rrekur të mbathë opingat.
-Po arma s'i ka mungue kurrë shtatit tand, or Tatë! -ngulmoi Lulashi dhe u përkul ta ndihmojë.
-E pra, sot s'më duhet për kurrgja. -u gjegj plaku dhe si i mpirë nga gjunjët bëri drejt derës.
Lulashi e ndoqi pas.
-Ku...kuuu, për ty, or Tatë, Mark Vuka vërtetë po vdes, po ai ka në kambë nji taborr me gjaksa të gjallë...
-Për të gjallët jam tuj shkue... -tha plaku me shpërfillje.
-Po ata e kanë brezin të ngjeshun me plumba, or trim i malësisë!
-E paçin për nderin e kullës së tyne.
I biri u përtyp një grimë. Mandej shkoi në konakun tjetër, mori pas derës bastunin me kokë dreri dhe ia solli në çast.
-A të vij edhe vet me të shoqnue?
-Tu rrittë ndera, tash që u çova në kambë e gjej rrugën vet.
-Po si ke me e kalue shkambin e madh?
-Njashtu si të tanë burrat e malësisë, or të pastë Tata!
Lulashi mblodhi supet dhe heshti. Ra në mendime. U zhyt në merak të thellë.
Hieja e plakut shtatmadh u çvendos dhe lëvizi nëpër oborr. I mbështetur në shkopin e tij të vjetër, ai pastroi dy-tri herë fytin me një kollë të mbytur dhe pështyu nga gardhi. Frymëmarrja e thellë në ajrin e pastër ia ngrohu gjoksin dhe ia mbushi damarët me gjak. Qëllimi për të cilin e nisi këtë rrugë, ia gjallëroi papritmas tërë qenien. Ai pati ndjesinë e ripërtëritjes dhe kjo po e bënte mjaft të lehtë nga trupi. Tani edhe këmbët e vuajtura nga reumatizma sikur harruan të ankohen.
Qielli i ngushtë sipër luginës ishte transparent si qelq. Dhe brigjet e largët deri në fund të maleve të hirtë ishin mbytur me dritë të bardhë. Nëpër vargjet e taracimeve jeshilonin misrat e fshatit, që përkundeshin lehtë në djepet e tyre të gurtë prej flladit të freskët alpin.
Plaku Gjin bëri përpjetë drejt një rrugine të ngushtë, e cila dredhonte përmes drurëve të arrave që kishin lidhur një mori kokrrash. Përballë i doli vargu i alpeve të lartë me pamjen e vet madhështore. U ndal një grimë dhe i kundroi me mall. Pati një vërshim të menjëhershëm kujtimesh dhe emcionesh. Te ajo krifë shkëmbore që ngrihej deri lart qiellit, me atë bukuri shkrepash që s'i gjendej shoqja, kishte gjetur mbështetje jeta e tij e gjatë. Shkrepat qysh në fëmijëri kishin lënë në karakterin e tij shëmbëlltyrën e tyre, diçka nga paepshmëria shkëmbore. Aty ai kishte gjetur gjithmonë strehim dhe shpëtim nga rreziqet e shumta që e kishin kanosur në jetë. Kërkoi me sy rrugët dhe shkarëzimet e pjerrta nga ngjitej në djalërinë e tij të hershme. Në ata përrenj e shpella, kishte pritur armiqtë me pushkë dhe qe fshehur nga hasmi kur ishte komit. “Si jam ngjitur e kam zbritur në ato shtigje drerësh? –mendoi- ...Eh, djalëri kaprolle! " Shtati i tij i lartë kishte derdhur përrenj djerse nëpër ata male të thepisur. Tani ndjente nostalgji dhe e kishte marrë malli për atë djalëri të djersitur. Por, me ç'po shihte sot, lisit të lashtë i kishte mbetur pak lëng nën lëkurë. Ai ndalej herë pas here për të rifituar forca dhe, duke vënë dorën strehë mbi vetulla, hidhte nga një sy tutje luginës. Nëpër kreshtat e hirta të alpeve zbardhëllonin pllanga akujsh qindravjeçarë. I kishte shkelur ato lartësi një për një dhe gjurmët e tij të ngjeshura nëpër dëborën e viteve kishin mbetur aty, si të shkruara në përjetësinë e bardhë. "Ne malësorët lejmë dhe e kalojmë jetën këtu, vetëm për me i mbrojtun këta shkëmbinj të lartë nga gjurma e huaj. - tha me vete.- Prandaj gjithkush prej nesh, para se me vdekë, në akujt e tyne duhet të ketë lanë gjallë gjurmët e veta. Përndryshe si mundet me thanë, kam jetue në bjeshkë?"
Ato shkrepa ishin bërë edhe foleja e ngujimit të Gjin Prendit për të shpëtuar nga gjakmarrja e Mark Vukës, për tek i cili ishte nisur sot. Të parët e tyre kishin vrarë njëri-tjetrin dhe radha i kishte ardhur Gjinit. Ata i kishin dalë disa herë në pritë për të vrarë. Marku kishte qëlluar mbi të me gjithë urrejtjen e egërsuar të fisit, por plumbi i kishte shkuar Gjinit në ije të xhamadanit dhe ai ishte detyruar të fshihej në shpellat e shkrepave. Doli me pushkën në dorë, vetëm kur dëgjoi krismat e para të luftës dhe mori rrugën për te Qafa e Agrit, ku Serbët kishin hyrë në për të pushtuar Veriun, duke përfituar nga Lufta Italo-Greke që zhvillohej në Jug.
Gjinit iu rishfaq në kujtesë viti '41, kur ai bashkë me njëqindedymbëdhjetë burra të armatosur nga fshati i tij u kishte dalë përpara te Qafa shkëmbore e Agrit. Mitralozi i huaj po sharronte shkrepat e tij të dashur, duke i kthyer në cifla dhe pluhur. Ai s'duroi dot dhe i kishte shkuar mitralierit nga shpina me alltie në dorë. Ishte hedhur përmbi të si fajkua, i kishte rrëmbyer armën e tmerrshme që villte zjarr dhe ia kishte numëruar të gjithë dhjetëshen në lule të ballit. Pastaj mitralozin e kishte fshehur në një guvë, se nuk dinte ta përdorte askush nga luftëtarët e tij. Më vonë, pasi u zbrapsën të huajt, e kishte sjellë në shtëpi dhe mësoi ta përdorte vetëm kur u lidh me luftën çlirimtare.
Mirëpo tre male më tutje edhe Marku u lidh me këtë luftë. Kështu, të dy trimat, hasmë deri në vdekje, kishin dalë për të çliruar vendin, njëri në Dukagjin, tjetri në Tropojë. Të dy arritën të bëhen komandantë batalionesh. Lufta bëri të njohur në malësi edhe karakteret e tyre. Për Mark Vukën thuhej, se ishte "Trim i mençëm" , ndërsa për Gjin Prendin "Trim i çartun".
Marku i kishte parë edhe nga afër trimëritë e Gjinit. Por sa herë i thërriste zëri i atdheut në beteja të përbashkëta, pushka e tij kthehej vetëm nga armiku. Kështu ishte zakoni. Ky ishte ligji i maleve. Dhe ja, kaluan kaq vite. Të dy jetonin si dy male, secili në lavdinë e vet. Secili në pleqërinë e vet, larg njëri-tjetrit. Tani Marku po vdiste i pari...
Plaku Gjin filloi t'i ngjitej shkëmbit të madh gjatë një rrugine të shkallëzuar me thepa gurësh, nga mund të kalohej pa kafshë e pa shok te supi. I kishin buluar djersët në trup dhe kjo i dukej gjë e mirë. Shkelte rëndë dhe mendjen s'e kishte te këmbët që po i thernin nga reumatizmi, por te Marku dhe njerëzit e tij. Si do ta kuptonin ata këtë vajtje në prag të vdekjes? Si do ta prisnin këtë vizitë të papritur? Do ta quanin pendim e nderim para lamtumirës së Markut, apo shprehje e triumfit të Gjinit që mbetej ende gjallë?... Në mos gjysmë shekulli në hasmëri, të paktën dyzet vjet pas çlirimit, ata s'kishin pasur kontakte me njëri-tjetrin. Gjaqet e vjetra ishin falur gjithandej dhe ata të dy e kishin ulur pushkën e hasmërisë përgjithmonë. Por në shpirt u kishte mbetur ende hija e saj dhe asnjëri s'e jepte veten te tjetri. Aq më tepër tani, që pleqëria i kishte gozhduar nëpër kulla. I mbanin për patriotë të dëgjuar në të gjithë Veriun dhe secili gëzote respektin e madh të malësorëve. Përveç të moshuarve, që mund të besohej, se e kishin harruar të kaluarën e gjakut të këtyre trimave, të rinjtë nuk dinin asgjë për këtë gjysmë shekulli të akullt, që i kishte mbajtur larg nga njëri-tjetri dy burrat e shquar të malësisë.
Plaku Gjin, i sulmuar në tru nga dilemat, çapitej drejt kullës së Markut ngadalë, por vendosmërisht. Atë rrugë të ngushtë, që po e çonte tani fill e te strofka e llahtarshme e tjetrit, nuk e kishte marrë dot me mend as në ëndrra. Para dyzet vjetësh edhe trungjet e pemëve do t'i ngjanin me njerëz në pritë. Edhe degët e zgjatura mbi rrugë, do t'i dukeshin pushkë që e kishin vënë në shënjestër. Edhe guralecët do t'i shëmbëllenin me pirgje plumbash që prisnin rradhën për të vjellur zjarr pëmbi të, deri sa të shkërmoqej e të bëhej pluhur. Po tani mjetet e gjakmarrjes i kishte zhvleftësuar koha dhe së fundi, afrimi i vdekjes së Markut e kishte bërë atë rrugë më të sheshtë. Marrjen e këtij vendimi të papritur ia kishte kërkuar ndërgjegja, nderi dhe lartësia në të cilën ndodhej figura e tij. Dhe ai iu bind kësaj thirrjeje të brëndëshme, pa vënë në diskutim rrjedhojat negative që mund të vinin prej saj.
Ndaloi në afërsi të kullës së lashtë me myshqe të Vukajve. Dhe para një gardhi me listela të reja u mbush me frymë. Gjoksin e ndjente prush. Lodhja iu zhduk nga trupi si me magji. Nga fundi i oborrit një qen i murrmë e priti me të lehura të forta e me kërcime të hovshme, gati të shkëputej prej zinxhirit. Dikush doli një grimë te porta e kullës dhe hyri përsëri brënda. Gjini priti...
Mandej një djalë i ri, me sytë depërtues të ngulitur përmbi të dhe me duart lëshuar mbi kofshët me pantallona kadife të zëzë, e shoqëroi krejt i heshtur. Çuditërisht, në buzët e tij nuk ishte fshehur asnjë pyetje dhe në mendjen e tij nuk pluskoi asnjë kuriozitet për vizitorin e paftuar që po çonte brënda.
Gjin Prendi kapërceu pragun dhe shkeli në plloçat e gurtë, sikur nën opinga të kishte dy patkonj çeliku. Mandej duke u ngjitur në katin e dytë të kullës, iu duk sikur gurët e shkallëve lëviznin e përplaseshin me njëri-tjetrin duke shkrepur xixa. Pesha e rëndë dhe e heshtur e kësaj shtëpie të errët dukej sikur kërkonte ta shtypte bashkë me hijet e saj. Ai u ndal te dera e konakut të Markut, ku dalloi si në mjegull një turmë njerëzish. Papritmas lëshoi kokën mbi gjoks në shenjë nderimi dhe qëndroi ashtu sikur të kishte ngrirë befas. Asnjë nuk lëvizi. Vetëm gjuhët e flakëve të zjarrit, që digjej në vatër, lëpiheshin mbi muret e gurtë të zbardhur me gëlqere dhe mbi pushkën e gjatë të varur sipër oxhakut.
Dikush prej tyre tha me një zë të dridhshëm burri:
-Mirë se erdhe e mirë se të pru zoti, or Gjin Prendi, mbarësi sjelltë këmba jote!
Plaku Gjin nuk ktheu përgjigje, por vuri dorën mbi zemër dhe vijoi të qëndronte në pozicionin kryeulur.
Mark Vuka ishte shtrirë mbi një shtrat të madh prej druri, si mbi shpinën e një katallani të pamposhtur me katër këmbë, nga i cili merrte parreshtur helmet e lëngatës. Ai po jetonte çastet e fundit të një agonie që po zgjaste prej dyzetetetë orësh. Mjeku, që e kishte vizituar dy ditë më parë, ua kishte prerë shpresat dy djemve të tij që i rrinin te koka. Mosha do të bënte punën e saj. Qysh prej dy ditësh ai nuk komunikonte më me njerëzit. Goja e tij ishte mbyllur për të mos u hapur as për amanetet e fundit dhe as për mashtrapën e ujit që gjendej aty pranë.
Nipi, që solli nga jashtë vizitorin e largët, shkoi iu përkul te veshi dhe sa për t'i bërë qejfin të sapoardhurit, i pëshpëriti me zë të ndjeshëm:
-Zgjohu një dekikë, or Bacë, Ka ardhun Gjin Prendi!...
Por për habinë e të gjithëve, këto fjalë patën për Markun një fuqi të tillë, që edhe nga varri do ta kishin çuar në këmbë. Ato i ranë si goditje topuzi në zemër dhe regëtimat që shkrepëtinë prej tyre ia rindezën gjakun që kishte filluar t'i venitej. Ai ngriti kokën lehtë dhe pastaj zgurdulloi jashtë mase sytë e humbur thellë në gropat e nënballit. Nga reflektimi i zjarrit, u duk sikur dy flakëza qiriri u ndezën në një kafkë mortore. Damarët e qafës që mbanin peshën e kokës, i kërcyen nën lëkurë si litarë të tendosur. Me një stërmundim të tillë gjymtyrësh, ai dukej sikur nga çasti në çast do të brofte prej shtratit të vdekjes për t'i dalë përballë Gjin Prendit. Por lëkundja e dridhëshme e kokës së tij prej meiti tregoi qartë, se ishte tepër i raskapitur. Dy djemtë u përkulën menjëherë dhe e ngritën nga supet. Kopsa e këmishës, që iu zbërthye vetiu, tregoi gjoksin e zgavërt të një skeleti, që u duk sikur po ngrihej nga arkivoli.
-O zot!... -dikush ofshajti nga çudia që po i shihnin sytë.
Gjin Prendi vazhdonte të qëndronte përballë me pamjen e një statuje shkëmbore e me vështrimin të hedhur ngultas, mbi atë që kishte qenë rivali i tij i përjetshëm në dashurinë e madhe për ta jetuar këtë botë. Dhe pasi ndeshi sytë e tij të venitur, tha me ton gjëmimtar:
-Mirë se të gjej, Mark Vuka! - zëri i tij jehoi për pak sekonda në të katër faqet e mureve të kullës.
Sytë e Markut e dalluan atë si përmes një mjegullnaje të dëndur. Ai e mbushi me frymë gjoksin e drobitur dhe shpërtheu prej tij ca tinguj rrëqethës që ishin midis zërit dhe klithmës:
-Për ça ke ardhë... në ditën e mortit tim...Gjin Prendi?... - Oshëtima e dridhëshme e këtij zëri, që vinte nga kufijtë e largët të përhumbjes njerëzore, u suall rrotull kullës një copë herë.
-Kam ardhun me t'i falë nja dy sahatë jetë, or Mark Vuka, se e di që në sytë e mi ti nuk vdes!... - kumboi zëri i ngrohtë i Gjinit dhe pas këtyre fjalëve, me një gjest të devotshëm ai përkuli sërish kokën mbi gjoks.
Në kullën e lashtë u bë një heshtje aq e thellë, sa ndjehej vetëm mola që brente trarët e vjetëruar të lisave. Të gjithë kishin mbetur si të goditur në vend nga kjo atmosferë e ngurtësuar papritmas.
Mark Vuka u rimbush me frymë, sa i krisën shkarpat e thata të brinjëve. Po nuk mundi të përgjigjej menjëherë. Truri i tij, i zgjuar befasisht prej gjumit të vdekjes, rrekej të fitonte ekuilibrin. Mendoi turbull, se do të ishte vërtetë turp i madh të vdiste para syve të Atij... Ta shihte Ai të mundur, të rrëzuar, të përpëlitur në krahët e zinj të mortit... Ta shihte ai me sy prej fitimtari... Jo, jo, kurrë! Tani kishte ardhur koha që ta tregonte trimërinë e vet edhe në përleshjen e fundit me vdekjen. "Mbahu zemër edhe pak! Mos më ler!..." gati sa s'thirri me zë.
-Heu, bre... ça po thue!...Jo besa s'kam ndërmend me vdekë!... - fjalët i dolën të rrokëzuara, si krismat e degëve të lisit kur digjen në zjarr.
Bijtë dhe nipat ishin shushatur dhe me sy të shqyer shikonin të sapongjallurin, sikur nga çasti në çast do të brofte në këmbë e te rrokte alltien për t'i dalë ballëpërballë Gjin Prendit legjendar.
-Mbahu, pra, or trim, e dashtë Zoti i madh po të fal edhe diçka nga jeta e vet e pasosun! -shtoi plaku Gjin me dashamirësi.
Fjalët e tij kishin pasur brënda një energji të çuditshme. Ato e rindezën gjakun e shuar të Markut dhe sikur ia çmpinë damarët e akullt nga qafa deri në fund të këmbëve. Ndjeu se kthetrat e vdekjes, që po e mbanin mbërthyer e po e mundonin aq shumë, u shkëputën papritmas nga trupi i tij e ranë përtokë si copra druri. Ai mbylli sytë një grimë herë i rrëmbyer nga një kënaqësi çlodhëse. Mirëpo atë kohë iu përvijua nën qepalla figura mirëdashëse e Gjin Prendit, tek qëndronte kokulur para tij në pritje të një fjale miqësore. Hapi qepallat sërish dhe me sytë si dy dritëza të sapondezura në fytyrën e zbardhur si një copë akull, e këqyrii me një vështrim tepër zhbirues. E vështroi me tru. Me zemër. E vështroi gjatë, duke u dridhmuar. Ai vështrim ishte i ngarkuar me kërshërinë e viteve. Me dëshirën gjysmëshekullore për ta takuar një herë, por dhe me mirënjohjen e ditës së sotme. Pastaj shikimi i tij u bë më i butë dhe më pas u përzie me vërshimin e një zëri tashmë krejt të qetë e fare të kthjellët:
-Zoti e ndigjoftë urimin tand, or Gjin Prendi... Pra, qofsh i falun për gjithë çka më ke pasun borxh e hallall ta baftë zoti, or trim!
-Qofsh bekue, e i falun përjetë edhe prej meje, në këtë botë e në atë botë, or kreshniku Mark Vuka!...
Pas një shprehjeje të lehtë kënaqësie që ia flladiti fytyrën e vrerosur, Marku zgjati drejt tij një dorë të thatë me gishtrinj të zbehtë tërë damarë që i dridheshin. Dhe me një psherëtimë të lehtë tha:
-Bjere njatë dorë, or krenar malësie!... Se aq sa të kam ndie për trim, besa paske kenë edhe bash burrnie!...
Gjindja rretheqark kishin ngrirë, ishin stepur nën peshën e pazakontë të këtij dialogu trimash, që i ngjante dialogut bubullues të dy maleve në stuhitë e mëdha dimërore.
Dora e Mark Vukës, me përvijime të qarta kockash gjithë nyje, kishte qëndruar pezull, si ajo dega e këputur që lëkundet brënda ujrave të një përroi, duke pritur mbështetjen te dora e tjetrit.
Gjin Prendi bëri ca hapa fare të zakonshëm, por që në atë mjedis të mbyllur kulle, ku zotëronte heshtja, patën tingullimin e trompetës. Sytë e tij shprehnin tani një dinjitet të rreptë. Ai kapi në ajër dorën e regjur e të dëgjuar për trimëri, po që s'e pati rrokur kurrë për ta shtrënguar miqësisht në jetën e tij. Dhe atë çast ndjeu përbrënda dorës së vet tendosjen e stërmunduar të muskujve të një njeriu, që i grumbulloi te një dorështrëngim burri të gjitha ndjenjat dhe energjitë e fundit. Marku mbahej duke shtrënguar dhëmbët me një kërcitje të ethëshme, sepse nuk donte t'i dilte shpirti në sy të tjetrit. Dhe sakaq e shikonte ngultas me bebëza të zmadhuara si dy eklipse të vegjël dielli në perëndim.
Atëherë fytyra e Gjinit u kthye padashur nga njerëzit që e kishin harkuar dhe mori një shprehje sikur pyeste: Pse habiteni, a s'luftuam dhe u përpoqëm në këtë jetë për malësinë tonë, sikur të ishim miq, pse duhej të vdisnim si armiq?... Mendoi kështu dhe ndjeu se pak nga pak brënda dorës së tij gjithçka po zbutej. Dora e Mark Vukës gjithnjë e më tepër po i nënshtrohej dorës së tij, po i dorëzohej besës së tij. Derisa midis gishtave i mbeti një gjymtyrë e qullët, e këputur, pa jetë, që u harkua befas. Mandej Markut iu var koka prapa dhe u lëshua i tëri në duart e djemve. Ata e ulën me kujdes mbi nënkresë.
-Mos ka ra në gjumë? - pyeti dikush aty pranë.
Njëri nga djemtë vuri veshin mbi zgavrën e gjoksit të tij.
-Jo, sapo dha shpirt... - tha pas pak duke u çuar ngadalë.
-Shpirti i tij shkoftë në qiell ! - tha dikush i pari dhe të tjerët pasuan fjalët e tij.
Pastaj heshtja e nderimit u shtri gjerësisht në të gjithë hapësirën e konakut. Bijtë dhe nipat nuk zunë të qajnë. Por shikonin të vdekurin, sikur ai nga çasti në çast do të niste të tregonte ndonjë nga bëmat e shumta nëpër male, apo do t'i thërriste sërish, për t'i dërguar diku, me porositë e tij të shpeshta për shokët dhe miqtë e shumtë të shpërndarë nëpër të gjithë gjerësinë e ashpër të malësisë.

Porta e shqyer

Tregim

Altini dhe Mada ishin njohur prej disa muajsh dhe ishin lidhur me një dashuri të lindur nga afërsia e përditshme. Ata punonin bashkë në shtypshkronjën "Iliria", ku ai shërbente ndihmësmakinist dhe ajo libralidhëse. Altini ishte një djalosh fytyrëqeshur, energjik dhe shpatullgjerë. Kurse Mada kishte pamjen e një vajze të mbushur me krenari, delikatesë dhe zhdërvjelltësi.
Pas disa takimeve nëpër lokale, për të rrufitur ndonjë kafe, apo për të shijuar ndonjë akullore, ata vendosën të shkojnë të dielën në malin e Dajtit. U kishte gufuar gjoksi nga ndjesitë drithëruese për njëri-tjetrin dhe ishin puthur disa herë. Por tashmë, që secili kishte fiksuar besimin e plotë te afrimi shpirtëror i dyanshëm, u kishte lindur dëshira e pashprehur, se kishte ardhur koha të afroheshin edhe fizikisht. Altini mendonte, se përveç atij mjedisit të gjelbëruar në majën e malit të Tiranës, ku kryeqyteti do të shtrihej nën këmbët e tyre të ngërthyera, nuk kishte ku bëhej më mirë dashuri. Por edhe Madës i kishte pluskuar ndër mend, se atë ditë dhe në atë vend të qetë, larg çdo syri të mundshëm familjar, mund t'i dorëzohej tërësisht dhe pa druajtje të dashurit të zemrës. Duke qenë tashmë krejt e gatshme, pas gjithë atyre rasteve të përsëritura, kur ai kishte zgjatur dorën deri te të brendshmet e saj.
Hipja në teleferik dhe ngjitja përpjetë malit me kabinë ajrore, ishte diçka mjaft e bukur, romantike dhe kënaqësindjellëse. Kabinat e qelqta vinin varg njëra pas tjetrës, si rruaza vigane në tespihet e plakut Dajt. Prej tyre zbrisnin e ngjiteshin pareshtur vajza me xhinse të puthitura pas kofshëve dhe djem me flokë të shpupuritur e të lyer me xhel. Sot ata të dy pothuajse fluturonin drejt qiellit dhe kjo gjendje u kishte krijuar emocione tejet të këndshme. Aty brenda kabinës ata u puthën disa herë edhe ato puthje fluturimtare kishin një shije disi ndryshe, më rrëqethëse e më zjarrndezëse.
Mezi duruan sa zbritën nga teleferiku. Kërkuan rretheqark një vend të përshtatshëm, ku mund qëndronin të vetmuar, në qetësi të plotë dhe përballë peizazhit madhështor të Tiranës. Gjetën një hije me bar jeshil, të vesuar nga procesi i fotosintezës së pandotur prej automobilave dhe pastruan vendin nga gurishtat. Ndonëse gjinkallat i këndonin vapës së fundkorrikut, aty ndjehej menjëherë freskia e ajrit transparent të Dajtit, të mbushur me cicërimat e zogjve gojëshqyer të verës. Shtruan plastmasin e palosur, të cilin Altini e kishte marrë me vete, i përgatitur enkas për këtë qëllim. Ky detaj i thjeshtë, e bëri më të plotë bindjen e Madës, se sot ai do t'i kërkonte patjetër plotësimin e dëshirës përvëluese që e digjte prej kohësh.
Dhe ashtu ndodhi vërtetë. Si djalë i pakonsumuar nga femrat, Altini filloi shpejt të japë shenjat e para të padurimit. Madje, me t'u ulur Mada përtokë, ai e shtriu në çast dhe filloi me disa veprime të pakontrolluara, që tregonin se i kishte hipur gjaku në kokë. Ajo po vërente me habi, se si ai lëpinte e thithte i limaksur cicat e saj të vogla, njësoj si fëmijët e gjirit dhe murmuriste, duke rënkuar me një përgjërim dashurie të padëgjuar më parë:
-Oh, sa të mira i ke! Dua të pi nga cicat e tua!… Vdiqa, dua të pi qumësht!…
-Po ku kanë qumësht ato tani! - ia ktheu vajza delikate që skuqej e dridhej nga turpi, duke u ligështuar në fytyrë nga kilikosjet dhe kafshimet e pareshtura.
Teksa ai po e mbyste me të puthura nga gjoksi deri te kofshët, Mada kureshtare hetonte me kureshtje shprehjet e fytyrës së tij me një vështrim të mbështjellë butë, që digjej si zjarr i fshehur dhe mezi priste të ndiente në trup shqytën djaloshare. Sakaq dora e tij e dridhshme i hoqi të mbathurat me ngut dhe sa hap e mbyll sytë trupi muskulor i Altinit u ngjesh mes kofshëve të saj të brishta. Pas pak sekondash ajo ndjeu, se ende pa trokitur mirë në derën e fshehtë të trupit të saj, “vizitori” i ftuar filloi të sillej si mik i paftuar. Dhe ashtu i fortë si çekiç i lëmuar po punonte pareshtur, duke synuar të shkallmonte portën e brendshme të kolonadave të saj të trandafilta. Por më kot… Porta e Evës ishte shqyer nga një Adam tjetër para tij… Dhe në çastin teksa ajo ishte bërë prush e tëra, sulmi i Altinit u ndërpre krejt papritmas. Ashtu siç e filloi vrullshëm, ai edhe e mbaroi shpejt, pa arritur të shuaj dhe zjarrndezjen e Madës.
Shkak u bë ai konstatim krejt i papritur, që e bëri Altinin të mos i mbetej fare kohë për të menduar, se dashuria e saj mbeti pa shpërblyer. Ndryshe nga ç’kishte pritur, ai kishte ndjerë fare qartë penetrimin brenda saj pa kurrfarë pengese dhe përfundimin e aktit pa shenjat e dëgjuara prej shokëve për vajzat virgjëresha. I shtangur në një heshtje plot mendime, Altini mbeti për disa çaste si peshku i sapodalë nga uji, që mbetet gojën hapur për të thithur oksigjen. Në vetëdijen e tij ishte fiksuar vlerësimi i hershëm, se gjetja prishur e vajzës me të cilën mendon të lidhesh në jetë, do të ishte njësoj si marrja në dorëzim e një ndërtese të shkatërruar. Asgjë tjetër nuk do t’ia kishte tronditur aq fuqishëm ndjenjat e ylberta për Madën, sesa ky fakt i tmerrshëm, që e bëri të stepet para saj si mumje egjiptiane.
Më së fundi Altini e përmblodhi veten dhe pa e këqyrur Madën në sy, i foli shkoqur e me tonin e një zhgënjimi të hidhur:
-Më fal që po ta bëj këtë pyetje, por më tepër se u bëra kurioz, me kë ke shkuar para meje?
Kjo pyetje e bërë prej tij me qetësi, e gozhdoi në vend Madën. Ajo u prish paksa në fytyrë, duke krijuar përshtypjen, se ndjehej disi fajtore.
-Nuk kam shkuar me ndonjë...
-Atëhere, ka shkuar ai me ty.
-Nuk kam pranuar të shkoj me njeri...
Altini zgurdulloi sytë.
-Epo, ti s’mund të kesh shkuar me kafshë, de!
Ajo ktheu kryet anash dhe u gjegj pas pak me ton kundërshtues të mbytur.
-Po as me njeri s’kam shkuar...
-Po më çudit! - ia ktheu Altini me fytyrën gjithnjë nga Tirana, pamja e së cilës i dukej tani mjaft e zhyer dhe e mbuluar nga smogu. – Pse e mban te fshehur atë djalë?
-Të them me sinqeritet, me djalë jo...
-Po me çfarë atëherë, me plak? - turfulloi ai me një vështrim therës.
Mada mbeti për disa çaste në gjendje hutimi të plotë, ngaqë s'dinte si t'ia fillonte historisë së dhimbshme të saj.
-Kam pasur një fatkeqësi... - murmuriti ajo.
-Ç'do të thuash me këtë, se s'po të marr vesh? -ia ktheu Altini me fytyrë dhe ton krejt të rënduar tashmë, duke e këqyrur me një vështrim depërtues.
-Mos më shiko aq vrenjtur, se më duket sikur jam përpara gjykatësit!...
-Mbase u vrenjta padashur prej fjalës "Fatkeqësi", po fol, se ja, po qetësohem!
Mada këputi një gjethe dushku, e shkërmoqi në duart e saj të djersitura që i dridheshin nga emocioni dhe tha si me zor:
-Më ka përdhunuar një mjek dyzetvjeçar... para ca vjetësh... kur isha shtruar në spitalin e Pogradecit nga një bronkit...
Altini e kundroi ngultas me sy të zmadhuar tej masës.
-Si ka mundësi?
-As unë s'e di...
-Kur s'e di ti, kush e di?
-Nuk e pashë kur përdori trupin tim... Dhe as ndjeva gjë në ato çaste… Sot kuptova ç’është mashkulli… Altini shfryu një duf ajri nga habia.
-Do të thuash, se ishe në gjumë?
-Isha më keq se në gjumë...
-Sidoqoftë t'i s'ishe e ngrirë në akull që të mos merrje vesh asgjë nga ato lloj lodrash që bënte burri i botës mbi trupin tënd! - ia ktheu ai me ironi therëse.
-Isha pa ndjenja. Më kishte dhënë një hipnotik aq të rëndë, sa pothuajse nuk isha e gjallë. –pohoi ajo me ton shfajësimi.
Altini u mbush me frymëmarrje të thellë dhe po e hetonte me sy të çmeritur.
-Dhe si?…
Mada pastroi zërin dhe u shkoi gjuhën buzëve të thara nga sikleti.
-Ai mjeku ishte një burrë i shkurtër, pak i thinjur në tëmtha. Dukej shumë i sjellshëm dhe kujdesej mjaft për mua. Më vizitonte shpesh dhe më pyeste: Si je sot, zogu i vogël?... Më mirë, doktor, i thosha unë. Hajt, hajt, se këtu do bëhesh si nuse e bukur, më thoshte ai. Më dërgonte ushqim të bollshëm nga kuzhina dhe u thoshte infermiereve e sanitareve të kujdeseshin veçanërisht për mua, se gjoja më kishte nga fisi i tij. Bile më pati sjellë edhe nja dy herë çokollata. Nuk doja t'ia merrja. Po ai më thoshte, se nuk më kishte sjellë vetëm mua, po edhe nja dy djemve që i kuronte vetë. Gjoja ishte në metodën e punës së tij të bënte edhe shpenzime të tilla pa rëndësi, për të krijuar besimin e shërimit tek të sëmurët...
-Dhe ti s’kuptoje asgjë?...
Mada heshti një grimë dhe me dy gishtat e parë pastroi cepat e buzëve.
-Diçka më ra në sy, që më shihte gjatë e ngultas nga larg dhe kur vinte te shtrati më binte lehtë faqeve: "Si të ka babushi ty, zemra?" Po unë budallaçka nuk mendoja kurrë, se ai baba i dy fëmijëve mund të kishte qëllime tek unë, gjashtëmbëdhjetëvjeçarja dhe i buzëqeshja me mirënjohje e respekt... Atë mbrëmje ai ishte roje nate. Unë nuk desha ushqim, se kisha ngrënë frutat që më kishin sjellë nga shtëpia para dy ditësh. Dhe ai para gjumit më dërgoi me sanitaren vetëm një gotë me qumësht. Kaq... Dhe s'mora vesh asgjë, si kishte ardhur, si më kishte zhveshur në dhomën e veçantë ku më kishte lënë ditët e fundit dhe si më kishte përdhunuar kur isha pothuajse e vdekur. Vetëm në mëngjes, kur u gdhiva me dhimbje koke, ndjeva se kisha dhimbje edhe nga poshtë dhe isha lagur. Hodha sytë nënvete dhe pashë, se isha e gjakosur...U mundova të marr me mend, se kur më kishin lënë periodat e fundit dhe u binda plotësisht, se ajo gjakderdhje nuk ishte e periodave, por... Atëherë kuptova, se ai babushi më kishte bërë të pabërën deri atë natë...
-Paska qenë ndyrësirë! Po ti çfarë i the kur e pe prapë? - gulçoi Altini i pezmatuar, i kontraktuar dhe i përkulur drejt saj nga pesha e rëndë e ngjarjes tronditëse.
-Ç'farë t'i thosha?... Si ti thosha?... Nuk i thashë asgjë. Nuk doja ta shihja më me sy. E ndjeva veten si zog i mbetur pa pupla, prej atij skifteri që më quante “Zogu i vogël!” Më vinte për të vjellë kur m’i ngulte sytë nga larg. Ktheja kokën anash dhe shkoja te lavamani. Lajmërova menjëherë shtëpinë dhe të pasnesërmen erdhën më morën.
-Po atyre të shtëpisë çfarë u the? - pyeti Altini i tronditur duke e vështruar në sy.
-Nuk u thashë dhe nuk u kam thënë edhe sot e kësaj dite. Se jo vetëm që do ngjallja sherre, po kur nuk sheh gjë me sy, s'ke as si ia drejton gishtin tjetrit. Poshtërsinë e tij, ai e bëri aq të maskuar, sa nuk më la mundësi ta akuzoj ose të ankohem. Pastaj halli i femrës bëhet më i madh kur ngjarja e saj merret vesh nga të tjerët. Të paktën ashtu në heshtje e mbajta brenda vetes atë stres të tmerrshëm, që fillova ta vuaj qysh nga çasti kur ndjeva, se nuk isha më vajzë. Nuk desha të shoh më me sy mashkull në botë. U bëra tepër nervoze. Edhe ty nuk doja të të shihja në fillim. Se më kujtohej tmerri i përdhunimit, dhe faji që duhet të mbaja përsipër kur ti të zbuloje atë që zbulove sot...
Altini mbeti për disa çaste si i ngurosur dhe me një pështjellim të koklavitur ndjenjash. Qëndrimi i saj i butë, i nënshtruar dhe i sinqertë e kishte mallëngjyer. Solli ndërmend ditët e para të njohjes së tij me Madën dhe tani bëri lidhjen e të gjitha atyre bishtnimeve pa arsye që u bënte ajo vështrimeve dhe afrimit të tij. Befas krijoi bindjen, se ajo kishte shprehur fakte të sakta dhe krejt të vërteta.
-Tani e kuptova, pse më ktheje krahët në fillim, - i tha ai pas pak disi i matur.
Këto fjalë sikur e zbutën paksa shpirtin e saj të tronditur, por balli vazhdonte t’i digjte.
-Vuaja shumë nga dilema. E dija që s'isha e pastër siç e meritoje ti, por edhe nuk isha e zhyer me dëshirën time dhe as fajtore...
-Po pastaj pse pranove të më afroheshe?
-Ngaqë besova se ti, si djalë me atë shpirt që të kam njohur unë, mund ta përtypje fatkeqësinë time...
Altini u kap mat. Çasti delikat kërkonte prej tij të jepte patjetër një përgjigje të prerë, si do të vepronte në të ardhmen. Ndryshe nuk mund ta hapte gojën asnjë rrokje më tej. Befas solli ndërmend, se kishte ndodhur që vajzat i kishin sjellë djemtë përqark deri natën e dasmës, për të fshehur të vërtetën që ta bënin fakt martesën. Ndryshe kjo vajzë e mirë iu dorëzua fare pa naze qysh në njohje, duke marrë parasysh edhe riskun e humbjes. Veç kësaj, sinqeriteti aq i natyrshëm i saj, e bënte atë më të pranueshme nga çdo femër tjetër. Dhe fundja, çfarë ishte ajo virgjëria, për të cilën flitej aq shumë? Një gjendje që u interesonte vetëm dy vetave dhe shpejt vinte mungesa e saj, siç mund të kishte ndodhur pikërisht sot. Pra, mbetej vetëm dashuria. Dhe ai e donte me shpirt. Kishte thurur ëndrra të bukura për jetën e përbashkët me atë vajzë. Dhe e fundit fare, fatkeqësinë e saj nuk e dinte askush përveç atyre të dyve...
Kishin kaluar më se tridhjetë minuta, që po komunikonin me njëri-tjetrin për atë ngjarje dhe ajo i kishte veshur të mbathurat krejt pa u ndjerë. Atëherë, Altini, i ndodhur para dilemës së fundit, në vend të përgjigjes, ia hoqi edhe njëherë, i vari në një degë dhe e çoi deri në fund ekstazën e kënaqësisë së dyanshme.
Kur u drejtuan, u veshën dhe mbërthyen kopsat të dy, vunë re se qielli i Tiranës, i blozuar nga smogu, kishte filluar të pastrohej. Frynte era e ngrohtë jugore, e cila e shtynte mjegullnajën pluhurore të bashkuar me gazra drejt fushës së aviacionit. Atje tej një avion i bardhë u ngrit lart dhe u drejtua nga Perëndimi. Gjithçka lëvizte, ikte, perëndonte. Harrohej.

S'ka përdhunim tek për tek

Tregim

Në atë kohë isha shef në drejtorinë arsimore të rrethit N. Dhe ç’është vërteta, ca nga mosha ime mbi të pesëdhjetat dhe ca nga autoriteti i detyrës, u shmangesha bisedave me kolegët e afërt për femrat dhe seksin në përgjithësime kolegët e afërt, por as nuk lejoja të hapeshin në praninë time muhabete të kësaj natyre.tilla.
MirëpoPor ndodhi të dëgjoj padashur një ditë kur isha duke biseduar me Agroni, një mësues, që e quaja mikun tim më të mirë, për shkak se ishte disenjator i përkryer dhe më bënte shumë punë të ngarkuara prej meje për ngritjen e kabineteve të shkollave të fshatrave. Atë çast Kkaloi aty përballë dhe më përshëndeti një mësuese bukuroshe e quajtur DritaKozeta. Sapo ajo u largua ca hapa, Agroni, mori guximin e më tha:
-Shef, me bukurinë dhe trupin që ka kjo zoçkë, ka rrezik edhe ty në këtë moshë të të bënjë edhe një herë prapë djalosh !...
Unë e kundrova ashpër duke marrë edhe në fytyrë një pamje zemërimi.
-Me keë po flet ti, Agron!... - i thashë rreptë.
Ai vuri buzën në atë gazin e tijvet çapkën, ku i formoheshin në fytyre ca hijeshi mjaft të këndshme për një burrë të moshës njëzetetetë vjeç.
-Me shokun, - tha gjithnjë duke qeshur. –- jo me shefin. Vërtetë fillojnë të dyja me “sh”, po ti vetë meë ke thënë vetë se për me mua e ndan shokun nga shefi...
Nënqesha lehtas padashur.
-Sidoqoftë, kam pasur parasysh biseda e marrëdhënie konfidenciale shoqërore, por jo muhabete për dëshirash femërore, - u rreka ta zbut tonin.
Ai mori guxim nga ndryshimi në fytyrën time atë çast dhe vijoi:
-Do të të tregoj ty një çudi që nuk ia kam thënë askujt...
-Prapë, për femra e ke fjalën?
- Jo për femrat në ppërgjithësi, po për këtë KozetënDritën, kur i shkova një natë në dhomë me urdhrin tënd...
-Ore djalosh, mos ke pirë gjë ti sot ? –- e pyeta i mahnitur duke shqyer sytë mbi fytyrën e tij aq të qetë e aq të eksituar nga kënaqësia që ndjente për të po treguaronte bëmën e tij entuziaste me atë bukuroshe, dukehe trilluaronte pa pikë kujdesi, sikur i kishte shkuar asaj me urdhrin tim.
-Po, po shef, me urdhrin tënd i shkova! Pak ditë pasi kishe thirrur gjithë drejtorët e fshatrave në sallën e mbledhjeve te drejtorisë, dhe u the, po erdhi Agroni në shkollën tuaj të bëjë maketin për materialet që duhet të siguroni dhe nuk, i krijuat kushtet të punojë, jo vetëm që do të viheni para përgjegjësisë, por edhe do t’i bëni të gjitha stendat me shpenzimet tuaja te reparti pikturës së komunales.
M’u kujtua ky urdhër i prerë që kisha dhënë atëherë për shkak të zvarritjeve që po ndodhnin me kabinetet nëe disa shkollave.
Agroni vijoi duke marrë zemër siç duket edhe nga ndërmendja ime për të sjellë në kujtesë atë çka që tha ai:
-Ishte pasdite vonë dhe. Tta them troç, i shkova Kozetës me qëllim, duke i thënë se sapo kisha mbaruar me shkollën e fshatit aty pranë dhe duhej të mbaroja maketin e saj patjetër atë mbrëmje e maketin e të shkoja nesër, sipas urdhrit tuaj të prerë, në zonën tjetër të rrethit. Nxitja më ziente përbrenda prej kohësh se Mmë kishte thënë një shoku im që punoi dy vjet me tëtë në shkollën e Malgorës se e kishte pasur si grua. Kjo më kishte mbetur gozhdë në tru, derisa ta shkulja dhe unë atë gozhdë mashkulli nga truri e ta mbërtheja në dyshemenë e gozhduar shumë herë të kësaj femre bukuroshe që më tërbonte kur e shihja...
-Nuk kam aqshumë kohë të lirë sa tëa të dëgjoj deri në fund dhe as dëshirë për këtë bisedë, - ia preva fjalën përgjysmë, ndonëse më ishte ndezur kureshtja si atij telespektatorit që fillon të shohë një film pa dëshirë dhe pastaj ngjarja i tërhieqet të gjithë vëmendjena e tij nga ajo ngjarje.
- E mbaroj shpejtë, shef, se nuk është shumë e gjatë, - tha Agroni duke ndjerë një dëshirë të papërmbajtur për ta zbrazur tek unë atë ngarkesë emocionale të mbledhur në kujtesën e vet. –- E që t’i bie shkurt, shkuam në dhomën e saj, te një kthinë në mes të dy klasave, ku kishte stufë të ndezur dhe dru të prera. Ishin dy krevat dhe në mes ndodhej një tavolinë pune. Aty ajo flinte me shoqen e vet, që atë natë kishte shkuar te prindërit në qytetnë Korçë dhe unë e kisha marrë vesh para se të nisem. Më bëri shpejt një kakao dhe u ul përballë me interes te dukshëm për të parë skicimet e maketit. Mua më dridheshin duart e me rrihte çekiçiani në tru për t’i hapur me një puthje të tërbuar ato dy buzët e saj të ngushta që shtrëngoheshin kotnasikot, teksa e dija mirë se shoku im ia kishte shpërveshur e lëpirë si karamele mente për dy vjet me radhë.B Nejse, i thashë Kozetës t’i vinte një gazetë dritares me kortina, se mund të kalonin prapa shkollës fëmijë kureshtar nga fshati e s’do na linin për të punuar. Ajo hapi një gazetë “mësuesi” dhe cepat e saj i nguli te dy thumbat që mbanin kortinat e ngushta. Pas kësaj nuk durova dot, po e mbërtheva fort dhe e putha si i ndërkryer me të gjithë afshin e mbledhur prej kohësh.
Nuk kundërshtoi energjikisht siç ndodh rëndom me vajzat. Por tha vetëm: “Ore, djalkë, lojte ti ?... Për këtë ke ardhur këtu, apo për maketin ?” -Për të dya, - i thashë duke marrë frymë sikur brenda asaj dhome kishte shterur ajri krejt, - kam kohë që vdes për ty, nuk e ke kuptuar që kur jam ndodhur përballë, të kam vështruar sikur kam dashur të të rrufis të tërën? ... “Shko rrufis atje ku të japin të për të rrufitur ! - tha dhe lëvizi nga vendi për të dalë nga boshllëku i ngushtë mes krevateve.”
-Mos luaj që aty, se për atë zot, sonte bëhet njëra ! - i thashë dhe e ula nga supet me fuqi. “Çfarë? - shqeu sytë ajo, - do më kapësh me zor ?” -Po s’deshe me të mirë, edhe me pahir! - i thashë prerë. - Unë sonte e kam vendosur, o bëj timen, o lë kokën këtu në duart e tua, të shkosh ta mbjellësh te kokëlakrat e fshatit që të mos kuptohet se ka ndodhur krim... Ajo nënqeshi lehtas nga shprehja ime, po u ngrys shpejt në fytyrë. “Me kokën tënde s’kam punë unë, - tha vendosmërisht, - por duhet ta dish mirë se po bëre shaka të përdorësh forcën dhe më hipe kacabunjtë në kokë, unë bëhem një egërsirë që t’i shkul ato që ke përposh, siç shkulen karotat e kopshtit e t’i jap në dorë ! “E shikova me habi duke menduar ku mund ta gjente ajo prashitëse e rëndomtë tërë atë fuqi shkulëse. Dhe i thashë: - Mbase nuk shkon puna deri aty, po merremi vesh si njerëz, si të rinj që kemi nevojë për njëri tjetrin dhe fati e solli te takohemi sonte vetëm për vetëm. Ajo më vështroi një çast në kokërr të syrit dhe më pyeti duke më tërhequr të gjithë vëmendjen: “Kush të dërgoi të vish sonte tek unë për këtë gjë?”... Askush, vetëm zemra ime, ia ktheva. Ajo ia bëri: “Hmm! Ju djemtë jeni jo vetëm budallenj, por edhe llafazanë të liq, që merrni nëpër gojë vajzat e doni të bëni prova me to, sikur ne jemi bostane për tu shitur me thikë!” -Mos e paça kokën, në di gjë nga këto që thua, - u mundova ta bind sikur vërtetë nuk dija gjë se ajo kishte shkuar me shokun tim. “Leri këto, më tha prerë, vazhdo me maketin, se do shkojmë bashkë te kryeplaku të të gjejë bazë për të fjetur!” Ç’bazë, moj, - i thashë gjithë tangërllëk, është krevati i parajsës bosh këtu pranë teje dhe unë të shkoj të tartabiqet e fshatit?... “E ke gabim, i kanë shtëpitë më të pastra se ne !” u mundua të më sigurojë kot ajo. - Mirë, mirë, i thashë duke lëshuar avull nga trupi, po më lër ta nxjerr të paktën me puthje dufin që më është mbledhur përbrenda qëkur kam parë për herë të parë bukurinë tënde... “ Duf ! - qeshi ajo me ironi të dukshme - ju meshkujt bëni puf kur femrat nuk ua varin dhe kur gjeni kuçka që u vijnë pas oreksit silleni me to si maskarenj!”
Nuk prita më po e mbërtheva edhe një herë fort, e shtriva në shtratin e saj dhe i hipa përsipër me të puthura përvëluese. Thashë ta eksitoj shumë, derisa të dorëzohej vetë. Po për atë Zot, që thonë se na vështron lart nga qielli, nuk lashë gjë pa bërë, që në çastin kulminant të futesha mes këmbëve të saj, por ishte e pamundur. Ajo rrotullohej si ngjalë dhe unë gjendesha gjithmonë anash si kërcu i hedhur tutje. Ia grisa të brendshmet ia bëra copë. Më linte të bëj gjithçka, por kurrsesi mbërthimin e gozhdës në dyshemenë e saj. Ky ritual i tmerrshëm u përsërit deri afër mëngjesit, kur me shkulma e tërsëllima të pandalura kuptova më në fund se arritja e qëllimit final me përpjekje njerëzore nuk ishte e mundur kurrsesi. Unë isha bërë qull disa here brenda vetes, turfulloja si ai langoi kur i ka shpëtuar gjahu nga thonjtë dhe vura re se te dritarja filloi të zbardhej. Më shkoi mendja se ajo duhej të më kishte parë diku bashkë me shokun që më kishte folur për të. Pra, ishte e kotë të zgjatesha. Duhej t’ia mbathja patjetër qe të mos merrej vesh në fshat se e kisha gdhirë në dhomën e vajzave mësuese. U çova krejt i shkatërruar nga pagjumësia e lodhja dhe thashë me vete i dëshpëruar, nuk ka përdhunim të femrës së rritur tek për tek, po nuk u thye vet ajo në një çast delikat...
U gatita, duke i hedhur nja dy grushte ujë fytyrës dhe i thashë Kozetës: Paske qenë vajza më katile e më pashpirt që më kanë parë sytë deri sot ! Hap drynin e derës së jashtme se do dal !... “Prit, sa të të bëj një kakao!“ tha ajo dhe shkoi te stufa. Më bëj një helm që ta pi me etje, se vetëm atë më le të bëj sonte, ia ktheva. Ajo qeshi dhe tha: “Hajt, hajt, se ti dhe ca si ti duhet të merrni mjaft mësime, derisa të kuptoni se vajzat nuk i kanë bërë nënat e baballarët lodra për t’u tallur e për të kaluar kohën ju me to, po për ti bërë shoqe jete.” Me këto fjalë të një logjike femërore të pastër, ajo më vuri në dyshim edhe gozhdën e mikut tim. Ndoshta dhe atij qyqarit i ishte shtrembëruar gozhda pa arritur ta mbërthente në dyshemenë e ashpër të kësaj femre të pathyeshme, prandaj donte të provonte, duke dërguar aty çekiçë të tjerë më të fuqishëm. Pasi më shoqëroi deri te dera e jashtme, Kozeta më dha vetë aty një puthje, e cila mu duk si ajo lëmosha që i jepet lypsjarit për ta hequr qafe.
Këtu Agroni e mbylli shpalosjen e kësaj mbrese të hidhur të jetës së tij dhe unë nga pozicioni i shefit kësaj here i thashë me ton autoritar:
-Sinqeriteti impresionues me të cilin ma tregove këtë ngjarje, ka për të mbetur mes nesh, por ai nuk të shfajëson për raste të tjera. Prandaj s’ke për të shkuar më nëpër kabinetet e shkollave pa shokët e ekipit që kam caktuar unë !...
-Mos e diskuto, zoti shef, unë mora mësim për gjithë jetën, nga kjo femër që sapo kaloi, - tha ai përfundimisht.

Të kesh zili të çmendurin

Tregim

Kur arritëm në qendër të fshatit, ndaluam disa minuta te salla e freskët e shtëpisë së kulturës. Pas pak aty hyri një mesoburrë i thatë, me flokët e ballit të degraduar në push të hollë, të verdhëremë. Ai i përshëndeti të gjithë me përzemërsi. Mua më shtrëngoi dorën fort dhe duke më vështruar buzagaz, u ul në karrigen pranë. Ishte drejtori i shkollës së mesme të zonës. Quhej Bezat. Në fillim kuvënduam mbarë e prapë dhe ai më bëri shoqëri deri në lokalin e fshatit, ku kishte kos delje, si për ta prerë me thikë.
Pasdite, krejt rastësisht, Bezati më tha:
-Do të të flas për njeriun më të çuditshëm, që kam parë gjatë viteve që punoj në këtë fshat. Është një i çmendur, që pikturon aq bukur, sa të lë me gojë hapur. Dhe të mendosh, s'ka bërë asnjë shkollë për atë punë dhe as ka dalë nga fshati për të parë ndonjë piktor diku gjetkë. Ai ka edhe një emër që ua shton gazin njerëzve, quhet Gjelok Pula... Si duket, me emrin prindërit e tij kanë dashur t'i kompesojnë mbiemrin e trashëguar.
I kredhur, siç isha, në përfytyrimin e atij njeriu, më pushtoi një kureshtje e tillë, që më bëri të më fshihen nga mendja të gjitha qëllimet, për të cilat kisha shkuar në atë fshat malor. Ky fakt i çuditshëm më interesoi aq shumë, sa vendosa që bashkë me Bezatin t'i shkojmë menjëherë në shtëpi.
Në banesën e tij shkohej lehtë, sepse ndodhej në fund te kodrinës, ku kishim ndaluar ato çaste. Pasi zbritëm shkarëzimin nëpër një rrugicë dredha - dredha, u gjëndëm në një vend të thelluar, që ngjasonte me sheshin në fund të shkallëve të një amfiteatri të lashtë. Mjedisi përqark ishte qerthulluar nga blerimi i dëndur i drurëve të gështenjave dhe mes tyre ndodhej shtëpia dykatëshe e sapondërtuar e Gjelok Pulës.
Qëkur kam qënë i vogël, nuk më ka pëlqyer kurrë t'u afrohem të çmendurve. Jo nga frika, po sepse ndjej një keqardhje sfilitëse, kur e shoh njeriun të ketë përfunduar në atë gjendje të vajtueshme, ku e çon logjika e sëmurë. Veç kësaj, në këtë vend të mbyllur e të heshtur diçka më vuri edhe në marak. Ndaj u ndala dhe e pyeta Bezatin:
-Ky piktor Pula, mos ndodh ndonjëherë t'i largohet mbiemrit për t’u bërë gjeli agresiv i emrit të vet?
Bezati qeshi një copë herë me këtë lojë fjalësh.
-Jo. -tha pas pak. -Është i heshtur dhe i zymtë. Pothuaj nuk flet fare. Megjithëqë unë e kam parë vetëm nja dy herë. Ai del rrallë nga shtëpia dhe e njoh më tepër nga ç'tregojnë të tjerët.
Kur iu afruam banesës, na doli përpara një vijë uji, që derdhej në një postaf. Aty pranë një kazan i madh, i zi, avullonte me ca shkulme të bardha, të shpejta. Dy gra të përkulura në një pozicion të padukshëm, që shpërlanin teshat në një govatë të drunjtë, ngritën kryet befas dhe zgjatën qafat, sikur të kishin mbirë nga dheu. Ato na kundruan me një shprehje habie, që vihej re shkoqur në fytyrat e tyre të rrahura nga stina verore.
-A ndodhet Gjeloku në shtëpi? -i pyeti Bezati pasi i përshëndetëm.
-Ka shkuar andej poshtë! -ato bënë me dorë nga një grunore e largët me diell, ku korrnin një grup njerëzish të venë në radhë dhe vijuan të na këqyrnin me atë habitjen e tyre të shushatur.
-Ky shoku ka ardhur nga rrethi për të parë ato pikturat... -u tha Bezati sa për të shuar kureshtjen e tyre.
Ato hodhën një çast mbi mua sytë e tyre të ngulmët.
-Kyçin e mban me vete ai. Shihni aty te dritarja! Ka një të çarë. - tha njëra me shami të zezë te rrëzuar mbi supe.
Vështrimi i tyre gjithnjë i habitur nuk më pëlqeu dhe më ngjalli dyshim. Lëvizëm drejt ndërtesës me mure guri, ku një palë shkallë të jashtme ngjiteshin deri në katin e dytë. Dritarja që na treguan ishte pa xhama. Pas saj, për të penguar pamjen e dhomës, qe mbërthyer vetëm një stendë emulacioni me beze të kuqe, nga ato që mbeteshin arave. Ngjita nja pesë shkallë dhe u zgjata te e çara e bezes. Ajo që po shihja atë çast aty brënda, ishte vërtetë nje pamje mahnitëse, e cila më rrëqethi shtatin papritmas. Një mori ornamentesh, kuadratesh, figurash plot ngjyra, luzmuan menjëherë në sytë e mi. E çara e bezes së kuqe lejonte të shiheshin vetëm disa fragmente të asaj morie pikturash murale shumëngjyrëshe, që dukeshin sikur vallëzonin pezull në hapësirën prej dyshemesë deri te mesi i tavanit të asaj dhome. U ndeza keqas nga kërshëria dhe i thashë Bezatit të shkonim që atë çast për të kërkuar Gjelok Pulën e ta sillnim të hapte derën.
Zbrita shkallët aq i hutuar nga vështrimi i ethshëm aty brënda, sa më dukej sikur hidhja ca hapa të shurdhër në një boshllëk të mjegulluar hijesh. Madje pata edhe një marrje mendsh të lehtë. Rretheqark nëpër drurët e shumtë e gjethedëndur të gështenjave, gjinkallat ia kishin krisur këngës në një kor të fuqishëm, monoton e të palodhur. Ne trurin tim u piketuan befas dimensionet abstrakte të një trekëndëshi mahnitës: Blerimi plot freski, kënga gjumëndjellëse e gjinkallave, pikturat shumëngjyrëshe dhe mes tyre Gjelok Pula i hallakatur nga mendja.
-Si te mos çmendesh në mes të kësaj mrekullie fantastike! -i thashë Bezatit i entuziazmuar.
Ai qeshi dhe bëri me kokë një gjysmë harku soditës.
-Ky është vendi më piktoresk i fshatit, -foli buzagaz.
Kur arritëm te grunorja, grupi i korrëseve i përbërë nga gra e vajza me shami të bardha i lanë drapërinjtë për të mësuar shkakun e vizitës sonë. Dhe si morën vesh që na duhej Gjeloku, ato qeshën e nisën nga qyfyret. Një djalë i vogël rreth të nëntave, e shqiptonte emrin e mbiemrin e tij "Kikiki Kakakaja" dhe shkrihej në gaz bashkë me fëmijët e tjerë. Ndërkaq dikush shkoi e lajmëroi te fundi i një parcele, ku të merreshin sytë nga flakërimi i harbuar i lulëkuqeve. I marri po harbohej edhe vet përmes atij kuqëlimi të zjarrtë.
Ai erdhi, duke shtrënguar me të dy duart një tufë tepër të madhe me lulëkuqe dhe qëndroi mes grumbullit të njerëzve, që donin të dinin edhe arsyen pse na duhej. Kishim përballë një burrec, të cilit nuk i zgjuam asnjë interes për t'i shkëputur sytë nga tufa e lulëkuqeve. M'u desh ta mposhtja ndjenjën e tmerrit që më pushtoi, kur pashë fytyrën e tij të parruar me ca qime të hirta, flokët e dendur si shkurre, të lëshuar deri poshtë veshëve, vetullat e trasha si dy bishta dhije, sytë gri të futur thellë ballit me një vështrim të errët, të ftohtë, indiferent. Kishte veshur një këmishë kafe të dalëboje dhe pantallona doku blu, që i rrinin aq të gjera, sa dukej si i futur në thes. Ai nuk pyeti përse e kishim kërkuar dhe mua m'u desh t'i jap dorën e t'i them me një zë disi të druajtur:
-Na pëlqyen shumë ato pikturat e tua... Ti je artist. Po të duash eja na hap derën t'i shohim nga afër!
Gjindja përreth qeshi me epitetin "artist" për të. Dhe atëherë u shtrëngova të them me seriozitet të plotë, se s'kishte asgjë për të qeshur. Pasi ato që pashë nga një e çarë e dritares, ishin punë që mund t'i bënte vetëm një profesionist i zoti.
Pas kësaj, Gjelok Pula bëri një hap përpara dhe ne të dy me Bezatin e ndoqëm, duke e vënë në mes. Bënte vapë. Rrugës karkalecët e trëmbur brofnin me ca kërcëllima të thata dhe fluturonin trumba-trumba në të dy krahët. Sakaq i drejtova disa pyetje, por ai i kishte fjalët tepër të shtrenjta. Hidhte nga një vështrim të shkurtër pa shprehje dhe ulte kryet, për të parë mirë vendin ku shkelte dhe tufën e lulekuqeve që mbante në duar. Bezati më shkeli syrin për të më dhënë të kuptoj, se s'duhej ta gërmoja më tepër, pasi nuk i dihej. Kjo më detyroi që, sa për të thyer heshtjen, të flisja për vlerat e atyre që dallova nga dritarja. Gjelok Pula kthente herë pas here kryet me një shprehje krejt të papërcaktuar. Megjithatë, natyra e tij e heshtur m'u duk më e pranueshme, nga ajo e disa të marrëve të tjerë, që të çajnë kokën pareshtur me fjalë të kota e alogjizma qesharake.
Ngjitëm shkallët e gurta të katit të dytë dhe hymë në një korridor të pashtruar. Mbi binarët e dyshemesë ishin hedhur vetëm disa dërrasa plepi të pambërthyera. Gjelok Pula shkelte serbes mbi to dhe u ndal para një dere me prag të drunjtë. Futi dorën thellë në pantallona dhe nxori një çelës të çuditshëm, që e kishte bërë vet. Ishte një tub dy pëllëmbë, me ca dhëmbë metalik të salduar te maja e me një rreth mbajtës te fundi. E ngjeshi thellë në derë dhe e rrotulloi me një kërkëllimë metalike të mbytur. Mandej e tërhoqi me kujdes dhe e futi sërish në brez, si të ishte çelës thesari. Rregulloi një çast drejtpeshimin e vet mbi dërrasën ku kishte qëndruar, pastaj zgjati këmbën e djathtë, rëndoi mbi pragun e derës dhe priti, sikur të ndodhej përpara një enigme. Befas u dëgjua një gurgullimë e rëndë, që zgjati dy-tri sekonda. Dhe dera u hap krejt, duke u futur e gjitha në mur. Ishte diçka si te ajo çelja magjike "Sezam hapu!" Mbeta i stopuar një grimë. Më pas i thashë ta hiqte këmbën nga pragu. Dhe përsëri u ndie ajo gurgullima mistrioze, që e nxori derën nga muri dhe rimbylli dhomën. Atëherë shkela vet mbi pragun e drunjtë dhe vështrova përpjetë, midis një të çare te kasa e derës. Po ç’të shihje! Një mori trungjesh të lidhur me tela çeliku nën çati, kapërtheheshin me njëri-tjetrin dhe lëviznin poshtë e përpjetë, sa herë hapej e mbyllej dera. Pra, i çmenduri kishte zbatuar në mënyrë të përpiktë e autodidakte ligjin e kontrapeshave, të cilat mbanin derën pezull dhe krijonin lëvizjen e saj para-prapa, sa herë shkelej pragu. Ky zbulim më la krejt të shtangur. Thirra Bezatin që të afrohej e të shihte ç'gurgule e mënçur bëhej nën çatinë e të marrit. Në çastin kur hymë brënda dhe u ndie mbyllja automatike e dhomës, hodha sytë prapa derës. Atëherë vura re, se ajo nuk ishte një derë e thjeshtë dosido. Por kishte nga ana e brendshme një trajtim artistik të rrallë. E punuar e gjitha me dru arre, sipërfaqja e saj ishte ndarë në tri pjesë të barabarta. Në secilën prej tyre ishin vendosur nga tri zemra druri, duke formuar në këtë mënyrë nëntë katërkëndësha, që shkëlqenin nga lustra. Kur vuri re stepjen time, Gjelok Pula zgjati dorën serbes dhe takoi një çelës elektrik te cepi i murit. Në derë u ndezën menjëherë tetëmbëdhjetë rrathë me ngjyra, që u ngjanin stopave të automjeteve. Tani ajo dukej si ndonjë portë magjike, që të merrte sytë me vezullimin e saj. U përkula fare pranë dhe vura re, se rrathët e ndritshëm ishin thembra të rrumbullakosura, nga ato pantoflet plastike të grave të prodhuara në Durrës. Transparenca dhe kombinimi i kuadratëve të vegjël, të këtyre thembrave blu, të kuqe, jeshile, të verdha, rozë, saks, violet, krijonte një rëzëllitje ngjyrash, që do të mahniste edhe profesionistin më të specializuar të ndriçimit dekorativ. Përballë saj, të krijohej përshtypja sikur kishe hyrë në skafin e nëndetëses fantastike të Zhyl Vernit.
Duke pikasur çmeritjen time, Gjeloku çmendurak takoi edhe një çelës tjetër. Dhe këtë e bëri me një intensitet të tillë të lëvizjes së krahut, si të donte t'u jepte ndjesive të mia të tronditura një goditje akoma më të fuqishme. Befas u duk sikur në gjysmerrësirën e asaj dhome leu dielli verbues. Tavani, i ndërtuar i tëri me rrathë prej allçie të ngjyrosur e të ngritur në reliev, nga më i vogli në qendër, deri te më i madhi që pushtonte kupolën e dhomës, ishte plot me llampa elektrike të madhësive të ndryshme, të vendosura gjatë perimetrit të çdo rrethi. Ato vinin duke u hapur në mënyrë valëzuese, nga më e madhja pesëqint watëshe në mes, që ishte dielli, deri te llambushkat më të vogla në rrethin e fundit, të cilat, sipas Gjelokut, ishin yjet. I mposhtur tërësisht nga pushteti i fuqishëm që merrte aty fantazia krijuese e atij marroku, mendova: Kushedi sa ditë e netë punë ngulmuese e rropatëse i qenë dashur Gjelokut të palodhur, për të punuar në pozicionin kryepërpjetë jo vetëm gjithata rrathë me harqe aq të përpiktë, po edhe instalimet e ndërlikuara elektrike përbrënda tyre, të përshtatura për tensione të ndryshme. Pa llogaritur më tej ngjyrosjet në formën e brezave të ylbertë të këtyre rrathëve dhe llampave, me një harmoni ngjyrash, që të bënte për ta patur zili atë mendjen e tij të çmendur.
Ndriçimi i fuqishëm i tavanit i kishte bërë edhe muret të llamburisnin. Tani reflekset e dekoracioneve të shumta e plot ngjyra, që përhapeshin në të gjitha anët, të godisnin në sy me një shkëlqim lëbyrës. Të katër faqet e murit ishin ndarë në blloqe të barabartë kuadratësh vertikal. Brënda tyre ishin pikturuar të gjithë llojet e zogjve, që këndonin në fshatin e Gjelok Pulës dhe të gjitha lulet e gjethet, që kishin çelur para syve të tij të mprehtë e të kujdesshëm. Motivet popullore, ornamentet floreale dhe gjithë lajlet e tjera simbolike, me linja aq të ndërlikuara, ishin punuar me ca nuanca ngjyrash tepër transparente, që binin në sy menjëherë për origjialitetin e tyre. Kjo më nxiti ta pyes:
-Ku i ke gjetur këto ngjyra kaq të bukura?
Ai më hodhi një vështrim zhbirues dhe uli kryet. Mandej drejtoi sytë sërish dhe tha si me përtim:
-Njashtu...
-Si njashtu? - ngulmova.
Gjeloku përsëriti po atë shprehje të errët të fytyrës së tij. Dhe si e pa që unë doja të dija patjetër, tha:
-I bëra vet...
-Me çfarë i ke bërë?
-Njashtu. - tha sërish dhe heshti.
-Mbase ruan sekretin e prodhimit. -më pëshpëriti Bezati te veshi dhe më ngjeshi supin.
Mund të ishte edhe kjo. Veçse nuk po kuptoja ku e kishte hallin që s'po hapej në bisedë. Pata përshtypjen, se pyetjet e mërzisnin. Por në reagimet e fytyrës së tij të parruar, vihej re qartë, se i bëhej qejfi që punimet e tij po na pëlqenin shumë. Kjo më nxiti të kërkoj të vërtetën e ngjyrave dhe ngula këmbë për ta bindur, se mund ta ndihmoja duke i siguruar një dhuratë me ngjyra industriale. Atëherë ai kuturisi të më shpjegojë shkurt, se i përgatiste nga lulet e ndryshme, nga gjethet dhe rrënjët e bimëve, duke i zier me kripë e limontos. Për këtë qëllim e kishte mbledhur edhe atë tufën e madhe me lulekuqe, me të cilën u prezantua para nesh.
-Or po ç'i do llafet, ky qenka mjeshtër! -tha befas Bezati.
Unë buzëqesha dhe vijova të sodis fundin e mureve. Deri në lartësinë një metër e gjysmë nga dyshemeja, dhoma ishte veshur rretheqark me fileto ahu, të krijuara prej dërrasash të zgjedhura me damarë të errët në formë rrëkera ujërash. Ato ishin kanalizuar hollë dhe ishin llakuar me rrëshira pishash e kumbullash, që i kishte mbledhur vet dhe përpunuar aq mjeshtërisht, sa dukej sikur veshja e drunjtë qe mbuluar me një cipë të hollë qelqi.
Mandej oxhaku ishte një mrekulli më vete. I punuar i tëri me gur të butë, ai kishte formën e një gjarpri të madh, të spërdredhur e pulla-pulla. Bishti i tij përfundonte në tavan dhe goja hapej mbi vatër sa gjerësia e saj. Gjuhën e këtij zvarraniku të gurtë, që i shëmbëllente një dragoi kinez plotë kolorit, e përbënin dy çengelët me zinxhirë të gjatë ku vareshin kusitë. Kuptimin e plotë të këtij kompozimi e jepte ndezja e zjarrit flakërues.
E pyeta Gjelokun ku e kishte parë këtë tip oxhaku dhe ai tha:
-Në mëndje...
Çfarë nuk shihte ai në atë mendjen e vet, ku fantazia pleksej me marrëzinë!
Te vatra e shtruar me ngjyrim të kuq, përgatitur me çimento dhe tjegulla të shtypura, më tërhoqën vëmendjen dy kapakë alumini. Kur i zbulova vura re, se ishin dy tenxhere të vogla të ngjeshura rrafsh me vatrën. Fundet e tyre kishin nga një vrimë në mes, ku ishin lidhur tuba të padukshëm, për të përcjellë jashtë dhomës ujërat e shpëlarjes së filxhanëve të kafesë. Në të dy skajet e kornizës prej dru lisi të vatrës, gjendeshin dy butona të bardhë, të bërë prej kocke kali. Shtypa njërin dhe befas kanatet e dritares anësore ia bënë "shtrak", duke u hapur tërësisht, deri sa takuan takot prej gome në mur. Shpjegimi gjendej brënda logjikës që vepronte në tërësinë e gjërave të krijuara prej tij. Kur të frynte erë e fortë e të kthente oxhaku, ajri i dhomës mund të pastrohej, pa qenë nevoja që Gjeloku të çohej prej qoshes së zjarrit. Që të bënte kësisoj jetën e një pashai, ndonëse i publikuar si i çmendur.
Duhej një ditë e tërë për t'u njohur me të gjithë potencialin e krijimeve, ku kishte derdhur pasionin e vet Gjelok Pula, në arte, zeje, ndërtime, sajime, adoptime, shpikje dhe përdorime teknikash të shumëllojshme e origjinale. Ishte një tërësi voluminoze punësh të akumuluara prej disa vjetësh, që shkonte nga kanapetë e rehatëshme anësore me mpleksje rrypash kamardarje, deri te krevatët perandorak për vete e për djalin, kokat sferike dhe gdhendjet artistike të të cilëve të habisnin. Më tej sëndyqet e valixhet e vizatuara me penela të bërë nga bishti i kalit, me susta që hapnin vrikthi kapakët e tyre, me bravat e çuditshme të bëra prej gëzhojash të verdha. Si dhe një mori sendesh të tjera, të lindura nga mitra aq pjellore e fantazisë së tij. Elementet e rëndomtë të tokës, druri, metali dhe guri, pasi bini në duart e tij magjike, bëheshin elemente jetësor, me bukuri të veçantë dhe përdorim komod.
Pak nga pak, në trurin tim të ndezur u ravijëzua tërësisht një dilemë e madhe, që më ishte gozhduar në mendje qysh në kontaktin e parë me produktin e materializuar të mendimit të këtij njeriu. Si ishte e mundur që i çmenduri të bënte krijime të tilla? Arti i punëve të tij kërkonte një mprehtësi mendore të tejkaluar, nga ajo logjika e rëndomtë për punë të zakonshme e njerëzve të tjerë të kësaj krahine, ku ky person ishte shfaqur si përjashtim. Mos vallë këtë përjashtim quanin këtu çmenduri?...Monomania e tij fisnike, që arrinte deri te pasioni i harbuar i të çmendurit, ishte një provë e gjallë, se asgjë e jashtëzakonshme dhe e bukur nuk arrin të krijohet, pa përqëndrimin e plotë të mendjes e të shpirtit. Faktor i vetëm ky, nga i cili kanë lindur të gjitha mrekullitë e mëdha të njerëzimit. Paçka se njerëzit e rëndomtë mendojnë ndryshe për vet krijuesin, Dhe duke hedhur sytë një grimë mbi figurën e Gjelokut, aq në kontrast me punën, sikur m'u fashit çdo mendim e më rrëmbeu sërish thirrja e shkëlqimit verbues të artit të tij, që dukej sikur buçiste me tone të larta nga të gjitha drejtimet rretheqark.
Tashmë kureshtja për dhomat e tjera zuri të trokasë parreshtur në mendjen time. Gjeta rastin t'i them Gjelokut, se ende nuk isha ngopur plotësisht duke parë. Po të donte, mund të na çonte edhe në dhomën ngjitur.
Ai u step dhe largoi fytyrën nga vështrimi im ngulmues. Mungesën e dëshirës e shprehu edhe me fjalët:
-Ajo s'bën të shihet...
Mirëpo njeriu është i prirë gjithmonë për të parë pikërisht ato që s’ bëjnë të shihen edhe kur mbulon trupin aq të njohur. Ndaj iu luta me zjarr të na e tregonte edhe atë dhomë, nëse brënda saj nuk kishte njerëz. Me të njëjtin pasion e përforcoi kërkesën edhe Bezati.
Atëherë Gjeloku bëri përpara mekanikisht, me një ecje krejt të pavullnetshme. Pasi hodhi disa hapa duke u mbajtur nëpër faqet e murit, për të mos u rrëzuar nga lëkundja e ndonjë dërrase të pambërthyer të korridorit, më në fund ai shtyu edhe derën e dhomës tjetër. U duk menjëherë, se kjo ishte "studioja" e punës së tij. Një rrokopujë sendesh, një çrregullim total, një kaos i vërtetë. Nga mesi i dyshemesë, deri në tavan, ngriheshin në të dy anët rafte të gjatë e të shumtë. Ata ishin bërë prej dërrasash të lidhura me tela çeliku njëra përmbi tjetrën që, në mënyrë të shkallëzuar, formonin kënde të pjerrët. Në ato rafte të rëndomtë gjendeshin çikërrima e rrangulla të çdo lloji, që nga gozhdë të ndryshkura, copëra xhamash me ngjyra të mbledhura rrugëve, pantofle të vjetra, kanaçe, tela, kartona, llastiqe, predha kundërajrori të zbrazëta, kallama kënete, copëra lëkurësh, lëkura gjarpërinjsh, krahë fluturash, dhëmbë ujku, pendë zogjsh, guralecë zalli, brirë lopësh, kocka kuajsh, guacka kërmijsh, bërthama frutash, gogla dushku, boçe pishash, deri te lëngu ngjitës i këmbëve të ziera të bagëtive, që përdorte si tutkall. Aty përpara, dy dërrasa të brimuara e të kapura me vida i shërbenin si morseta për të punuar drurin. Zdruqet dhe sharrat e të gjitha llojeve, çekiçët, sqeparët, daltat dhe veglat e tjera i kishte sajuar vet në forma krejt origjinale dhe mjaft praktike. Objektet e shumta, çikërrimat e rëndomta dhe grahmat e rënda që përhapeshin prej tyre, më bindën, se i gjithë arsenali, mbi të cilin vepronin duart e tij transfomuse, përbëhej nga mjete krejt rrethanore.
Si e pa që në fytyrat tona nuk shkëlqeu më ajo habia e dhomës së parë, Gjelok Pula u tërhoq shpejt në korridor. Aty e pashë të udhës ta pyes:
- Ç'mendon t'i bësh tjetër kësaj shtëpie fantastike?
-Açesor...-u gjegj pa u menduar gjatë, si herët e tjera.
-Ashensor?! -ndreqa fjalën me habi, duke menduar, se kjo dëshirë e tij ishte vërtet diçka që mund të merrej si shprehje e tepruar e një të çmenduri.
-Njashtu. -pranoi në çast korrigjimin. Bezati qeshi me tonalitet të lartë.
-Po a e di ti, -i thashë me seriozitet. -se për të ngjitur një arkë në katin tënd të dytë, duhet së pari një elektromotor i fuqishëm?
Gjelokut i shkëlqyen sytë me një dritë sigurie të çuditshme.
-E kam ble. -tha dhe më tërhoqi për krahu deri në fund të korridorit, ku një alamet pajisje të tillë e kishte mbuluar me një thes plastmasi nga të plehut kimik.
-E si mendon ta bësh? -e pyeti Bezati.
-Vajta pashë atë të turizmit…-u gjegj duke shprehur keqardhje. -Po ky që kam gjetur vërtitet shumë...
-Me një fjalë nuk bën... -shtova.
-Bën, -tha duke rifituar shprehjen e parë të fytyrës. -Do t'i bëj një rrotë të madhe me dhëmbë, prej dru gorrice, që t'ja uli ca vërtitjen...
Qesha entuziast, nga bindja se edhe kjo, që dukej si dëshirë prej të çmenduri, kishte një pikënisje logjike. Duke zbatuar parimin e rrotave të dhëmbëzuara, ai do t'ia arrinte patjetër edhe ashensorit. Sepse mbështetjen kryesore për çdo arritje, e gjente te këmbëngulja e tij e tejskajshme.
Kur dolëm jashtë, gjinkallat vazhdonin të jehonin në kulmin e ekstazës së tyre dhe hijet e ngjeshura të gështenjave na grishnin për t'u shtrirë në barin e njomë. Bezati u detyrua tekefundit të pohonte, se ishte befasuar edhe vet nga punët e këtij njeriu, për të cilat në fshat flitej padrejtësisht, si për ca zhgarravina të kota, të bëra nga një dorë e shkujdesur e nivelit të një fëmije.
Gjelok Pula, i çelur tashmë në krejt pamjen e vet prej fjalëve të mia inkurajuese, më tërhoqi mënjanë. Shprehja e murrëtyer që mori befas fytyra e tij tregonte, se po bëhej gati për të më treguar ndonjë sekret, të cilin nuk donte ta dëgjonte drejtori i shkollës së fshatit përfolës. Pasi u larguam ca hapa nga Bezati dhe e mposhti një çast tronditjen, më tha me një zë pëshpëritës, gati të dhimbshëm.
-Të tërë tallen e qeshin me mua, më thonë "i çmendur "... Ti pse thua artist?...
Më mallëngjeu dhe u ligështova shpirtërisht aq tepër, sa më erdhi vërtetë shumë keq për të.
-Për mua, ti je më i mënçuri nga të gjithë. -i thashë duke i rrahur supet.
-Po pse më tallin? -shtoi me dhimbje të thellë.
-Tallen ata që janë prapa botës, që s'kuptojnë nga kjo punë e madhe dhe e bukur që bën mëndja jote.
Sytë e tij shkëlqyen papritmas me lotë gëzimi dhe filloi të më hidhte ca vështrime plot mirënjohje.
-Edhe unë çuditem... -pasoi duke fshirë cepat e errët të syve me trinën e dorës. -Shumë herë them me vete, jam vërtetë ashtu si thonë... Po kur i futem punës, mendja më punon si sahat...
-Mbase duhet të hysh edhe në muhabet me fshatarët. Jo vetëm të punosh i mbyllur.
-Shkova në korrje sot, ata prapë qeshën!...
-Mbaje veten si gjithë të tjerët! - i thashë me ton këshillues. -Ata nuk rrinë të parruar e të paqethur. Dhe nuk rrinë vetëm...
U mendua një grimë herë dhe paskëtaj sajoi për herë të parë një buzëqeshje të trishtme e të nemitur. Mandej m'i mori të dyja duart m'i puthi e m'i lëmoi me dashuri.
U përshëndetem ngrohtësisht me të dhe u nisëm. Kuptohet vetiu, rrugës isha tepër i ngarkuar me emocionet e forta, që më shkaktuan të gjitha ato sa pashë e dëgjova tek ai njeri dhe i thashë Bezatit:
-Ndodh jo rrallë, që njeriu i talentuar, me atë pasionin e tij të përqendruar për t'iu kushtuar artit deri në harrimin e vetvetes, ndryshon jo vetëm mënyrën e të jetuarit, po edhe raportet jetësore me njerëzit e tjerë. Mirëpo është fatkeqësi e kohës dhe e mjedisit ku jeton, kur kjo veçanti e tij merret nga të tjerët si çmenduri.
Bezati u përkul këputi një kërcell të thatë.
-Pse kështu, ta haj dreqi, pse të mos kuptohet?... - u shpreh me keqardhje të dukshme.
-S’ke ç'i bën, sepse ekziston një shtresë mediokre, e prapambetur në sensin kulturor. Kjo pjesë me nivel paralel, jo vetëm nuk e kupton artin, po edhe ndjen kënaqësi e argëtohet duke bërë hoka me krijuesin.
-Mirë s'kuptojnë krijimtarinë e tij, po pse t'i thonë i çmendur e të tallen?
-Sepse shohin një njeri që u duket ndryshe nga vetja, me veprimin e pazakonshëm, me pamjen e tejkaluar, apo me qëndrimin e veçuar. Dhe kjo i nxit për ta shpotitur e për të amplifikuar vlerësimin e tyre në të gjithë opinionin e gjerë. Siç e pe edhe vet, pakujdesia për formën njerëzore i ka prishur shumë punë përmbajtjes artistike të Gjelokut të gjorë.
Gjatë tërë ditëve të qëndrimit në atë fshat, s'më hiqeshin nga mendja duart fantastike të Gjelokut, që si me magji shndërronin në ar çdo lloj plehrurine. Ky njeri i çuditshëm dinte fare pak gjëra nga kjo botë. Sepse jeta merrte në sytë e tij trajta reale vetëm kur, prej drurit, gurit dhe ngjyrave plot nuanca, bënte realitet të bukurën e fantazuar nga korja plot frymëzim e trurit të tij. Po ta kishin dërguar me kohë në një lice arti, kjo mendje, në dukje e çalë, do të ishte tani një vlerë për thesarin e përbashkët, që quhet art. Dhe nuk mund të mos mendosh e të të vijë keq, sa shumë talente të pazbuluar vdesin rrëzë maleve, mes pyjeve, apo edhe ndanë fushave, pa i parë kurrë dyert e mëdha të shkollave artistike, në të cilat shpesh shkojnë ata që kanë tepër dëshirë dhe pak talent.

Të vërtetat e plakës Rabie

Tregim

Në të gjithë krahinën flitej me krenim patriotik, se plaka Rabie kishte strehuar Komandantin në kasollen e saj dhe me bujari të rrallë i kishte therur për darkë dhinë e vetme. Madje ishin sajuar edhe dialogje me shprehje pompoze të plakës për "birin e shumëdashur të popullit" dhe për dritën e fuqishme të shpresës që kishin përhapur fjalët e tij atë natë në kasolle. Sepse kalemzhinjtë e shtypi dhe të letersisë, gjatë dekadave të fundit kishin zgjedhur si më të preferuarën e me të pranueshmen zyrtare nga të gjitha mjetet gjuhësore, hiperbolën, për ta bërë të thjeshtën e zakonshme, të madhërishme.
Ndaj dhe plaka Rabie kishte privilegjin të ishte bërë e njohur në të gjithë vendin, për aktin e lartë patriotik dhe për djalin e shpallur dëshmor. Ndërsa kasollja e saj ishte cilësuar si bazë e luftës dhe duhej bërë muze, për të përjetësuar në breza "dashurinë Parti-popull të çimentuar në luftë".
Aso kohe merresha me ngritjen e muzeumeve të fshatrave të zonës malore qendrore dhe shkova e takova Plakën te një banesë e fisit të saj brënda në fshat. Ishte një shtatëdhjetëvjeçare e shkurtër, që mbante shami të bardhë, xhoke leshi, brekushe të zeza prej doku dhe një palë opinga të tretura. Për të kryer këtë punë të ngarkuar, kisha trurin magnetofon dhe blokun e shënimeve arkiv personal. E pyeta gjatë për gjithshka më interesonte lidhur me bëmat e asaj nate. Dhe ajo, me kujtesën e përkryer dhe logjikën e sinqertë, më foli aq troç dhe aq shkoqur, sa u befasova me të vërtetat, që shkonin në drejtim të kundërt me opinionet e pompuara për figurën e saj. Foli krejt ndryshe nga ç’thuhej, sikur të ishte nëna malësore që kishte hapur gjoksin, gati për t'i dhënë gjirin e shterur udhëheqësit të madh të popullit. Si i njohur me emër në atë kohë dhe i mbajtur në gojë me adhurim nga e gjithë krahina. “Nuk ia kisha pa kurrë kryet si ia kishte ba nana e vet dhe nuk ia vuna re fytyrën asnjanit prej atyne, që m’u dukën atë natë sikur kishin dalë prej pjellës së një barku! ”– më tha ajo.
Mirëpo hiperbola kishte arritur deri aty, sa, disa fshatarë, për të përfituar sadopak nga "lavdia" e asaj nate, kur dëshmitare kishte mbetur vetëm plaka Rabie, kishin filluar t’i besonin edhe vetë trillimet e tyre të përsëritura. Ata kishin sajuar me hollësi të rreme, sikur atë natë i kishin çuar udhëheqësit dikush bukë, dikush, qumësht, dikush byrek me gjizë. Madje, një i vetshpallur "veteran", që në atë kohë ishte tetë vjeç, tani zhvillonte takime të programuara në të gjithë shkollat e rrethit. Duke thënë, se kishte shkuar te kasollja e largët në mes të natës për të takuar udhëheqësin. Dhe kur ai e kishte parë te dera, i kishte thënë: " Qasu, toke me mua, se ju pionierët luftoni më shumë nga ne, sepse futeni deri thellë në strofkën e armikut"
Por e vërteta e mbetur gjallë foli çuditërisht ndryshe. Thuhet se pleqtë kanë vesin e moshës në të perënduar, që ta ngrejnë veten në lartësitë e ëndërrura të jetës së tyre, sa here u jepet rasti. Por jo, kjo plakë malesh ishte aq e sinqertë dhe e vërtetë në fjalët e veta, sa ç’ishte edhe vetë mali me shkëmbin e madh të ngulur prej shekujsh përbri kasolles së saj. Ajo tha se pasi ishte fshehur në pyll deri në mbrëmje vonë, udhëheqësi i panjohur e i mbajtur shumë sekret, bashkë me tre personat që e shoqëronin kishte arritur në kasollen e saj në orët e pasmesnatës. Atë natë dimri me borë, ai ishte prirë nëpër shtigje të fshehtë nga i biri i plakës, i pajtuar si udhërrëfyes dhe strehues me pagesë. Dhe e kishin çuar pikërisht te kasollja e saj, sepse ishte jashtë fshatit dhe krejt e veçuar. Por as i biri dhe as plaka nuk dinin se cilët ishin ata persona civilë të armatosur e të lodhur nga rruga e mbuluar me borë. E jo siç thuhej, vite më vonë, sikur dielli që kishte ngrohur të gjitha zemrat e asaj krahine, bridhte kasolle më kasolle popullore dhe dyert hapeshin njera pas trjterës për ta ruajtur nga çdo e keqe. Ndodhi që atë natë, në kasollen e thurur me thupra të lyera me bajga lopësh, nuk gjendej as bukë dhe as miell për të pritur, sipas traditës së mikpritjes këta miq të papritur. Të kërkonin hua, duke shkuar aq vonë diku në fshat ishte tepër e rrezikshme. Atëherë tre personat e panjohur, as nga emrat dhe as nga përgjegjësitë e luftës, paguan mirë dhe djali i plakës nxori përjashta dhinë manare, që mbahej te fundi i kasolles në ndarjen me gardh të brendshëm. Mirëpo, duke kujtuar, se kjo u bë për të liruar vend, plaka te oborri i kishte kundërshtuar gjatë të birit, për të mos e therur dhinë qumështore. Por ai i kishte treguar verdhushkat, me të cilat mund të bliheshin tri dhi qumështore të tjera. Atëherë ajo kishte heshtur me keqardhje, sepse atë dhi e kishte rritur me gjethet e dorës së saj. Jo siç ishte trumbetuar, që për të madhin e të mëdhenjve të panjohur nga askush në atë kohë, plaka kishte qenë gati të digjte edhe kasollen. Sakaq, civilët e armatosur kishin filluar të dremisnin pranë zjarrit të mbështetur te supet e njëri-tjetri. Ndërkohë plaka me të birin dhe nusen e tij, e coptuan dhinë.
Dhe kur e pyeta plakën se ku e zien të gjithë atë sasi mishi, sinqeriteti i saj kulmor arriti të më tregojë edhe hollësinë më intime. Pasi dy gratë ishin menduar një copë herë për enën, vendosën të vetmen zgjidhje, ta futin në kazanin e vjetër të larjes së teshave.”Nusja atë ditë kishte la lëveret e saj të muajit në të, po s’kishim ça me ba, se s’patëm enë tjetër të madhe.”
Shoqëruesit kishin me vete një orë tavoline, me zilen e së cilës ndërrohej çdo gjysmë ore personi që ruante përjashta. Afër mëngjesit, plaka shpërveshi mëngët dhe duke i nxjerrë copat e mishit të zier nga kazani me një mashë zjarri, i lëshonte direkt mbi sofër. Të panjohurit hëngrën zierjen e shpejtuar të kazanit të pakallaisur e të nxirë prej vitesh, me mjaft nxitim dhe para se të agonte, u larguan përfundimisht. Siç u shkrua më vonë, dhëtimi i tyre drejt Jugut, ishte vështirësuar pas kësaj jo vetëm nga bora, po edhe nga diarreja e mishit të dhisë.
Pak ditë pas largimit të tyre nga pyjet e asaj zone, dikush nga barinjtë që pikasi grupin e armatosur në ikje dhe u interesua ku kishin fjetur, e kallëzoi djalin e plakës te çetat kundërshtare dhe ata e kishin vrarë. Pa arritur të bënte dhe heroizmat e përfolura më vonë. Nusja pa fëmijë deri atëherë, u martua më pas në fshatin fqinj .
Kaq ishte e vërteta e parë e vjelur nga vet goja e plakës Rabie.
Dhe ja, e vërteta e dytë:
E mikluar nga buja e madhe që i bëhej, si nënë Rabija, që hapi gjinë për prijësin e vendit, plakës iu tek një ditë të nisej për të takuar "Djalin" te blloku i udhëheqësve në Tiranë. Pas vonesave të gjata identifikuese dhe procedurave strikte, nëse “djali” e pranonte “nënën”e adoptuar nga thashethemnaja politike, plakës malësore ia hoqën teshat që binin erë dhi dhe e futën në dush. Mandej i veshën një palë ndërresa më të përshtatshme dhe e çuan në hollin, ku pas njëzetepesë vjetësh do të takohej me "të birin " e panjohur.
Ndërsa priste me kërshëri ballafaqimin me "Djalin", krejt e fundosur në një kolltuk të butë, ajo nxori pipën e saj të gjatë dhe ndezi një cigare nga paketa sipër tavolinës së mesit. Sipas fotos në muze, në atë pozicion e fotografuan edhe reporterët e bllokut, që fiksuan takimin e udhëheqësit me popullin e thjeshtë.
"Djali" hyri pak me vonesë dhe e përshëndeti “Nënën”e rëndomtë me atë përzemërsinë e stampuar në fytyrën e tij dhe pasi nxori jashtë fotoreporterët e pyeti:
-Po si je moj nënë Rabie, se na mori malli ?...
Plaka e habitur, që ai kishte pritur aq shumë vjet për të nxjerrë “mallin” e kundroi një grimë me vërejtje dhe pasi nuk gjeti në fytyrën e tij asnjë shëmbëllim me njerëzit që i kishin shkuar atë natë të largët në kasolle, ia ktheu me gjuhën e saj të pakontrolluar:
-Ja erdha, or ti, çun, se desha me të pa i herë, a ti ishe ai që erdhe atë dimër si lugat në mes të natës. Desha me të pa, se prej teje ma kanë vra djalin të mallkuemit e luftës... Ata të partisë atje, më kanë thanë, s'ka gajle se ta kanë vra, ti djalë ke Komandantin... Thashë me e provue nji herë, më pranon ti të rri si nanë këtu në shtëpinë tande, apo...
-Të pranoj, posi... Qëndro nja dy ditë dhe çapu prapë në fshat, se këtu mërzitesh!
-Jo, jo, or çun, nuk mërzitem, due me ndejt këtu tek ti, se aty s'kam ça me hangër...
Djali qeshi padashur me një farë pengu në zërin e tij dhe mandej e pyeti:
-Pse, nuk të japin bukë atje në fshat ?
Plaka ishte përtypur një çast me mëdyshje, t'ia tregonte të vërtetën apo jo.
-A do drejt ti?...
-Më trego të vërtetën për çdo gjë që ka ndodhur e po ndodh atje, se ato që do më thuash ti, unë nuk ia them asnjërit!
Plaka ishte përtypur një grimë, kishte thithur edhe një herë pipën e gjatë dhe kishte vijuar me besim të plotë:
-Ehu, na po vdesim për bukë, or çun. Dymbëdhjetë kile misër për frymë në muaj na japin. Edhe ato kile të flamosura na i japin kur shkojmë e gdhihena përjashta nja dy-tri net anej poshtë nga grumbullimi i rrethit.
"Djali" i madh qe prishur disi në fytyrë dhe pasi ishte përcjellë pakëz, e kishte pyetur sërish.
-Po pse, nuk prodhon fare misër kooperativa juaj?
-Diçka për ata që punojnë, sa me majt frymën gjallë për pak muaj. Por me thanë të vërtetën, edhe nuk punojnë, se s'ka tokë të bollshme ku me punue...
-Kanë urdhërin tim të hapin toka të reja, të mbjellin e të shtojnë prodhimin e bukës...
-Ku me e hap tokën e re, or çun, përmi Gurin e Madh?... A e ma men ti, si ashtë veni aty ke ne?
-Po, po, e kam parë, po kryetari i kooperativës tuaj duhet të bëj taracime e të krijojë tokë buke...
Plaka kishte qeshur një grimë me qesëndi dhe kishte thithur pipën sërish.
-Kryetari nuk e ka menjen aty...
-Pse, ku e ka? -ishte habitur "Djali"
-Te ai llafi... -tha plaka çapraze duke qeshur me kumbim të fort.
-Te cili llaf, se nuk po të kuptoj?…
-E ka menjen t'u kërcej përsipër grave të katunit. I merr me radhë si gjeli pulat e furrikut.
I madhi i vendit kishte qeshur padashur me sinqeritetin e zhveshur lakuriq të kësaj plake malësore.
-Pse kaq i tmerrshëm qënka ai kryetari juaj? - filloi të bëjë humor.
-Mëzat i patredhur. Ha, pi raki qyl, bën atë llafin nëpër mullarët e katunit, e kurrgja tjetër s'din ai rob.- vazhdoi të qeshte plaka.
-Po, nuk ia mbledhin ata të këshillit aty?
-Kush me ia mbledhë? Kryetari këshillit është daha ma beterr prej tij. Ai s'pyet as për gratë me barrë, si Seforja, Tafilorja e Isakorja, që pranuan të shtrihen në zyrën e tij si lopët, për me hy në listën e ndihmës së bereqetit.
“Djali” i madh qeshi trishtueshëm dhe vuri dorën mbi ballë. Atë çast kishte hyrë te holli gruaja e tij hijerëndë. Ky ia kishte prezantuar plakës me pyetjen:
-Po kjo gruaja ime, si të duket, moj nënë Rabie?
Plaka e kishte vërejtur një copë herë me kujdes dhe më pas kishte thënë:
-Pse, vetëm këtë grua ke ti, or çun?
-Vetëm këtë.
-Ti je mret i Shqipnisë, duhet me pas nji stan me gra...
-Nuk më lejohet. - kishte qeshur ai dhe gruaja e tij njëherazi.
-Jo, jo, ç'a je tue thanë, bre, ti duhet me e marrë edhe nji grue tjetër se s'ban!…
-Po, këtë që kam ç'ta bëj? Ta ndaj? - kishte qeshur "Djali", duke shikuar nga e shoqja me kërshëri.
-Jo, për ta da, se kjo duket gru e mirë dhe ashtë gjynah nga zoti, po maje për hyzmet e merr një kumull të re, për qejf e për lezet!
Atëherë gruaja e tij e kishtye pyetur me një nënqeshje të lehtë:
-Akoma ato shallvaret si burra mbajnë gratë andej?
-Njashtu. Po ça me ba?
-Të vishni fustane si të gjitha gratë e Shqipërisë që po lulëzon !
-Ku me i gjet paret, për fustana?
Pasi nusja e “Djalit” ishte përtypur në mëdyshje, plaka Rabie kishte vazhduar:
-Erth aty te na ajo e zyrës se grave të rrethit dhe bani nji meshtjellje me të tana gratë e katundit. Na tha: ”Hiqni moj qyqe këto shajake të leshta me rrypa e zdrypa, se kushdi sa vuejnë ata të zestë burra me ua gjet ku e kini mëfshef ju!” Une ia prita me të parë, na jep zotnia jote ka dy fustana të gjithave t’i provojmë nji herë! Por ajo u tut e tha: “Zyra jonë e grave s’ka pare.”Atëherë, pra, mos u qaj hallin burrave tanë ti, se ene me ferra ta mulojnë gratë, ata e gjejnë menjiherë, s’e kanë për gajle fare...
Pas shumë kërçepëve të tillë që nxirrte nga goja plaka qyfyremadhe, "Djali" e bëri gati për udhë. Urdhëroi t’i jepnin nga tri kile sheqer, makarona dhe oriz në qeska doku të lidhura mirë dhe e nisi për në komitetin e partisë të rrethit me një xhips ushtarak të gardës.
Oficeri shoqërues e la plakën Rabie te sekretari i parë bashkë me një porosi me shkrim për autoritetet e pushtetit lokal.
Kryetari i kooperativës dhe kryetari këshillit të fshatit u thirrën në rreth me urgjencë. Dhe pasi u kthyen në bazë tërë hundë e buzë, i thanë nënë Rabies me zemërim, të mos nisej asnjëherë tjetër për të dalë nga fshati pa lejen e tyre. Sepse ata përgjigjeshin me kokë për atë kokën e saj të pagdhendur që mund ta vrisnin armiqtë e popullit rrugës.
Dy javë më pas u bë festa e Labinotit. Bashkë me fshatarët e zonës, merrte pjesë në përvjetorin e krijimit të Shtabit të Përgjithshëm edhe nënë Rabija. Teksa ndodhej në rreshtat e parë me veteranët e luftës, ajo kishte parë "Djalin" e madh në tribunë dhe i kishte thirrur në emër me plotë zërin. Por s’kishte marrë prej tij asnjë përgjigje.
Pasi mbaruan fjalimet e rastit, nënë Rabija kishte rendur prapa tribunës, ku ndodhej atë çast "Djali". Ai e pa tek po u lutej oficerëve që e pengonin dhe u tha atyre ta lejonin.
-Ke ndonjë hall, që më thirre nga poshtë? - e kishte pyetur ai.
-Or, çun, më gjet belaja...S'ka kërkund nga ato qeset që më fale ti mue, e më vijnë ata shejtanët e vegjël të katunit e ma firuan sheqerin. Po ban si të bash e më dërgo një dryn, ta myll sënukun ! - i qe lutur ajo.
Ai kishte qeshur me këtë kërkesë të habitshme të nënës që i theri dhinë manare në kohë të vështira. E që ishte si t’i kërkonte tani një qime dhije bariut të kopesë. Por plaka Rabie nuk kishte arritur të dëgjonte shpërthimin e së qeshurës së tij dhe të shpurës që e shoqëronte. Sepse e kishin tërhequr menjëherë për krahësh dy punonjës të sigurimit të zonës, të cilëve u pati shpëtuar nga duart.

Të bëhesh kriminel

Tregim

Bazi e filloi rrëfimin e ngjarjes me gratë zadrimore.
-Janë aq të pashme, sa të marrin në qafë ! –tha duke shprehur siguri të plotë. –Dhe e vërteta është se ka bërë vaki që shumë burra janë marrë në qafë prej bukurisë së tyne. E tillë, me bukuri që të merrte sytë ishte edhe nusja e Franit…
Fotografinë e saj, Bazit ia kishte treguar vet krimineli Fran, te kampi i të burgosurve në Batër të Martaneshit. Bazi nuk ishte i burgosur, ai shërbente në atë minierë si zjarrmëtar për ndezjen e minave, punë me eksploziva kjo, që kurrësesi nuk mund t’u lihej në dorë të burgosurve.
Më tej Bazi tregoi, se nusja e Franit, e stolisur si ditën e parë të martesës, ndonëse kishte lindur vajzë para katër vjetësh, dukej si e martuar atë ditë, kur brigadier Pashuku tentoi ta shtinte në dorë. Frani punonte në prashitje bashkë me të shoqen, por atë ditë ndodhej në zborin ushtarak. Brigadieri u përpoq ta kapte nusen e tij, teksa ajo shkoi të pinte ujë nga shtama e lënë për t’u ftohur te kanali në fund të arës. Por Dila i rrëshqiti nëpër duar dhe i thirri vajzës katërvjeçare, që luante nën hijen e një peme aty pranë. Në mbrëmje, ajo i tregoi të shoqit, duke iu lutur të bënte sikur s’dinte gjë për këtë rast, të cilin brigadieri mund ta mohonte. Dhe të priste derisa ai të bënte ndonjë përçapje tjetër, të pikasur nga vetë Frani.
Frani ishte atëherë njëzeteshtatë vjeç, djalë i qetë i matur dhe i fuqishëm. Tek prashiste misrin, ai mundohej të përzinte zhapinjtë dhe breshkat e vogla, për të mos i goditur padashur me shatin e tij fluturues nga shpejtësia me të cilën punonte.
Pas një jave, do të shkonin për ngushllim, te një fis i tyre në fshatin fqinj. Dila ishte pa qejf atë ditë dhe qëndroi te hieja bashkë me vajzën. Frani i bëri të dy normat vet dhe në orën gjashtë të mbrëmjes thirri brigadierin të merrte në dorëzim punën e kryer. Brigadier Pashuku, që ishte edhe sekretari i organizatës bazë të partisë, erdhi si gjithmonë, me pamjen e tij të rëndë e me pistoletën te vendi i dukshëm i ripit të mesit. I ra arës kryq e tërthor, duke i vringëlluar sytë herë pas here nga nusja nën hijen e dushkut. Në fund tha me ton autoritar:
- Nuk e keni ba punën me cilësi !
- Ku ka bimë të paprashitun e bar të pahequn? - e pyeti Frani me habi.
Brigadier Pashuku i tregoi ca tufa bari rrëzë kanalit dhe nën degët e një ferre, ku nuk kishte as një rrënjë misri.
- Ja, nuk e keni prashitun mirë ! –ngulmoi ai, duke patur parasysh, se Frani kishte babanë në burg, të dënuar për agjitacion e propagandë. –Ju bani punë me hile, për me ia hedh kooperativës…
- E kemi ba punën si gjithë të tjerët, e mos ma mirë. –ngulmoi Frani sërish i matur në përgjigjet e veta.
Brigadier Pashuku hodhi sërish sytë nga hieja e dushkut dhe tha me ton të lartë që të dëgjohej në largësi:
-Mos e zgjat, ke me e prashitun për së dyti, se unë ta quaj edhe sabotim e të çoj aty ku kam çue babën tat !
Frani e kundroi brigadierin me sy të mprehtë.
-Jo, bre, jo, babën në burg nuk ma ke çue ti, po partia e qeveria…
Brigadieri i hodhi një vështrim të pjerrët dhe nënqeshi me qesëndi.
-Partia e qeveria në këtë katund jam unë, e unë ia kam ba letrat për në burg tyt eti !
-E tash mos don me m’i ba edhe mue?…- shqeu sytë Frani me një tendosje të brendshme.
-I kam gati, me të çue edhe ty ca vjet sa me u shtrue…- vijoi sekretari i organizatës me këmbënguljen e tij të paturpshme.
Frani e ndjeu veten të rrezikuar nga gatishmëria e ligë e këtij njeriu dhe i vrundulluan nervat
-Po çka don me ba tjetër ajo fytyra jote e keqe? - i shfryu duke turfulluar me urrejtjen që iu rrit si zjarri nga era.
Brigadier Pashuku u bë spec në fytyrë dhe instinktivisht mbështeti dorën te pistoleta.
-Pas letrave, kam me ta shkërdhye dhe atë që ke aty nën hije! - i tha me guximin e armës e me përbuzje kërcënuese.
Befas, Franit iu ngjit i gjithë gjaku i trupit në kokë e gati po i shpërthente truri si minë. Ai tentoi të frenonte stuhinë nervore duke menduar një çast pasojën, por tani asnjë lloj frike nuk mund të ndalte zemërimin e kobshëm të tij. U lëshua furishëm mbi të, e kapi për gryke dhe me grushta e shkelma shkallmues e shtriu përtokë. Dhe kur e pa që Pashuku çoi dorën te brezi, ia hoqi pistoletën nga këllëfi dhe u tërhoq mbrapsht për pak sekonda. Por në atë grimë kohe, me brigadierin e trullosur te këmbët dhe me armën e tij në dorë, Frani dëgjoi brënda vetes një zë që i thoshte, se tani në burg se në burg kishte për të shkuar. Si mund ta linte Pashukun të gjallë e pas fustanit të Dilës, për të cilën ai i bëri presion të hapur…Atëherë duhet ta çonte deri në fund shkulmin e zemërimit të vet. Nxori thikën me dy presa nga këllëfi, që e mbante në xhepin e prapmë të pantallonave dhe ia hoqi kokën nga trupi, siç kishte therur derrin e tharkut për dimër.
- Or Fran, ç’ka dreqin bane ashtu? –klithi e shoqja e tmerruar nga larg duke mbajtur të bijën, mos i rrëshqiste nga duart për të shkuar tek i ati.
-Atë që deshi me na e ba ai ne, ia nisa letrat për në atë botë ! –tha Frani dhe me kokën e Pashukut të kapur për flokësh u nis për te kanali, të lante gjakun e spërkatur në fytyrë e mbi këmishë.
Pasi u la, e u shkund mirë, gjeti një thes nitrati bosh dhe futi aty kokën e brigadierit. Mandej shkoi te hieja e dushkut, përqafoi të bijën e tmerruar dhe i tha së shoqes fytyrëprishur :
-Qëndro si burrneshë, oj Dilë! Paska kenë shkrue mos me jetue të qetë në punën tonë të paqme…Unë që s’kam vra nji zhapi, u detyrova me vra nji njeri…
-Po pse e vdiqe krejt, or Fran, - i tha e shoqja e zverdhur si limoni.
-Më tha fjalën ma të randë që mund t’i thuhet nji burri për gruan e vet.
-Uh, ça kena me hek prej vrasjes së tij…- psherëtiu hidhur ajo.
-Burgu nuk ashtë për qentë, po për burrat. Rrit vajzën tonë e më prit, se kam me ardhë nji ditë të bardhë. – tha Frani dhe pasi e përqafoi gruan, mori thesin e u nis për t’u dorëzuar në policinë e Lezhës, bashkë me kokën dhe pistoletën e brigadier Pashukut.
-Të gjitha shkallët e gjykimit e dënuan me pushkatim. -vijoi Bazi të tregojë ngjarjen e kriminelit Fran. –i fundit, Presidiumi i Kuvendit Popullor ia ktheu me 25 vjet burg, për arsye, se Frani e kishte kryer krimin në kushtet e një tronditjeje të fortë psiqike…
Dhe ja, njëri nga rezervatet kryesorë të vendit, ku mbaheshin krijesat e egërsuara shqiptare, ishte burgu i rrethuar me tela i minierës së Batrës, në Martanesh të Burrelit. Aty midis maleve të lartë, ku gëlonin të izoluar në punë afro dymijë të dënuar, u çua të nxjerrë krom nga nëntoka metalifere edhe krimineli Fran.
Por vajtja e tij në atë vend, ishte si rënia e zhurmshme e një meteori të ndezur, i cili përveçse djeg vetveten, futet edhe thëllë nëntokës. Në ngjasim të çuditshëm me nëntë rrathët e ferrit të Dantes, edhe ferri i minierës së Batrës kishte nëntë kate nëntokësorë. Krimineli Fran u çua pikërisht në katin e nëntë, për të punuar vagonist. Mirëpo i dënuari që kishte hequr një kokë njeriu nga supet, kishte mbi supet e veta një kokë, që nuk mund të përkulej kurrësesi në një punë të tillë. Frani deklaroi me zë të lartë para të gjithë autoriteteve të burgut:
-Jam dënue me burg, jo me punë për Enverin e Partinë!
Atëherë u dha urdhër t’i viheshin në duar hekurat gjermanë me flutur dhe për tetë orët e punës të lihej te dera e minierës, i lidhur me zinxhirë pas një shtylle. Në mënyrë që të zgjidhte më të pëlqyerën, mes zinxhirëve dhe vagonit nëntokësor. Shkopinjtë prej gome të policëve, shiu dhe bora filluan të binin pareshtur mbi atë kokën e tij më të fortë se metali i kromit, gjatë gjithë orëve të turnit të natës. Por mbi të gjitha duhej të duronte të ftohtit proverbial të Batrës, kur temperatura jashtë arrinte në dimër zbritjen rekord, njëzetekatër gradë nën zero. Dhe ai i duroi të gjitha, duke iu kundërvënë torturës me thirrjet bombastike: “Poshtë Enveri, Mehmeti, Kadriu, Çela!”. Duke kaluar kësisoj nga i dënuar për krim edhe në sferën e armiqve të politikës.
Por gjithësesi fitoi. Britmat e tij publike, ishin për komandantin e burgut më kompromentuese se qëndimi i lidhur pas shtyllës. Me urdhërin e tij, pas shtatë ditësh Frani u la i lirë të sillej pa punë brënda kampit. Ndërkohë komandanti lajmëroi eprorët e vet, se ky i burgosur paraqiste rrezikshmëri për arratisje dhe duhej hequr me urgjencë nga burgu i tij.
Kështu, me karakteristikat e qendisura bukur nga kampi nën qiell të hapur, krimineli Fran u çua në qelitë e thella të bodrumeve të dheut, tek i famshmi burg i sigurisë së lartë në Burrel të Matit. Por edhe aty, rrokullima tij prej guri ende nuk kishte zënë vend. U rrah me shokun ofendues të dhomës, një gjigand i vërtetë, që të gjithë i trembeshin si djallit. Dajaku shkoi deri aty, sa listelat e të dy lesave të krevatëve prej druri u thyen të gjitha mbi shpinat e njëri-tjetrit. Dhe pas ndeshjes katër orëshe, dora e fitimtarit, që u ngrit përpjetë nga policët tifozë të burgut, ishte ajo e krahut të gjakosur të Franit. Ai i kishte dhënë kundërshtarit goditjen mortore duke e lënë të vdekur te këmbët e veta.
Për këtë vepër të re kriminale, Frani u dënua me tre vjet burg shtesë, dhjetë vjet internim pas burgut dhe me pesë vjet heqje të së drejtës për të votuar. Pas kësaj rritjeje të shkallëzuar të shpirtit të tij të kriminalizuar, Frani solli ndërmend çastet kur nxirrte nga ara e misrit zhapinjtë e kooperativës, për të mos hyrë në gjynah dhe befas pyeti veten: “A unë jam ai Fran Ndou mëshirues?… Bre, sa larg paskam shkue!...Sa shumë qënkam egërsue!...
Pasi kishte mbushur vitin në burgun e Burrelit, u gjet pa vend mbajtja e një krimineli te birucat e politikanëve. Frani vetëm mund të vriste njerëz, po nuk mund të arrinte kurrësesi në nivelin e rrezikshmërisë shoqërore të politikanit, i cili vriste regjimin. Dhe e çuan sërish në Batër. I njohur tashmë si “I tmerrshmi burgjeve” që nuk përtonte të të merrte shpirtin edhe për një fjalë goje, e lanë sërish pa punë. Të futej në galeri sa të shtynte kohën. Ky përjashtim në të gjithë kampet e të burgosurve, bëhej vetëm për të.
Nga mesi i viteve shtatëdhjetë, për efekte politike, u bë një falje e të moshuarve të dënuar për agjitacion e propagandë. Konsiderohej, se tashmë gjuha e tyre e ngrirë nga heshtja e gjatë ishte paralizuar, truri i goditur nga stresimi shumëvjeçar ishte atrofizuar dhe dhëmbët kafshues për regjimin u kishin rënë tërësisht. Babai gjashtëdhjetëvjeçar i Franit u lirua nga burgu i Spaçit dhe shkoi në Batër të shohë të birin. Në takimin special te oficeri i rojes, plaku gjeti momentin dhe ia bëri me shenjë të dilte nga galeria që të arratiseshin bashkë.
Atë mbrëmje Fran Ndou hyri në turnin e tretë deri te dera e galerisë. Aty u ndezi sobat policëve, duke vënë poshtë qymyrit të drurit edhe qymyrguri. Madje edhe ushtarit roje te kabina jashtë telave i çoi një mangall me prush, për të përballuar të ftohtin e madh. Dhe kur pa se ata i kishte kapluar gjumi, u shtri në njërin nga vagonat e mbushur përgjysmë, te elektrovozi që doli jashtë pa u kontrolluar atë mesnatë të akullt.
Hapësira rretheqark ishte mbuluar me gjashtëdhjetë centimetra dëborë të ngrirë dhe temperatura kishte arritur kulmin e rënies së saj. Frani vrapoi gati fluturimthi për te Pisha e Batrës, ku ishte stacioni i autobuzit të punëtorëve. Babai e priste i fshehur pas një dëllënje. U nisën menjëhëherë në drejtim të “Lugut të Gjatë”. Qëllimi ishte kthyer në forcë e nxehtësi fizike për të përballuar stërkëmbshat e akullit, thikat e erës dhe rengjet e errësirës. Por pas një ore, ata ishin futur gabimisht në një repart ushtarak zboristësh.
-Ndal, ku shkoni ju aty! – thiri roja në errësirën e zbardhëlluar të borës.
-Jemi sondistë, na u ka bllokue sonda po paskemi ngatërrue rrugën !…- shpjegoi Frani.
U kthyen mbrapsht. Pas pak doli hëna dhe sipërfaqja e akullt filloi të shkëlqente si ujë argjendi. Më së fundi ata dalluan pikat orientuese dhe morën drejtimin e “Liqenit të Sopës”. Duke ecur të përkulur e pothuaj këmbadoras, nëpër trashësinë mbi një metër dëborë, papritmas ranë në një piramidë kufiri, ku ushtari ruante në pikën e vet të vrojtimit.
-Babë, -i pëshpëriti në vesh Frani, - arritëm në Jugosllavi !
-A mos je verbue, or bir, nuk e shef ti yllin e Enverit në kapelen e ushtarit ?... Ban kujdes të kthehemi djathtas e të biem në Drin !... – vërejti i ati, vështrimi i të cilit, ndryshe nga ç’mendohej, ishte mprehur në qeli. Vitet e errëta e tragjike që kishte kaluar në burg s’kishin mundur ta mposhtnin dot këtë skifter plak.
Ishte ora tre pas mesnate, kur ata me mjaft shkathësi e pa u ndjerë hapën telat e rrezikshëm të klonit. Kaluan Drinin e ngrirë dhe në orën gjashtë e gjysmë të mëngjesit dolën në Shehër të Dibrës së Madhe. Dolën bashkë me diellin dimëror që ndriçoi fytyrat e tyre, ku sapo kishte filluar të rrezatohej gëzimi.
Më tej udhëtuan me autobuz për në Beograd, ku kërkuan strehim politik. Pas verifikimeve, që vërtetuan se ishin të dënuar nga sistemi komunist i Shqipërisë, ata shfaqën dëshirën të përcillen në Amerikë. Organet jugosllave, të gatshme për të shkarkuar nga vetja andrallat e strehimit aty dhe të prirura për të tilla veprime ndaj fqinjës gjuhëashpër, i nisën me fluturimin ajror drejt hapësirave të pamata të lirisë përtej Atlantikut.
Pas zallamahisë që shkaktoi lajmërimi i Ministrisë së Brendëshme për thyerjen e kufirit, pas kalimit në gatishmërinë numër një të të gjithë reparteve të ushtrisë e policisë së rretheve të Veriut, pas numërimit disa herë një për një të të burgosurve dhe përcaktimit se kush ishte arratisur, ministri i brendshëm, i ardhur me urgjencë në Batër, shkarkoi katër policë dhe u dha vërejtje të rëndë të gjithë kuadrove kryesorë.
Bazi, që bënte pjesë në personelin e minierës dhe hynte shpesh në zyrën e komandantit të kampit, për të firmosur urdhërat e furnizimit me eksploziv, u bë kureshtar për një pliko me shumë vula postare të huaja, të ardhur ato ditë mbi tavolinë. Dhe komandanti ia dha letrën ta lexojë:
Zoti komandant,
Sot që po u shkruaj këtë letër jam në Amerikë, qyteti Nju York, lagjja Manhatan, klubi “Pranvera” tavolina numër shtatë. Me arratisjen time nga ai kamp i të burgosurve, shpëtova unë, shpëtove ti, shpëtuan edhe ata të tjerët që do kisha vra po të qëndroja aty. Në këtë vend të mbarë, me qeveri të mbarë, e me njerëz të mbarë, kam fillue edhe unë me u ba njeri i mbarë, siç isha në kohën kur, në katundin Zadrimë të rrethit të Lezhës në Shqipëri, nuk vrisja dot një zhapi e më pas ma shkallmuen shpirtin, aq sa me u ba krimineli numër nji.
Të fala shokëve të mi që vuajnë aty.
Fran Ndou

Armiq të dashuruar

Tregim

O zot, o zot, sa i bukur është ky djalë! thoshte Emineja me vete, teksa ndërronte njërën pas tjetrës pecetat e lagura mbi shpinën e tij të shpuar tejpërtej nga plumbi. Djalë kaq i pashëm nuk gjendet në nahijen tonë. O zot, sikur të kisha fat një burrë si ky…
Djaloshi i plagosur rëndë kishte një fytyrë të butë, gati vajzërore, me një mjekër të lehtë të zezë pis, të prushëritur përfund faqeve. Kishte sy të mëdhenj që i mbante gjithë kohën mbyllur nga jermi i zjarrmisë ku ndodhej dhe flokë drudha-drudha, me një shkëlqim të çuditshëm si të korbit. Emineja kishte dëgjuar nga shoqet, se shqiptarët e anës tjetër ishin shumë të bukur. Dhe ja, njërin prej tyre po e shihte me sy lakmitarë, të shtrirë tani në bodrumin e shtëpisë, ku e kishte sjellë pa pyetur njeri… E kishte gjetur përmbys atë muzg mbrëmjeje në fundin e arës së misrit, teksa ajo ishte duke mbledhur lopët. I plagosuri kishte mbetur aty fill pas luftimit që ishte bërë midis disa partizanëve shqiptarë, që donin të depërtonin në fshatin e tyre buzë kufirit dhe nacionalistëve kosovarë, që përpiqeshin të pengonin hyrjen e komunistëve në ato anë. Djaloshi i përgjakur mbante dy vrimat e plumbit me majat e gishtave, që të mos i zbrazej i gjithë gjaku nga trupi. Ai merrte frymë me zor dhe rënkonte sikur po jepte shpirt. Eminesë i erdhi aq keq, sa iu duk sikur po i këputej zemra përbrenda kraharorit. E ndihmoi të ngrihej, derisa e shtriu përmbys mbi kurrizin e lopës. Dhe te shtëpia, bashkë me nënën e saj e futën në bodrum.
-Ku, ku, moj loçka eme, ça ke me ndigjue prej Xhelës, që e prune ke shpia këtë burrë të huej! - i tha nana Rabie, me merak të madh për sherrin e pritshëm të babait, ndonëse ai e kishte vajzë të vetme dhe e donte si sytë.
-A thue, s’kena me ia mbush mendjen, se ishte gjynah nga zoti me e lanë të vdiste në fund të arës sonë, kur ishte ende gjallë!…
-Vallahi, nuk di çka me thanë, po Xhela ka me u tërbue për këtë komunist, që ia kena fut në shpi!…
Ndërsa nanë Rabia shkoi të bënte gati ndonjë ushqim të lehtë për të plagosurin, Eminesë i ra ndërmend, se sot kishte mbushur plot njëzet vjeç. Dhe askush në shtëpi nuk ishte kujtuar për të festuar ditëlindjen e saj. Njerëzit e kishin mendjen vetëm te lufta.
Djaloshi i plagosur rënkoi një çast dhe Emineja i lagu buzët ngjyrë qershie me ujin e bardhakut të mbushur nga shtamba e ftohtë. Ai kishte temperaturë të lartë, digjej prush, aq sa e kishin zënë dridhmat. Ah, sikur të shpëtojë nga vdekja, mendoi ajo. Sikur të shërohet e të më dojë për nuse…Atëherë lumja unë e lumura për këtë azgan bukurie…
Por nga ato ëndërrime lumturie e shkëputi befas ardhja e zhurmshme e të atit të saj, Xhelës, që hyri në bodrum me armën mbi sup, i ndjekur nga Rabia. Ai hodhi një sy të kujdesshëm mbi njeriun e shtrirë e të ndriçuar dobët prej llambës së vajgurit. Pastaj, sikur ta kishte pickuar gjarpri, i hipën kacabunjtë krejt papritmas. Dhe i përfshirë nga një vrull i përnjëhershëm bërtiti me sokëllimë:
-Ajiii... Po ky asht ai komunisti që kam vra unë sot, moj u vraftë zoti, ça keni dashtë me e pru në shtëpinë teme? - dhe vetvetiu dora i shkoi te arma nën sup.
Emineja u çua vrikthi në këmbë dhe iu hodh të atit në gjoks duke e pushtuar me të dy krahët.
-Në paç besue të madhin zot, mos e vra prapë, or babë, se ban gjynah të randë! - iu përgjërua me një zë të dridhshëm e me sytë të mbushur me lot. - Jam tue t’u lut me gjithë shpirt, mos e vra, pash perëndinë, se asht bir nane edhe ai !…
Por në sytë e Xhelës shkëlqeu një egërsi armiqësore e padurueshme.
-Ç’ka je tue folë, moj çike?!... Ky armik komunist vrau dy vetë nga forcat tona nacionaliste e unë shtiva përmbi të, tue mendue se vdiq në vend. Si paska ardhun i gjallë në shtëpinë teme?!…Pu, pu, ça keni ba, moj gra budallaqe, ju marroftë zoti! E tash duhet me e hjekun qafe sa ma parë…
Rabia e tronditur i kujtoi atë çast të shoqit zakonin e lashtë të kanunit. Armiku që kishte hyrë në shtëpi i plagosur, duhej shëruar e mandej të përcillej deri sa të dilte i paprekur nga trojet e tyre. Xhela u mendua një grimë. Rabia kishte të drejtë. Kanuni ishte i shenjtë, ndonëse ndjente urrejtje të tmerrshme për ata komunistë të përfolur në mbarë Kosovën si të pafe, e gjakatarë të pashpirt. Megjithatë, rreziku që vinte prej tij ishte i tejet i madh. Po ta merrnin vesh shokët e njësisë territoriale që drejtonte, se kishte futur në shtëpi një njeri të tillë, do ta pushkatonin patjetër si tradhtar. Por duke parë të bijën dhe gruan që prisnin përgjigjen e tij me pamje të përgjëruar, Xhela tha me ton të ashpër:
-Atëherë, pra, duhet me e shërue sa ma parë e ta nxjerrim jashtë pragut tonë. Po shkoj në fshatin fqinj të marr atë infermierin italian, që ka mbetun aty prej kapitullimit, ta sjell sonte në shtëpi. Mos e çilni gojën me askënd, se ka me u hangër dreqi... - Ai doli me vërtik dhe grave u qeshi buza.
Infermieri Italian Pepe, arriti pas dy orësh dhe menjëherë u përkul mbi të plagosurin. E kontrolloi me kujdes dhe i mati temperaturën. E kishte në shifrat kritike. Plagët, si në hyrje edhe në dalje të plumbit, kishin filluar të infektoheshin dhe të enjteshin. Nga përvoja e tij, ai konstatoi, se plumbi që i kishte përshkuar tejpërtej shpatullën, kishte qenë i një pushke italiane. Vetëm ai lloj plumbi me kokë të rrumbullt bënte plagë të vogël në dalje. Ndryshe plumbat gjermanë me majë, e shqyenin vendin e daljes, dhe hapnin plagë të tmerrshme. Pasi hodhi një sy mbi Xhelën, armën italiane të të cilit e kishte vënë re qysh rrugës, e pyeti:
-Pushka jote goditur ?...
-Po. - tha Xhela me një zë pakëz të ndryshuar.
-Vdes shpejt. Plaga shumë keq. Temperatura tropo alta. - bëri të ditur infermieri italian, duke mbledhur supet me keqardhje.
Xhela shprehu kënaqësi në fytyrë, që i plagosuri do të vdiste pa u detyruar të shkelte zakonin kanunor. Emineja mbështeti kryet mbi gjoksin e Rabies dhe iu mbushën sytë me lot. Mandej italiani i mjekoi plagët me lëngjet dhe pluhurat që kishte në çantën e tij dhe la për të një shishe me kokrra shëruese. Xhela e pagoi infermierin me dy monedha floriri dhe e përcolli po atë natë deri afër fshatit ku e kishte marrë.
Mos e merr, o zot, të lutem lene për mue, se kam me t’u falun gjithë jetën për lartimin e emnit tand! pëshpëriti Emineja me një shprehje përgjërimi. Dhe vazhdoi të qëndronte e përkulur mbi të me një dhembshuri mjaft të madhe. Ajo filloi menjëherë t’i ndërronte njërën pas tjetrës pecetat e lagura mbi ballë e mbi gjoksin e mbuluar me një shtresë të lehtë pushi të zi. Më pas Rabia solli një tas plot me kos dhe Emineja filloi t’a mëkojë lugë pas luge, pasi ai ende nuk po çelte sytë. Fill pas ushqyerjes, ajo nuk ia ndali kompresat me ujë të ftohtë deri vonë, kur u duk se balli i tij ishte diçka më i freskët.
Xhela u kthye duke qenë gjithë kohës nervoz. Ai iu vërsul Eminesë me një togfjalësh plot qortim, që kishte sjellë në shtëpi një telash aq të madh. Gjithsesi nuk e goditi, por e mori të bijën për krahu me forcë, që të ngjitej lart për të fjetur. Vajza u shtri me përtim, por nuk e zinte gjumi kurrsesi. Në retinën e syve të saj shfaqej pareshtur fytyra e tij e skuqur nga zjarrmia dhe gjoksi djaloshar me prushërimin e zi mashkullor. Vallë ç’po bënte ai në ato çaste nate krejt vetëm?…
Ajo nuk duroi dot më tej dhe në mesnatë u çua fare pa u ndjerë. Por me të hapur lehtas derën e bodrumit, ngeli e stepur dhe e mrekulluar nga habia. Djaloshi kishte çelur sytë e mëdhenj dhe i drejtoi përmbi të me mjaft ngrohtësi. Në ata sytë të ndezur nga habia, ajo vuri re për herë të parë atë forcë dhe butësi mashkullore që e ndez shpirtin e femrës deri në ekstazë. Emineja iu lëshua përsipër, i vuri njërën dorë mbi ballë e tjetrën mbi gjoks. Tani temperatura i kishte rënë atij, por çuditërisht filloi t’i grihej asaj, aq sa e ndjeu të gjithë trupin prush.
-Ku jam këtu ? -pyeti djaloshi me një zë drithërues të lehtë.
-Je në shtëpinë teme. Je krejt i sigurt ... - i murmuriti ajo me ton të ngrohtë vajzëror.
-Kush më solli këtu ? - pyeti ai sërish me zërin e tij të drobitur.
Emineja faqekuqe i shpjegoi me radhë të gjitha çastet e vështira që kishte kaluara. Nga ara me misër, në shpinën e lopës e deri në bodrum, ku gjendej tashmë me plagët të pastruara prej gjakut e të mjekuara nga italiani. Si dhe morinë e pecetave të lagura që ajo kishte shtrydhur te legeni, pasi ato kishin avulluar te balli dhe gjoksi i tij…
Atëherë ai lëvizi kryet me kujdes dhe i puthi dorën e mbështetur te balli.
-Të faleminderit, motër, që më shpëtove jetën! - u shpreh me një ton të ngrohtë tepër mirënjohës.
Më tej ai e pyeti për emrin, i tha se vetë quhej Petrit dhe se ishte nga Jugu i Shqipërisë. Në fund iu lut ta ndihmonte të çohej për të shkuar në banjë. Ajo e ngriti me kujdes dhe pasi ia vendosi krahun e shëndoshë mbi supin e saj, e nxori me fener deri te banja, në cepin jashtë bodrumit. Aty ajo vuri re, se teksa mbahej me krahun e rregullt, ai nuk e përkulte dot krahun e shpatullës së plagosur, për të zbërthyer kopsat e pantallonave. Emineja e ndihu, duke i ulur të mbathurat për të urinuar dhe ktheu kryet anash. Sakaq, një ritëm pulsimesh të vrullshme depërtuan nëpër të gjithë trupin e saj vajzëror. Ajo ndjeu, se u gllabërua nga një gufim i madh turpi. Befas iu duk sikur i kishte marrë trupi zjarr dhe ishte ndezur flakë e tëra. Sërish në bodrum ajo u kujdes për ushqyerjen e tij dhe, sipas porosisë së italianit, i dha dy kokrra hape të tjera. Mandej i puthi ballin lehtë dhe i tha të flinte, se do t’i qëndronte mbi krye deri në agim. Petriti dridhej nga mirënjohja, i puthi dorën sërish dhe u shpreh, se nuk donte të flinte më tej, po vetëm të bisedonte me të. Sepse vetëm fytyra dhe zëri i saj ishin ilaçi më i mirë për të harruar dhimbjet e tmerrshme. Por edhe Emineja ndjente, se të fliste me të, ishte si të dilje shëtitje në parajsë. Ata biseduan gjatë, zbuluan të fshehta e shpirtit të njëri-tjetrit dhe në agim e ndjenin veten si njerëz të afërt, të njohur prej vitesh.
Të nesërmen, teksa Xhela shkoi për të mbledhur forca luftëtarësh në fshatrat e zonës, Emineja, me një buzëqeshje më të ëmbël se mjalti, e mbuloi Petritin me batanije dhe e ndihmoi të zhvishej për t’i larë teshat e gjakosura. Më tej iu vu punës për zëvendësimin e gjakut të humbur në dejet e tij. Zjeu një zog pule, gatoi petulla, shtrydhi rrush dhe gjeti mjaltë te një shoqe. Bëri gjithçka mund të bëjë një grua, e cila kur të do, begatinë e ushqyerjes ta nxjerr edhe nga fundi i dheut e ta krijon nga zjarri. Dhe kësisoj ajo po shihte me gëzim, se si retë e dhimbjeve shpërndaheshin dalëngadalë nga balli i tij.
Pas tri ditësh të tjera Petriti ndjehej aq i fuqishëm, sa mund të qëndronte mbi këmbët e veta. Dhe iu duk sikur një shpend i madh përdëllimtar kishte zbritur nga qielli për të hedhur balsam mbi plagët e tij. Në mbrëmjen e fundit Emineja, e pagjumë prej netësh, u ngrit sërish në mesnatë dhe shkoi te parajsa e bodrumit të saj. Petriti i kërkoi të hiqte shaminë nga kryet, për ta parë mirë, që të mos e harronte kurrë fytyrën e asaj bukurosheje faqekuqe. Atëherë Emineja zgjidhi shaminë dhe mbi supet e saj u derdh befas një kurorë flokësh të dendur ngjyrë mjalti. Dukej tjetër njeri. Si një model i gjallë bukurie, me ballin të lëmuar si mermeri, me sytë e ndritshëm depërtues, me faqe të purpurta prej lulesh, me buzë të përkulura mbi një vijë të përsosur. Një femër me portret zonje, një vajzë e kohëve të reja, e denjë për të dalë lirshëm në hapësirat përtej fshatit ku ishte mbyllur. Petriti, i emocionuar e i magjepsur prej saj, e ftoi të shtrihej në gjoksin e tij dhe e puthi në buzë. Dhe kur shpirtrat e tyre po afroheshin me shpejtësi, ai i tha me një zë të prajshëm:
-Me ke shpëtuar jetën dhe unë dua të ta shpërblej duke zbukuruar jetën tënde, - veç kësaj, i dha fjalën që sapo të mbaronte lufta, do të vinte ta merrte të veshur nuse. Do ta shpinte në vendlindjen e tij buzë detit, ku kishte shumë ullinj e portokalla.
Mandej Petriti i hapi tërësisht dyert e zemrës për të. Dhe Emineja ndjeu, se kurrë ndonjëherë nuk kishte dëgjuar një qenie njerëzore të fliste në një mënyrë aq robëruese për zemrën e saj. Valët e fjalëve të tij e kishin thithur të tërën. Në vështrimin e saj të përflakur, ai i dukej tani si një krijesë e ardhur nga përtej universit, si diçka eterike, aspak e bërë prej lëndës frymore dhe pati një dëshirë të papërballueshme të afrohej sa më ngushtë me të. Pas disa puthjeve të tjera të zjarrta, shpirtrat e tyre u bënë gati të shkriheshin në një. Në ato çaste të pjalmuara me afsh, trupi i saj nuk ndihej më i mishtë, por një magnet i gjallë. Dhe trupi i secilit kërkonte t’i ngjitej tjetrit sa të ishte e mundur më tepër. Derisa të dy trupat u harbuan duke reflektuar nxehtësinë e shkrirjes së përbashkët. Dhe në kulmin e ëmbëlsimit shpirtëror, që u krijoi kjo përngjitje, Emineja mendoi se, përderisa atij njeriu i kishte falur tërë pasurinë e shpirtit të saj, tashmë trupi s’kishte asnjë vlerë për t’u kursyer. Atëherë ajo i tha djaloshit të zemrës me një zë çuditërisht vagëllues:
-Ti je toka dhe qielli im në këtë dynja, sepse tjetër s’ka e s’ka për të pasun. Ban me mue ç’ka të dëshirojnë të thellat e zemrës sate, veç mos më len me barrë pa mbarue lufta…
Dhe ai ashtu bëri. Ndonëse gjendej në ekstazën e dashurisë, veproi me sigurinë e tërheqjes. Duke shijuar edhe kësisoj të gjitha frutat e pjekura të vajzërisë së saj.
Të nesërmen ai lidhi shpatullën, duke e ngjitur krahun pas gjoksit me një fashë italiane që Emineja e kishte larë nga gjaku dhe u bë gati për udhë. Tashmë plagët kishin zënë kore. Do të shkonte të vazhdonte luftën me shokët matanë, duke lënë zemrën peng te kjo anë e kufirit.
Ndonëse gratë kishin urdhër të prerë nga Xhela për ta përzinin nga shtëpia sapo të çohej në këmbë, Emineja i tha me lot në sy:
-As të mbaj, as të përze dot. Por veç ta dish, se shpia dhe oxhaku yt janë në zemrën teme !...
Në mbrëmje, ajo e përcolli deri matanë arës së misrit, ku e kishte gjetur. Dhe i tregoi të gjitha rrugët sigurta nga duhej të kalonte, ndonëse ai ishte pa armë e pa kapelën me yll. U puthën pareshtur, duke u kthyer disa herë te njëri-tjetri, sikur të ishin lidhur me një kordon të trashë llastiku, që nuk i linte të ndaheshin. Më në fund ai humbi pas kodrës me dushqe dhe ajo qau deri në agim.
Pa u mbushur ende muaji, forcat e bashkuara të brigadës, ku bënte pjesë, Petriti, mësynë drejt Veriut, duke hyrë në thellësi të fshatrave të Kosovës. Njësia, ku ai ishte zëvendëskomisar, u lokalizua në afërsi të fshatit të Eminesë. Partizanët kishin kapur disa nga krerët nacionalistë. Mes tyre edhe komandant Xhelën e “tmerrshëm”, të cilin e kishin futur në bodrumin e një shtëpie, ku ishte vendosur shtabi i batalionit.
Zëvendëskomisar Petriti hyri në bodrum, për të biseduar me atë njeri të përfolur për krime, para se të vinte urdhri nga komanda e brigadës për ekzekutimin e tij. Xhela, me fytyrën e ngurosur nga dëshpërimi, e njohu menjëherë partizanin e plagosur që kishte bujtur në shtëpinë e tij. Krejt ndryshe, Petriti nuk e kishte parë asnjëherë fytyrën e atij burri të fuqishëm, kur kishte ardhur në vete nga zjarrmia në bodrumin e Eminesë.
-Duhet me ma falun jetën… -i pëshpëriti Xhela me zë të ulët, që të mos dëgjonte partizani roje jashtë derës.
Petriti shtrëngoi nofullat me përbuzje dhe nervat iu tendosën në mënyrë elastike.
-Kurrën e kurrës, -i shfryu syegër e me ton kërcënues . - Armiqtë e kanë vendin në litar, ose plumbin ballit !
Xhela uli vetullat e kreshpëruara dhe u rrek ta zbusë shprehjen e vrerosur të fytyrës.
-Ke dhanë një premtim… - i tha gjithnjë nën zë.
-Ty? -u habit Petriti duke ngërthyer vetullat me një dridhje nervoze.
-Sime bije, Eminesë…
Petriti shqeu sytë te shfaqja e pabesueshme e atij njeriu aty. E vërejti me kujdes dhe atëherë dalloi në atë fytyrë të ashpër disa përngjasime të afërta me njeriun e paharruar të zemrës së tij. Befas, ky ballafaqim i padëshiruar, e bëri të ndjejë një tronditje aq të thellë, sa iu tkurr zemra.
-Asaj po, se më ka shpëtuar jetën, por nuk kam dhënë asnjë premtim për ty! - ia ktheu me ton të prerë.
-Jetën, ime bijë, ta ka shpëtue në shtëpinë teme, me dijen teme dhe dasmën e saj e ban veç baba… - foli Xhela gjithnjë qetësisht.
Petriti ndjeu një ftohje të përgjithshme në krejt gjymtyrët e veta. Iu duk sikur ky bashkëbisedim i përndezur e ngarkoi me elektricitet nga koka te këmbët. Nuk foli dot asnjë fjalë më tepër, po u ngjit lart te zyra dhe ra në mendime të thella. Iu kujtua Emineja, me flokët e lëshuar mbi supe, kujdesi i saj i përgjëruar, deri te zbërthimi i kopsave në banjë, trupi i saj fërgëllues pranë trupit të tij, gazi në buzët e saj dhe lotët e syve të dashuruar në çastet e ndarjes. Mund të bënte diçka për të mos e vrarë zemrën e saj aq keq… Duhej të bënte patjetër diçka për të mos u rënduar shpirtërisht nga ekzekutimi i tij. Baticat dhe zbaticat e vrullshme të ndjenjave në pak sekonda, bënë që vëmendja e tij të përqendrohej te një rrethanë krejt e rastit. Hodhi sytë te rafti i veglave të të zotit të shtëpisë dhe pa aty një sharrë hekuri. Në mesnatë ai u afrua jashtë dritares me tre shufra hekuri të kryqëzuara, ia hodhi Xhelës brenda bodrumit dhe rrëshqiti me kujdes, pa i rënë në sy rojes.
Sapo zbardhi dita, u pa me habi se komandanti nacionalist i zonës kishte prerë njërin nga hekurat e dritares së izolimit, kishte shtrembëruar dy të tjerët dhe ia kishte mbathur. Alarmi në komandën e batalionit partizan bëri që të vihej në lëvizje sektori i sigurimit të brigadës. Ata thirrën të zotin e shtëpisë, që kishte shkuar të banonte përkohësisht te shtëpia e vëllait, diku në fund të fshatit. E pyetën për sharrën dhe kur ai bashkë me ta shkuan te rafti i veglave, u pa qartë, se ajo ishte marrë pikërisht aty. Grupi i sektorit të sigurimit, që pati regjistruar qëndrimin e Petritit të plagosur në zonat e armikut, kur roja vërtetoi edhe takimin me të arrestuarin mbrëmjen e kaluar, përcaktoi menjëherë fajësinë e tij...
Zëvendëskomisari u nxor para gjyqit partizan. Dhe pasi u demaskua ashpërsisht bashkëpunimi e tij me armikun, u dënua me pushkatim për tradhti të lartë. Teksa pritej miratimi i komandës eprore, Petriti duarlidhur u izolua te bodrumi, ku dy net më parë kishte qenë komandant Xhela, i arratisur me ndihmën e tij.
Lajmi u përhap shpejt në të gjithë zonën dhe shkoi te shtëpia e Xhelës. Gratë u gëzuan për shpëtimin e të zotit të shtëpisë. Por nga ana tjetër u hidhëruan shumë për dënimin me vdekje të atij djali, të cilin sapo e kishin kthyer nga vdekja. Kur e dëgjoi këtë lajm, Emineja u bë dyllë e verdhë dhe ra në dëshpërim aq të thellë, sa filloi të qante me shtatë palë lot e të shkulte flokët. E gjithë shtëpia e dinte tashmë, se ajo kishte lidhur besën për martesë me atë djalosh të largët dhe gratë e shoqet po mundoheshin ta qetësonin.
Nganjëherë ndodhin çudira të pabesueshme me përsëritjen e spirales së ngjarjeve të afërta në kohë të ndryshme. Skuadra e pushkatimit kërkoi një vend me tokë të butë për hapjen e shpejtë të varrit. Dhe ata shkuan pikërisht te fundi i arës së misrit, ku Emineja kishte gjetur dikur Petritin e plagosur. Ajo përgjoi nga larg gjithë lëvizjet e tyre atë buzëmbrëmje me mjegulla të hirta. Dhe po bëhej gati të turrej për t’ua shkulur nga thonjtë njeriun e saj të zemrës. Por pas bataresë së armëve që kryen ekzekutimin e tij, ajo ra edhe vet përmbys mbi dheun e mbuluar me bar diku në krye të arës. Teksa ekzekutorët shkuan të marrin lopatat për hapjen e varrit, Emineja vrapoi te trupi i ngrohtë i njeriut të zemrës, për ta rimarrë në shtëpinë e saj. I mbështolli kryet me të dy duart dhe duke qarë me dënesa, vuri re, se tashmë ai kishte një vrimë plumbi midis dy vetullave. Dy të tjera kullonin ende gjak në gjoksin e prushëritur me push të zi, ku ajo kishte mbështetur kokën disa net me radhë. E mbështeti kokën sërish dhe nuk dëgjoi aty asnjë regëtimë. Zemra e tij e dashur ishte ndalur përgjithmonë dhe bashkë me të u ndal atë çast edhe koha në mendjen e çoroditur të vajzës kosovare. Befas një psherëtimë e thellë shpërtheu nga gjoksi i saj vajzëror dhe u ngrit përpjetë si flutur e zezë.
Ajo vrapoi përgjatë arës së misrit për ta shtyrë drejt qiellit fluturën e lutjes së vet. Dhe u rikthye disa herë, me shpresë, se mos zoti bënte të pamundurën për të dashurin e saj. Por ekzekutorët erdhën shpejt, hapën një gropë të thellë dhe pasi e mbuluan mirë me dheun e ftohtë, vunë në skajet e varrit dy gurë të bardhë.
Mbrëmja ra papritmas, sikur t’i kishte fryrë dikush një kandili qiellor. E vrarë, e dërmuar dhe e mbuluar nga lotët, Emineja u zvarrit atë natë me mjaft mundim deri te shtëpia. Të nesërmen, në shaminë e vogël me të cilën fshinte lotët, mblodhi një tufë manushaqe dhe shkoi i vendosi te guri i bardhë mbi kryet e varrit të tij. Sakaq, sikur të donte të gjente aty zgjidhjen e një enigme, vajza kosovare tha me habi: “Çudi, si mund t’i marrin shqiptarët jetën njani - tjetrit kot fare. Vetëm se disa kanë vu mbi kapele një shkabë e të tjerët një yll! Ah, sikur të kishin mujt edhe ata me i bashkue shenjat e tyne, si na të dy zemrat tona!…O zot, si kishim me e kalue jetën!…”
Dhe çdo mbrëmje në perëndim të diellit ajo shkonte te varri. Kishte bërë mend të çonte aty pjesë-pjesë të gjitha lulet që çelnin në hapësirën rreth e qark varrit të dashurisë së pavdekshme. Por lulet dhe lotët nuk mjaftonin asnjëherë për të shëruar dhimbjen e saj të pashërueshme.

Klithmat e atyre vajzave

Tregim

Ishte e diel pasdite kur mjeku i dëgjuar përcolli djalin student te autobusi i Greqisë. Aty para veturës së tij u shfaq papritmas një djalosh disi i çuditshëm. Me pak mjekër harkore të shkurtër, me flokë paksa të gjatë dhe me sytë si dy xixëllonja, që i pulsonin pareshtur nën vetullat e zeza, ai e pyeti:
-A mund të më çoni deri te rruga e Elbasanit, të marr disa shokë që më presin?
Doktori e vërejti ftohtë dhe ia ktheu në çast:
-Nuk jam taksist.
-S’ka problem, unë paguaj mirë.- tha djaloshi syxixë me një ton disi të butë.
-E sa paguan, zotrote?
-Pesëdhjetëmijë lekë. - premtoi ai me një shprehje të qartë vendosmërie.
Profesor Doktori u mendua një grimë. Ishte një shumë sa gjysma e pensionit mujor të tij. Me të mund të shtronte një darkë familjare mjaft të pasur, apo të mbushte serbatorin për disa ditë. E vërejti të panjohurin edhe një herë me sy përfshirës, nga koka te këmbët, ku i përthyheshin pantallonat bluxhins, pastaj vendosi.
-Dakord, veçse duhet të shkojmë bashkë dy minuta, sa të lajmëroj time shoqe për vonesën.
-S’ka problem, - tha djaloshi i çuditshëm.
Dritat e rrugicave mungonin në disa shtylla dhe projektorët e dobët të “Renosë” lodronin mbi fasadat që ndërroheshin njëra pas tjetrës.
Gruaja e doktorit doli jashtë dhe dyshoi në çast. Ajo kërkoi të shkonte edhe vet me të shoqin.
- Jo, -kundërshtoi prerë djaloshi, -na zë një vend. Na duhen të gjithë vendet!...
Gruaja e doktorit u detyrua të sprapset, por tashmë meraku për të shoqin i pushtoi trurin. Ai doli nga timoni dhe i tha veçmas:
-Do më paguajnë pesëmbëdhjetëmijë, moj, me to mbushim frigoriferin...
- Nuk na duhen, më mirë bukë thatë e të sigurt në shtëpinë tonë... –u tkurr me duar të kryqëzuara mbi gjoks gruaja me flokët e argjenduar nga vitet.
Por Miston s’e lanë zilet e tij të dëgjonte këmborët e saj. I kishte dhënë fjalën atij tjetrit dhe nuk mund t’i thoshte “S’më lë gruaja“ Megjithatë meraku i qartë i gruas e futi edhe atë paksa në dyshim. Por tashmë vendimi i nisjes kishte marrë formën e prerë.
Duke manovruar timonin rrugëve për të dalë nga qendra e Tiranës, flokëbardhi me fytyrë të ndritshme mati me sy disa herë shtatin mesatar të djaloshit të panjohur. Dhe erdhi në përfundimin, se tek për tek, atë mund ta mposhtte në rast rreziku. Në mos me trup, me drynin në formë leve që bllokonte timonin dhe e kishte te këmbët. Megjithatë, mendoi sërish, se mbase nuk do të shkonte puna deri aty.
Pasi kaluan ngrehinën e Fakultetit të Filologjisë, dhe po ngjiteshin në të përpjetën përskaj parkut të pyllëzuar, mjeku Misto e pyeti me ton tingëllues të panjohurin e heshtur:
- Ku i ke shokët ?
- Ja dhe pak. - tha ai qetësisht.
Doktori tundi kryet, shtrëngoi buzët pak i habitur dhe e shigjetoi me sy pyetës.
-Mirë, po, a mund ta di me ç’punë merresh?
Djaloshi i hodhi një vështrim zhbirues dhe nuk i ktheu përgjigje në çast. U përkul pakëz mbi të, për t’ia shquar më mirë tiparet dhe pastaj i tha:
-Po ti që më pyet mua, ç’punë bën?
-Jam mjek në pension...
Atëherë i panjohuri lëshoi trupin e tendosur, mbështeti shpinën dhe nënqeshi lehtë.
-A, ha, ty doktor po të tregoj të vërtetën lakuriq: Shesim vajza...
-Si ? Vajza ?... Ku i gjeni që i shisni?...
-I blejmë.
-Nga kush?
-Nga dashnorët, nga ata që i rrëmbejnë…Ne vetëm blejmë dhe shesim.
- Jo more! Dhe sa i blini?
- Katër, deri pesëmijë dollarë…
Doktori mbodhi supet dhe shtrëngoi buzët.
-Me një fjalë, vajzat qënkan bërë malli kryesor i tregut!…- tha ai me ton vibrues.
-Pse habitesh, mor jahu, ato janë malli më i shtrenjtë e më i kërkuar sot. Një vajzë vlen sa për pesë vagonë me domate apo speca për eksport…
Duke e përtypur me vështirësi kuptimin e kësaj barasvlershmërie, doktori Misto kapërdiu pështymën me sy të shqyer përmbi të panjohurin. Dhe atë çast pati ndjesinë sikur të kishte në sediljen pranë një hienë të zezë, së cilës i zbardhnin vetëm dhëmbët dhe i xixëllinin sytë tinëzar.
-Nuk më thua, ç’i bëni gjithë ato para?- kureshti doktori i indinjuar.
-Ngremë apartamente për t’i shitur.
-Dhe s’keni frikë nga policia?…
Trafikanti nënqeshi sërish me qesëndi.
-He, he, policia! Pse, ata s’duan para?
-Disa mund të duan, po ka edhe të tjerë që mund t’u kapin.
-S’jemi aq budallenj sa ata...Ruhemi…
-Sidoqoftë, përderisa s’përdorni makinën tuaj, taksistët edhe mund t’ju kallëzojnë.
Trafikanti nënqeshi me një shprehje ironie të dukshme.
-Le të llapin. Lodhen kot. Kemi njeriun tonë në ministrinë e brendshme. Mjafton të mos na kapin me makinë personale. Me taksi vajzat udhëtojnë dhe s’ka bythë polici të na ndalojë, se e pëson...
Doktor Mistoja u mendua trishtueshëm një copë herë.
-Me një fjalë, sonte më bëtë edhe mua trafikant prostitutash… - tha pas pak me një ton të dëshpëruar dhe ndjeu, se iu tkurr zemra.
Djaloshi aty për aty ideoi një propozim, nga i cili sytë iu gjallëruan befas dhe u kthye përgjysmë nga doktori.
-Po të duash, doktor, mund të lidhesh të punojmë bashkë, se me ty s’ka zot që dyshon për ne. Dhe shko që sonte hidhe në brimën e halesë librezën e pensionit! Hë, si thua?…
Shkëlqimi i rreptë i syve të doktorit tani u ngul mbi ballin e tij.
-Të lutem mos e përsërit më atë fjalë!
- Si të duash, po unë dhashë një mendim të mirë për ty!
-Varrose atë mendim, nuk është punë e pastër kjo, more djalë! Nuk është punë e ndershme...
Trafikanti qeshi me një qesëndi të sforcuar.
-Varet si ta kuptosh…Ja, ti që je i ndershëm, doktor, nderi yt s’ta mbush dot barkun me të ngrënë e me të pirë. Po erdhe me mua do të marrësh aq para sa s’i ke parë as në ëndërr...
Doktori Misto u zu ngushtë dhe heshti një çast. Kjo ofertë trafikantësh i shkërmoqi të gjitha themelet e krenarisë së tij dhe tani e kundroi me dyshim të frikshëm. Kishte marrë një rrugë, greminat e së cilës mund të ishin të llahtarshme për moshën dhe dinjitetin e tij.
-Ku do shkojmë, se dolëm nga Tirana?- i tha me padurim të dukshëm.
-Ja, edhe pak, aty përtej !...
-The në rrugën e Elbasanit, jo deri në Elbasan...
-Mos ki merak, or burrë! Ja, aty në të dalë të Saukut...
Ndërsa ideja e rrezikut përparonte bashkë me ritmin konstant të katër rrotave, doktori mendoi, se përsëritja e merakut të tij do ta bënte frikacak në sytë e trafikantit dhe iu desh të mposhtë turbullimin. Heshti përfundimisht, duke pritur fundin e mistershëm me një ritëm zemre të ndjeshëm dhe frymëmarrje të rënduar. Gënjeshtra po i paraprinte së vërtetës... Gruaja kishte pasur të drejtë. Nuk u duhej besuar njerëzve të tillë për ca para të fëlliqura... Por ai gjithnjë ishte udhëhequr nga mendime të guximshme dhe s’mund të ishte ndryshe, veçse një guximtar i rrezikuar shpesh.
Hapësirat në të dy krahët e rrugës nxinin dhe tashmë doktori filloi të mendojë seriozisht, se çfarë duhej të bënte për të dalë nga ai qerthull i frikshëm ku kishte hyrë papandehur. Shqisat e tij u bënë veçanërisht të ndjeshme dhe të gjitha oshilacionet e mendimeve i silleshin vetëm tek e keqja e pritshme. Por pasi ecën edhe disa minuta, më së fundi trafikanti shënoi me gisht një shtëpi, dritat e së cilës tani vezullonin në afërsi. Pas pak ai zbriti te dera e ndërtesës dykatëshe dhe i tha të priste se do të kthehej shpejt.
Ndërkohë doktori dëgjoi nga jashtë një zallamahi klithmash vajzërore: “O mami mooooj!” Britma meshkujsh: “Eja, moj zuskë se të vdiqa!”. Fshikullime dhe kërcënime të shoqëruara me togfjalësha sharjesh tepër të rënda. Kuptohej qartë se ato fatkeqe kundërshtonin energjikisht të dilnin natën nga shtëpia, ndonëse goditeshin me forcë dhe me shkulme fjalësh banale. Doktorit iu këput zemra në kraharor. Në përfytyrimin e tij, ajo shtëpi e veçuar ishte gracka mijëradollarëshe, ku binin ato vajza të mjera, të mbledhura nga rrethinat e Tiranës, të cilat më pas u shiteshin trafikantëve tutorë, për t’i shpërndarë nëpër semaforët e shteteve fqinjë, ku tregtohej mishi i bardhë. Befas e ndjeu veten të rënë në kthetrat e pista të kësaj kategorie njerëzish, që zuzëronin aq poshtërsisht me vajzat e komunitetit të varfëruar. Dhe me shpirtin e tyre skllavërues e kriminal ata sfidonin të gjitha ligjet e rregullat morale të shoqërisë, duke e qeverisur jetën sipas ligjeve të tyre çnjerëzore. Madje këta hibridë të kësaj parcele të përçudnuar, vështirë t’i përfshije edhe në kategorinë e qenieve njerëzore… Atëherë doktori mendoi, se tani ishte rasti t’ia mbathte për t’u shmangur nga ndonjë e papritur e rrezikshme, që mund të sillte e keqja brutale e tyre. Por u step befas dhe i shkuan mornica në shtyllën kurrizore. Solli ndërmend, se ata mund të ishin të armatosur dhe patjetër do të shtinin mbi të, për të mos u zbuluar baza e trafikimit.
Sakaq u hap dera e jashtme dhe djaloshi trafikant u kthye vet i dytë, duke gulçuar si bishë e uritur nga zemërimi. Madje ai tjetri, me tipare të errëta, shpërtheu edhe frazën e fundit pak metra larg veturës:
-Kurvat e mutit! Kujtojnë se janë blerë për t’u bërë princesha! Nesër ua tregoj unë qejfin, do t’i palloj prapë me karadajak, sa t’u dalë shkumë nga by…!
Ata hipën nxitimthi dhe i thanë të nisej, se nuk mund të merrnin njerëz të tjerë atë natë. Doktori krejt i çoroditur i dha gaz makinës dhe pas pak dolën në rrugën kryesore.
Një grimë herë nuk u ndie asnjë zë brenda veturës. Heshtja ogurzezë po shtrihej edhe më tepër nga mungesa e pazakonshme e qarkullimit përgjatë atij aksi rrugor. Drejtimi i mjetit u bë tani mjaft i vështirë për doktor Miston. Atij i duhej që herë pas here të mbante nën kontroll me anën e pasqyrës trafikantin me pamje murgu, që ishte në sediljen e dytë. Ai ishte i shëndoshë sa një dem. Dhe demi i zi që kishte zënë pritë pas shpinës së tij mund t’i hidhej përsipër me ndonjë thikë, për ta eleminuar si dëshmitar të asaj strofke djajsh.
- Sa e ke pensionin? - theu befas heshtjen e tendosur trafikanti i parë.
-Pak më shumë se njëqindmijë lekë të vjetra. -tha doktori duke pastruar zërin e ngecur nga dilemat.
- He, he, he ! - qeshën ata të dy njëherësh, sikur të ishin çliruar papritmas nga një makth i rëndë.
-Aq ne i pimë kafe e konjak në mëngjes...- gogësiu trafikanti i dytë me kërkëllimë gazi.
-Sonte pensionin e muajit do të ta paguajmë ne! - u krenua trafikant i parë, ndërsa po afroheshin te banesat e dendura të lagjes së hyrjes.
-Jo, jo. Ju më jepni pazarin dhe jemi në rregull bashkë.- ia ktheu doktori me modesti.
-Ja, ja, tani shpejt, sa të na çosh te ai pallati i madh që po ndërtojmë!… -tha trafikanti i parë duke shënuar me gisht në thellësi të rrugës.
Ata zbritën njëri pas tjetrit dhe te xhami i hapur i dritares, ai i zgjati bujarisht një kartëmonedhë njëqindollarëshe.
Doktori në çast futi dorë në xhep, për të kthyer reston.
-Mbaje ! - thanë ata të dy në një gojë.
-Jo, jo, s’dua të përfitoj para nga ju. -kundërshtoi doktori me ton të prerë. Dhe u ktheu pesëdhjetëmijë lekë shqiptare.
-Mbaji, mor jahu! Hallall t’i bëftë zoti! ...
-U lutem! Dua të ndahemi pastër. - tha doktori duke ua lënë në dorë kusurin prej gjysmë pensioni.
Atëherë trafikanti i parë u përkul te dritarja fare pranë dhe i tha nën zë:
-Doktor, kam fol me ty, si me të pas robin e shtëpisë, po harrova me të thanë, se ata që llapin për ne, marrin dënime shumë të randa!…
Doktor Mistoja ndjeu një sekretim të hidhur në gojë, si të ishte goditur me grusht në tëmtha nga ky pinjoll i asaj bande dhunore e harbute, që përveç krimeve në të gjitha metaforat, prodhonte edhe frikësime. U kapërdi me mundim, e shigjetoi me një vështrim përbuzës dhe, me nervat të tendosura në mënyrë elastike, i dha makinës përpara. Duke shkelur pedalin e gazit deri në fund, në një mënyrë krejt të papritur, atij iu duk sikur këtë natë ndjeu për herë të parë fillimin e sëmundjeve të përbindshme të pleqërisë dhe donte të shkëputej prej tyre sa më parë.
Sapo arriti në shtëpi, vuri re, se gruaja po e priste jashtë, pasi kishte dëgjuar qysh larg zhurmën e njohur të “Renosë ”.
-Kur s’më pushoi zemra sonte, të lumtë ty me këtë guxim prej të çmenduri ! -i tha ajo pikë e vrer në fytyrë, duke mbajtur gjoksin me dorë.
-Pa shiko, moj! -i tundi ai para syve kartëmonedhën amerikane, duke u rrekur të dukej në qejf. -Nesër shko na e mbush shtëpinë me ushqime, se do ia shtrojmë!
Ajo psherëtiu e lehtësuar dhe ai parkoi te oborri i rrethuar “Renonë”që avullonte nga nxehtësia. Por nuk i hiqeshin nga mendja e s’i shqiteshin nga veshët ato klithmat rrëqethëse të atyre vajzave të mjera, të tregtuara si mish i bardhë për kasapët e kontinentit. Ishin ca klithma të përvajshme me oshilime të dhimbshme, që u ngjanin blegërimave të atyre qengjave të veçuar për në kasaphanë:”O mami moooooj!” Kushedi ç’helm të koncentruar u shtrydhte shpirti dhe ç’hemoragji lotësh u pikonte nga sytë, që kishin rënë në atë gjiriz me kutërbim poshtërues të përhapur deri në largësitë ku arrinte njohja e tyre. Klithmat vrastare, me goditjen plumb që mbart të qenurit prind, iu vërsulën doktorit egërsisht qysh në fillim të herës kur u gjend padashur pranë asaj llumishtje njerëzore dhe nuk iu ndanë pothuaj deri vonë, kur mezi e zuri gjumi me mendimin e hidhur: “Mjerë kush ka vajza sot, kur askush s’e di ç’ka rezervuar e ardhmja për to!”
Të nesërmen gruaja shkoi duke gazmuar te shkëmbyesit e valutave, të thyente kartëmonedhën e t’i drejtohej, dyqanit ushqimor.
-Është fallco! -tha kambisti me një ton therës të tmerrshëm, duke ia lëshuar menjëherë mbi dorë, sikur të ishte një copë teneqe e tejnxehur.

Ndarja

Tregim

-Ti je kurvë, kurvë e paliçensuar! -shpërtheu Tori eksplozivin e vet.
-Ndërsa ti je psikopat me liçencë, që the të parën, fjalën e fundit, -ia përplasi Frida me acarim nga poltroni përballë. -Dhe mua, s'më mbetet tjetër, veçse të bëj të parin, veprimin e fundit...
-Të shkosh me mashkull tjetër ?...
-Jo, fytyrën time ta shkëput përfundimisht nga ajo fytyra jote pa shpresë përmirësimi.
-Nëse do të ndahesh, të ndaj unë i pari !
-Nuk e thashë aq shkoqur, sa të prish familjen, por të paktën të ndaj dyshekun me ty.
-E qartë, të pëlqen dysheku i ndonjë tjetri!... - reagoi Tori me cinizëm.
-Po të më pëlqente, kisha shkuar, se është sakrificë e madhe të shtrihesh në një dyshek me ty...
-Do të thuash, nuk ta bëj qejfin sa duhet ?...
-S'dua të them, që je në fazën e avancuar të impotencës, po se nuk durohesh si njeri.
-Qartë, kërkon ndonjë dem rrace.
-Ka plot të tillë, po unë tashmë jam nënë dhe nuk kam aq uri seksuale, sa të marr rrugën e lënies së djalit pa baba…
-Ke shkuar me tjetër, jam i sigurt!
-Ku i ke provat, more shpifës ordiner? - i shfryu Frida me përbuzje.
-I kam…
-Tregoi t'i dëgjoj!
-Do t'i dëgjosh në gjyq. Do të të ndaj unë dhe djalin e mbaj vet ! Do të të ndaj dhe bile sa më shpejt. Ja, qysh sot do shkoj të bëj kërkesën për divorc! -shpërtheu Tori eksplozivin e fundit dhe la prapa vetëm tym e pluhur.
* * *
Këtë dialog e tregoi Frida, pasi ishte ndarë përfundimisht prej tij, pa kurrfarë provash për tradhëti bashkëshortore. Divorci ishte pranuar nga gjykata vetëm me ngulmin e Torit, për mospërputhje karakteresh dhe dizarmoni familjare të pashpresë.
Pjesën tjetër e dëgjova me veshët e mi pas shtatë muajsh. Ishim duke pirë kafen te shtëpia e babait të saj, Alqit, inxhinier ndërtimi, njëherësh edhe miku im. Mamaja e Fridës hyri sërish në dhomën e pritjes dhe tha me fytyrë krejt të zverdhur:
-Ka ardhur ai Tori, kërkon të shohë djalin...
Alqi u trondit papritmas dhe e vërejti ngultas. Por duke dashur të zbusë shqetësimin e saj, u shpreh butësisht:
-Ndonëse gjykata ia la djalin sime bije, unë nuk jam aq pa shpirt sa të pengoj takimin e tij me fëmijën...
-Ka thënë atje, nuk dua asgjë vetëm ndarjen, djalë bëj tjetër, se do martohem me një përsëmbari... -ia priti mamaja e Fridës gjithnjë e tendosur. -Ç'kërkon ai tani?
-Kërkon trutë që i kishte mangët atëherë! -tha Alqi sërish me pamje të shtruar, por kuptohej që përbrënda kishte tallaz. -Do ta lëmë ta shohë të birin, nuk e kemi zemrën gur!
Mamaja e Fridës u prish sërish në fytyrë.
-Atë surratdreq nuk e fut më në shtëpi unë, sikur të bëhet kiameti. Se ia kam bërë respektet aq sa nuk i kishte merituar !...
-E, moj, e, - u orvat ta qetësojë Alqi. - Sidoqoftë, ai s'është i vetmi, ka edhe të tjerë që pështyjnë dhe kthehen e lëpijnë...
-Mirë, mirë, po në ç'vend do ta lëmë ta takojë ? - tha mamaja e Fridës me dridhje duarsh.
Alqi u mendua një grimë me vështrimin rrëshqitës nëpër dhomë.
-Ndofta në oborr...
-Po sikur ta rrëmbejë e t'ia mbathë, tani që djali e ka të ëmën në punë? Se një qëllim e ka ai që vjen pas kaq muajsh…
Alqi u mendua sërish. Dhe befas, sikur të kishte gjetur zgjidhjen e enigmës, m'i ngjiti sytë mua:
-Shkojmë bashkë te klubi këtu pranë? Zëmë një tryezë te dalja. Në mënyrë që ai të mos ketë mundësi për veprim të paramenduar dhe e lëmë me djalin në thellësi të lokalit.
Ashtu bëmë. Morëm Orionin pesëvjeçar për dore dhe pasi takuam të atin jashtë derës me një përshëndetje modeste, u nisëm për te lokali. Djali kolopuç kishte marrë nga i ati vetëm sytë dhe ballin, të tjerat ishin nga vlerat e spikatura të Fridës. Kurse Tori "plangprishës" ishte një nëpunës i zakonshëm rreth të tridhjetave. Disi i pakët nga trupi dhe fytyrëmprehtë. Dukej tip nervoz dhe i papërqëndruar. Qysh në hapat e parë, nuk duroi dhe iu ngjit djalit me të puthura të përmalluara. Pas kësaj, në fytyrën e tij më zunë sytë dy rrëke lotësh, që iu shfaqën befas si dëshmi e vuajtjes së vetj dhe ai i fshiu në çast. Zumë vendet në lokal. Teksa Alqi kishte qëndruar pothuajse me shpinë, unë u ula përballë Torit dhe djalit. Ndjeja ngasjen, që më shtynte pareshtur të shuaja kërshërinë time, duke vërejtur lëvizjet dhe shprehitë e fytyrave të tyre.
Ndërkohë që djali kishte qëndruar paksa i huaj, duke e vërejtur të atin me kureshtje, Tori porositi kamerierin për kafe dhe çokollatë. Herë pas here ai i fërkonte të birit kokën, e shtrëngonte pas vetes dhe e puthte ku të mundte si i limaksur. Djali vazhdonte të qëndronte para tij, pothuajse i ngrirë dhe shpesh kthente kryet nga ne. Çokollatën e mori por nuk e hapi. Sakaq i ati i fliste pareshtur, duke u përkulur para tij me një buzagaz të ngrirë në fytyrë. I puthte me përgjërim flokët, dorën, gishtat. Por djali në të shumtën e kohës ulte kryet dhe i pavëmendshëm ndaj tij, bënte vizime me gisht mbi tryezën prej duralumini.
Duke kundruar këtë skenë të përsëritur gjatë, kaluan pothuajse dy orë. Djali i mërzitur e i lodhur nga breshëria e fjalëve të derdhura mbi të, më në fund u shkëput prej të atit pa kurrfarë emocionesh të jashtme. Ai erdhi te tryeza jonë dhe pas gjithë asaj ftohtësie që kishte mbajtur në fytyrë me të atin, i buzëqeshi gjysh Alqit e iu hodh në qafë.
Pas pak u afrua te tryeza jonë edhe Tori. Kishte shenjat e një vuajtjeje të thellë, që binte në sy edhe te cepat e buzëve të zbardhura, nga lodhja maksimale e kordave zanore.
-Më qëndroi shumë ftohtë, - tha i pezmatuar pa u ulur në karrige, - si duket i keni folur keq për mua!...
Alqi e vërejti me sy shigjetues dhe e ftoi të ulet, për ta sqaruar me ton të ulët. Tori u ul bindshëm. Përdridhte gishtat në gjendje të pavetëdijshme, duke mbajtur kryet pothuajse ulur. Sakaq, krejt papritmas Alqi iu drejtua Orionit të vogël:
- Ori, puthe babin, hë të lutem!
Vogëlushi vështroi një grimë herë të atin, pastaj gjyshin dhe bëri një spostim të trupit prapa.
-Jo. -tha dhe njëherësh me doçkën e vogël tundi gishtin tregues.
-Pse? -shprehu habi gjyshi duke e kundruar fëmijën me vërejtje.
-Nuk e kam xhan… Ai na la për fare mua dhe mamin tim…
Tori, që deri atë çast priste me sytë kureshtar, uli kryet mbi gjoks. Ajo logjikë mosfalëse, e shprehur aq thjeshtë nga goja e fëmijës së tij, e goditi më rëndë se shpulla e një të rrituri.
Atëherë, Alqi pastroi fytin lehtas dhe me një vështrim sarkastik iu kthye Torit, duke e vërejtur ngultas:
-Ta kesh të qartë, pra, se emri yt nuk është përmendur fare në shtëpinë time, qysh kur ti braktise famijën dhe preve brutalisht të gjitha fijet lidhëse me ne. - tha krejt i qetë në dukje.
-Kam qenë i detyruar nga keqësimi i marrëdhënieve bashkëshortore! -u shpreh i brengosur Tori.
-Ato janë zgjedhjet dhe zgjidhjet e tua. - ia preu shkurt Alqi.
Tori u përtyp thatë dhe u mbush me frymë. Dukej sikur diçka të rëndësishme donte të nxirrte nga thellësitë e brendshme të tij, por nguronte. Pas pak murmuriti nëpër dhëmbë:
-Sidoqoftë, kam ndjerë se deridiku jam nxituar...
Alqit i rrëshqiti një nënqeshje e lehtë qesëndisëse.
-Ajo dramë luhet vetëm një herë dhe është mbyllur përfundimisht nga vetë aktorët. -ia priti me shprehje kategorike. -Ne, të tjerët, jemi vetëm spektatorë. S'kemi asnjë të drejtë dhe as nuk na ka hije të dalim në skenë për të bërë karagjozllëqe palaçosh pas kaq kohësh. Si ndërtues, unë sapo pashë murin e lartë që ke ngritur me zell të madh, të cilin djali yt nuk e kapërcen dot, por as ti vetë. Mund të vish ta shohësh djalin edhe herë të tjera, po qe se dëshiron. Derisa ai të jetë në gjendje të gjykojë vetë për t'u takuar me ty. Lamtumirë!...
Alqi brofi i pari, mori djalin përdore dhe ne dolëm nga klubi. Nga kërcimet lodërtare gjithë gaz, kuptohej qartë, se Orioni i vogël ndjehej tashmë mes nesh krejt i lehtësuar.
Pasi u largova nga shtëpia e mikut tim, kalova padashur përskaj lokalit. Tori vazhdonte të ishte aty, i ulur te tryeza ku e kishim lënë dhe kishte porositur alkool. Ndoshta te gota e vogël kishte gjetur mikeshën e madhe të ngushëllimit të vetvetes.
Në ecje e sipër, nga një shoqërim idesh të çastit, m'u kujtua befas vargu i këngës popullore "Kur pata një lule të bukur, thashë se do ta kem përherë…"

Përtej durimit

Tregim

Frenisti i teleferikut drejtoi vështrimin e ngarkuar me padurim nga fasada e hirtë e monolitëve të lartë. Prapa tyre shtrihej pylli i dendur, i ravijëzuar damarë-damarë prej përrenjve që lëshoheshin shpateve me përvijime të bardha. Mandej kapi vrullshëm receptorin e telefonit manual dhe i ra ziles me tri rrahje të shpejta.
-Alo, mali, gati barra?
Zëri i tij përshkoi telin e trashë prej çeliku dhe në çast u gjend sipër shkëmbinjve të mprehtë që grisnin qiellin e kthjellët.
-Gati e ke! -cërriti zëri i tjetrit nga maja e malit.
Frenisti lëshoi menjëherë levën e frenave dhe polexhia e madhe, që shtrëngonte telin e hollë qarkullues, zuri të rrotullohej ngadalë nën veprimin e kundërpeshës. Barra e rëndë me katër trupa ahu të lidhur bashkë hyri në stacion, te vendi i shkarkimit. Pastaj, me një farë nervozizmi që vihej re në lëvizjet e tij, frenisti shtrëngoi përsëri frenat dhe për një çast përmbi telin mbajtës u lëkundën pothuaj të gjitha barrët e largëta. Aty pranë tij, karrukullat, të nxehura së tepërmi nga vrapi ajror nëpër tel, po tymosnin lehtë grason që u digjej rreth boshtit.
Dy teleferistë me çelësa të mëdhenj në duar vrapuan të lirojnë dadot e morsetave prej druri që shtrëngonin telin qarkullues te krahët e karrukullave. Barra u lëshua përtokë me gjëmim të rëndë dhe secili nga teleferistët, pa humbur kohë, ngriti karrukullën e vet përmbi telin bosh të kthimit.
Sakaq, frenisti i teleferikut, një burrë i gjatë, me ca flokë të prerë shkurt që i rrinin përpjetë si furçe, me fytyrë të mprehtë, por me krahë të fuqishëm tërë damarë, ndiqte veprimet e punëtorëve të shkarkimit me një padurim të dukshëm. Dhe kur pa, se gjithçka ishte bërë gati për afrimin e barrës tjetër, që priste atje tej si një balonë e madhe e ngritur në ajër, rrëmbeu sërish receptorin e telefonit.
-Mali, mali, o mali, a jeni gati?
-Prit, mor jahu, prit edhe pak! -u gjegj zëri andej nga lart, ku ende nuk ishte ngarkuar barra e fundit.
-Ç'djallin bëni bre, pse na vononi? -briti frenisti me nervozizëm dhe lëshoi receptorin mbi aparatin e vjetër telefonik, gati duke e përplasur.
Ndërkaq, vagoni i trupave që vinte nga stabilimenti i sharrës shkau te hyrja e stacionit të teleferikut dhe ndaloi fare pranë ngarkesës. Punëtorët rrëmbyen capinat dhe filluan me ngut ngarkimin e barrëve të sapoardhura. Gjë që tregonte, se te gatrat e sharrës nuk kishte trupa rezervë. Boshllëku vihej re kudo përqark shinave të dekovilit, ku dukeshin vetëm copëra lëvoresh të hedhura gjithandej.
Ra sërish zilja e telefonit. Frenisti, që tashmë kishte filluar të brengosej së tepërmi, ngriti receptorin krejt i mposhtur nga padurimi. Nga lart e po e njoftonin më në fund, se barra ishte gati.
-Na plasët! -shfryu ai. -Ju atje sipër sikur punoni me këmbë, or gjeçi belanë!
-O Idriz, ti po na ça kaptinën si tepër! Sa herë ta kemi thënë që janë konsumuar morsetat e karrukullave e mezi shtrëngohen? - tha zëri i hollë në membranën e zezë dhe heshti, sikur u fsheh pas rrjetës metalike.
Frenisti e këqyri një grimë atë rrjetë mbrojtëse dhe e ndjeu veten krejt të pafuqishëm për të bërë diçka kundër zërit.
-Dreqi t'i hajë, e mora vesh! - shtrëngoi nofullat ai. -Po këta shoferët, që janë bërë masë këtu përjashta e presin me makinat bosh, po gatrat që s'kanë ç'të bluajnë, a e marrin vesh?...Hajt shpejt, bëni gati barrën tjetër!
Frenisti lëvizi levën dhe polexhat e mëdha të stacionit gërhitën përmbi njëra-tjetrën. Ai hodhi një sy të shpejtë nëpër gjatësinë e telit dhe në sfondin e qiellit të thellë vërejti me dyshim vargun e barrëve shumëtonëshe, që filluan të sulen drejt tij si një kope ajrore e përbindshme. Barra më e afërt hyri në stacion duke u lëkundur, si ndonjë dem i egër i lidhur kokë e këmbë, nën klithmat e karrukullave që rrotulloheshin marrëzisht mbi sipërfaqen e lëmuar të telit mbajtës.
Por befas atë çast u dëgjua një rrapëllimë e tmerrshme. Ngjante sikur të ishte vërtetë një kope buajsh të tërbuar, që kishin filluar të sulmonin njëri -tjetrin. Gjëmimi në ajër sa vinte bëhej më i rëndë. Telat lëkundeshin me një cijatje rrëqethëse, sa gati po shembej baraka e stacionit. Thua po shkulej nga dheu me gjithë rrënjët e saj prej telash të betonuar thellë.
Papritmas teli i trashë mbajtës u ul çuditërisht deri afër tokës.
Frenisti i përqendruar i tëri në punë, në fillim nuk kuptoi ç'po ndodhte. Ai kafshoi fort cigaren dhe po dëgjonte i çmeritur atë gjëmim të pazakontë. Për një çast iu bë sikur ishte dimër. Iu duk sikur murrlani sillte nga qafëmalet stuhi dëbore dhe rrufe, që shkisnin me rropamë e gjëmime shurdhuese mbi telin e trashë dhe përplaseshin te hyrja e stacionit, duke bërë që gjithçka rretheqark të dridhej e të ulërinte me vërshëllima telash. Por jo, ato nuk ishin gjëmime rrufeje. Kuptohej, se ajo që po ndodhte ishte bubullima e shembjes së teleferikut. Ai doli vrullshëm nga stacioni dhe zbriti te vendi i shkarkimit, i pushtuar nga një ndjenjë llahtare. Aty hodhi sytë me tmerr mbi telin e trashë që ishte përkulur tej masës nga mbipesha. Dhe, kur e kuptoi me tërë qartësinë e fenomenit atë që kishte ndodhur, zuri kokën me duar. Dy rrudha të thella, si dy prerje sëpate, ia përshkuan ballin tej e tej.
Por katastrofa ende nuk kishte marrë fund. Me e madhja pritej të ndodhte nga çasti në çast. Njëra nga barrët në krye të teleferikut kishte shkarë nga morsetat e konsumuara të shtrëngimit dhe kishte goditur barrën tjetër pranë saj. Mandej, të shtyra nga forca e goditjes fillestare, ato kishin shkarë njëra pas tjetrës dhe ashtu, duke sulmuar barra-barrën me fuqi të papërmbajtur, pesë barrë ishin grumbulluar te një pikë e vetme në mes të telit mbajtës. Kjo avari e rëndë kishte prishur përfundimisht shpërndarjen e barabartë të peshave nëpër gjatësinë e telit të trashë. Dhe ky qe varur aq shumë, sa tanimë ishte gati të këputej nga çasti në çast. Pritej që secili nga të dy stacionet të merrte nga një kilometër tel të shtrirë përtokë, pa jetë. Pra, shkatërrimi përfundimatar i teleferikut.
Gjëja që i kishte habitur më tepër, të gjithë ata që e kishin parë për herë të parë telin e tendosur nga njëri skaj i luginës në tjetrin, kishte qenë puna e madhe që ishte dashur për ta tërhequr aq fort dhe aq lart atë kavo të trashë e të gjatë prej çeliku. Kjo kishte habitur së pari edhe vet frenistin, i cili shpesh kishte bërë pyetjen e frikshme: po sikur një ditë të këputej gjithë ky tel?... Dhe ja, ajo ditë e kobshme kishte ardhur. Teli do të këputej pikërisht në duart e tij të pafajshme.
Ai u bë dyllë i verdhë, sytë iu kapsallitën te hataja e pritshme dhe buzët e fryra iu thanë, aq sa filloi të dridhej në heshtje.
-Ikni, ikni shpejt! -u thirri punëtorëve me një ton të lartë e të trazuar. -Turruni me vrap, or po u them, se do këputet teli !...
Njëri nga punëtorët vrapoi te barakat familjare për të lajmëruar teknikun e teleferikut, një frenist që kishte punuar gjatë turnit të tretë.
Për pak sekonda lajmi i papritur u përhap në të gjithë stabilimentin e sharrës dhe shkaktoi pështjellim të përgjithshëm. Punëtorët e të gjithë reparteve lanë punën dhe dolën të tërë mbi një kodër anësore për t'u mbrojtur nga shkatërrimi i pashmangshëm. Ata zunë të diskutojnë grupe-grupe për pamundësinë e ndonjë veprimi që mund ta shpëtonte stacionin. Katastrofa e teleferikut ishte katastrofa që do të rrënonte gjithë ngrehinën e sharrës. Sepse për ta ringritur telin e këputur do të duheshin të paktën tre muaj, gjatë të cilëve do të ndalej puna krejt. Pa le pastaj forcat, mjetet dhe rropatjet e shumta që kërkonte ai për t'u vënë edhe një herë në gjendjen e mëparshme.
Një pamje kërcënuese e frikshme shtrihej tani mbi luginë. Tekniku u teleferikut, Gani Rasku, ishte një vendas i njohur në të gjithë luginën për prirjet dhe aftësitë në ushtrimin e një profesioni të tillë. Në një moshë kur po u afrohej të tridhjetave, me trup të shkurtër, por muskuloz, me tipare të ashpra në fytyrë, ku të dallueshme ishin sidomos nofullat katrore, mollëzat e dala dhe balli i prerë si me thikë, ai kishte gjithmonë pamjen e një njeriu gaztor. Pas katër vjetësh martese me një fshatare trupngjeshur nga fshati i vet, Ganiu kishte vetëm tetë muaj që ishte bërë baba. Në të gjithë ngrehinën e sharrës e quanin "Dashnori i teleferikut". Kjo, sepse të tërëve u bënte përshtypje dashuria e tepruar që tregonte ai për atë tel, të cilin s'e ndante kurrë nga sytë, nga bisedat, dhe nga mendimet e veta. Tregonin, se e kishin parë shpesh pas mbarimit të turnit, në netët e nxehta verore, teksa qëndronte me orë të tëra i shtrirë me krahë të kryqëzuar nën kokë, duke kundruar lëvizjen ritmike të barrëve që zbrisnin nga mali. Kënaqej me atë rrëshqitjen e tyre varg e varg nëpër telin e gjatë dhe ndihej i lumtur si fëmijë, ndërkohë që gruaja e re e priste në shtëpi. Madje disa hokatarë edhe vonesën disavjeçare për të lindur fëmijë e lidhnin me pasionin e tij të tepruar për të qëndruar pranë teleferikut.
Ndërsa po ndodhte gjëma e telit të tij të dashur, ai po flinte në shtratin e madh prej druri, në dhomën e gjumit të veshur me kompensatë. Djali i vogël kishte kohë që ishte zgjuar dhe zuri të qante. Ganiu u çua, e mori në duar dhe, pasi e qetësoi me një zile plastike, e futi në shtrojet e veta e po lozte me të. Kur trokiti dera, Petriti i vogël kishte filluar të gajasej nën gishtërinjtë e mëdhenj, përkëdhelës të babait. Ganiu e çeli derën krejt i qetë, por me të marrë vesh ngjarjen e pabesueshme, vrapoi si i marrë, duke e lënë fëmijën fare vetëm. Te gardhi me listela i oborrit mundi të lajmërojë një fqinjë që u ndodh aty pranë dhe me një frymë arriti në stabiliment.
Ata që e panë nga afër në çastet e shtangies së tij, vunë re, se si ai u shpërfytyrua menjëherë, duke marrë pamjen e një të çmenduri, në fytyrën e të cilit lodron një mimikë e pakontrolluar. Ishte goditur befasisht në tru dhe në zemër. Çdo ngjarje tjetër do ta kishte besuar menjëherë, qoftë edhe sikur të bëhej fjalë për rënien e zjarrit që djeg gjithçka. Po se një ditë do të zgjidhej mali i lidhur aq fort pas stabilimentit me litar të trashë çeliku, këtë s'mundi ta besonte dot. Nuk u zinte besë syve dhe i fërkoi disa herë me panxhat e tij. I dukej si një ëndërr e llahtarshme, e cila do të prishej shpejt nga realiteti i zakonshëm. Me një vështrim të çmeritur hetoi rretheqark, ku kishte heshtur gjithçka dhe më në fund një çekan i fortë filloi t'u binte brinjëve të tij, aq sa iu duk se po i shkallmohej kraharori. Ai stacion i thjeshtë teleferiku kishte qenë njëkohësisht edhe stacioni i parë, ku jeta e tij filloi të ngjitej në lartësitë e ngazëllimit që i jep një fshatari puna e punëtorit. Aty ai ishte bërë frenist dhe më pas teknik. Si ishte e mundur që të shpërbëhej gjithçka kaq lehtë, kaq papritmas?...Jo, jo, duhej të kishte patjetër ndonjë shpëtim...Duhej kërkuar, duhej gjetur...
Punëtorët ishin larguar të tërë nga rrezja ku mund t'i përfshinte përplasja e telit dhe po prisnin këputjen e tij në një gjendje dëshpërimi të plotë. Ata s'ua ndanin sytë barrëve të mëdha të mbetura përfund luginës, si ndonjë karvan i ngecur në moçal. Të gjithë i brente keqardhja, që ai karvan i madh i ngarkuar me thesarin e tyre s'do të hynte më në dyert e stabilimentit ndoshta për shumë kohë. Ndërsa lart, pylli i heshtur do të mbetej si një mjekër leshtake e parruar në faqen e malit plak, i cili kushedi kur do ta zgjidhte sërish kuletën e vet për familjet e shumta të sharrëxhinjve.
Me gjithë kundërshtitë e shokëve, Ganiu hyri në stacionin e frikshëm. Ai mendoi, se nuk mund të ekzistonte një rrezik i tillë, që ta pengonte për të bërë të gjitha përpjekjet e veta shpëtimtare. Teksa punëtorët e alarmuar i thërrisnin "Dil shpejt'", Ganiu hetoi me kujdes gjendjen e përgjithshme të stacionit. Mandej bëri edhe një provë, duke i lëshuar krejt frenat. Por barrët ishin kapërthyer me njëra-tjetrën dhe teli qarkullues nuk lëvizi nga vendi. Bëri orvatje të tjera, duke manovruar me levat, por pa sukses. Atëherë doli jashtë dhe, pasi u mendua një grimë herë, përvijoi një mendim: Duhej hedhur një tel i hollë në formë laku te stacioni i malit dhe të tërhiqej zvarrë pas telit të trashë, deri sa të arrinte në mes të luginës, ku ishin grumbulluar barrët. Pastaj me anën e tij, të gjithë punëtorët e sharrës të ulnin telin e trashë mbajtës, derisa barrët t'i afroheshin tokës ku mund të shkarkoheshin.
Ganiu hodhi një vështrim të shpejtë nga kodra e stabilimentit, ku ishin grumbulluar punëtorët e shqetësuar. Megjithëse teli ishte ende në ajër, ata i kishte pushtuar një panik i madh e i pazakonshëm, që i kishte lënë të tërë duarkryq.
-Nuk ka asnjë rrezik! -njoftoi ai me gjakftohtësi, duke u afruar te turma kryesore. -Do ta shpëtojmë të tërë bashkë!
Mandej, Ganiu bisedoi me përgjegjësin e stabilimentit dhe i shpjegoi hollësitë e planit të tij. U thirrën edhe disa specialistë të tjerë dhe aty për aty u vendos, që fillimisht punëtorët të ngjiteshin te kavaleta ku mbështetej teli mbajtës, e cila gjendej në një pikë të lartë shkëmbore, afër stacionit të malit.
Turma e madhe e punëtorëve u lëshua drejt malit pa humbur kohë. Në stacionin e teleferikut u la vetëm frenisti i turnit për të qenë në gatishmëri. Ndërsa në sharrë, vetëm kaldaisti, që të ushqente zjarrin për ta mbajtur kaldajën ndezur. Gjithë të tjerët, rreth shtatëdhjetë vetë, filluan të ngjiten përpjetë, nëpër një rruginë të ngushtë tërë dredha e gurë.
Sa më tepër ngjiteshin, aq më shpesh i hidhnin sytë përpjetë nga teli i kërrusur nën peshën e frikshme, që rëndonte vetëm te mesi, në një pikë fatale.
Ata ndaluan pikërisht te vendi ku ishin grumbulluar barrët. Me ndjesinë e një katastrofe të dukshme në sy, vështruan përpjetë atë masë të madhe të varur në ajër, të cilën vetëm një fije force e pakuptueshme e mbante ende pezull në ekuilibrin midis qiellit dhe tokës. Dukej si një trup qiellor vigan që po i afrohej tokës dhe nga çasti në çast do të përplasej me shungullimë, të shtypte e shkallmonte gjithçka rretherrotull.
Gani Rasku e la bisedën dhe u nis turravrap për të arritur punëtorët. Ata, të lidhur njëri pas tjetrit në një zinxhir të gjatë, po i afroheshin kavaletës, duke mbajtur në duar rreth dyqind metra tel çeliku, të shtrirë në gjatësi. Ai ishte një tel i vjetër spiroidal, i dalë jashtë përdorimit. Fijet sipërfaqësore të tij qenë konsumuar aq, sa vende-vende ishin këputur dhe dilnin anash si gjëmba të hidhur, që nuk linin të kapej me dorë. Megjithatë, para së keqes që pritej, dhimbjet e shkaktuara prej këtij gjarpri gjëmbaç nuk i vinte re askush.
Duke nxituar sa ishte e mundur më shpejt, vargani i punëtorëve arriti më në fund te kavaleta. Të lodhur, të rraskapitur e qull në djersë, asnjërit prej tyre s'i shkoi mendja për t'u çlodhur, po filluan menjëherë nga puna.
Ganiu me tre djem të rinj u ngjitën mbi shtyllat e kryqëzuara të kavaletës dhe zbërthyen krahun e mbështetëses. Mandej punëtorët zunë ta tërheqin telin e trashë anash. Me pak mundim ai rrëshqiti dhe ra mbi kodrinë me një vizhgëllimë të padëgjuar ndonjëherë. U duk sikur befas një kamxhik vigan rrahu tokën me fuqi të përbindshme. Andej poshtë, në lartësinë nga toka, barrët u lëkundën aq shumë, sa teli vërshëlleu në ajër me një vibrim të tillë, që bëri të kumbojë e tërë lugina. Për të kuptuar fenomenin e çuditshëm akustik që u krijua, duhet thënë, se lugina e thellë ishte gropa e një kitare madhështore, ku teli bas i teleferikut jehoi brenda saj me një tingull të trashë, të zgjatur, hingëllues, që zor se mund të krijohej ndryshe. Por megjithatë, nuk u këput.
Fytyra e Gani Raskut shkëlqeu papritmas si dielli në zgrip. Ndërhyrja e parë kishte dalë me sukses. Tani atje poshtë në mes të luginës pesha e rëndë ishte afruar rreth dhjetë metra pranë tokës.
Të kënaqur nga kjo rrethanë e re, punëtorët kaluan telin e hollë mbi të trashin dhe, duke e tërhequr zvarrë nga të dy anët, filluan të zbresin poshtë. Dy turma të mëdha, si dy ortekë të lidhur bashkë, rrokulliseshin nëpër shkurret e dendura.
Teli gjëmbaç, i lakuar mbi telin mbajtës të teleferikut, arriti më në fund te barrët e kacavjerrura në ajër.
Tani puna e nisur kishte arritur në një fazë kritike.
Pasuan disa çaste stepjeje për të gjithë. Dy skajet e telit gjëmbaç mbetën një copë herë të varura mbi kokat e tyre, si një zvarranik i madh i vrarë, për të cilin duhej vendosur sa më parë si të veprohej më tej.
Por befas jehoi fort zëri i Gani Raskut:
-Dy teleferistë të vijnë me mua për të zgjidhur morsetat e barrëve. Të tjerët të mbajnë gjëmbaçin fort duke e tërhequr poshtë nga të dy krahët!
Detashmenti i sharrëtarëve filloi nga beteja. Secili prej tyre nuk qëndronte më në pozicion drejtpeshimi, por në këndin e pjerrët që i diktonte forca e tërheqjes së telit gjëmbaç.
-Jo përnjëherësh! Pak nga pak, pak nga pak! -briti Ganiu me sytë mbërthyer përpjetë.
Barrët filluan të ulen ngadalë. Teli mbajtës zuri të cijaste nga tendosja.
-Jepi, jepi! -thërriste Ganiu herë pas here i pushtuar nga emocione të fuqishme.
Barrët po i afroheshin tokës gjithnjë e më tepër me gjithë peshën e tyre të frikshme. Përgjegjësi kishte ngrirë me dorën përpjetë si një statujë shkëmbore. Ai nuk ishte më në gjendje për të thënë fjalë tjetër. Vetëm hidhte sytë kur e kur nga inxhinieri për të pikasur ndonjë ndryshim në fytyrën e tij të qetë.
-Edhe pak, edhe pak! -vazhdonte të thërriste Ganiu i magjepsur tërësisht pas qiellit të pabesë, që me heshtjen e kaltër kishte mbuluar çdo dyshim.
Tani barra e mesit u afrua në lartësinë një shtat njeriu. Teli dridhej e rënkonte nga tërheqja e tepruar. Sytë e të gjithëve ishin mbërthyer aty, ku fitoren nga disfata e ndante milimetri.
-Stop! Stop! Stop! -klithi tri herë Ganiu me të dy krahët e hapur përpjetë, sikur t’i falej së padukshmes për mëshirë.
Dy teleferistët me çelësa në duar u lëshuan vrikthi dhe me një shpejtësi të pazakonshme liruan morsetat e barrës së parë. Trungjet ranë përtokë duke lëshuar një tingull druri të mbytur. Teli i lehtësuar disi u lëkund i tëri.
-Mbajeni, mos e lini të tundet! -thirri sërish Ganiu, duke mbajtur fort zinxhirët e varur poshtë nga barra e parë, me një shtrëngim po aq të fuqishëm të nofullave gungaçe.
Ai u ndërmend atë çast, se sa më tepër të shkarkohej teli, aq më vështirë do të ishte të mbahej i tërhequr. Dhe kjo e bëri të futet përsëri në merak.
Sakaq, teleferistët filluan punën për lirimin e barrës tjetër. Për pak sekonda edhe ajo u lëshua poshtë. Teli u lëkund sërish me hungërimë të rëndë dhe zuri t'i largohej tokës, me gjithë tërheqjen që i bëhej nga të dy krahët.
-Shtrëngojeni më fort, më fort! -gjëmoi Ganiu me një zë gati të ngjirur.
Përgjegjësi i stabilimentit u lëshua i tëri përtokë dhe zuri të lidhte një cigare. Duart i dridheshin dhe buza i qe tharë. Inxhinieri e kundroi një grimë dhe vijoi të ndiqte përpjekjen e fundit të punëtorëve, duke mos i ndërhyrë Ganiut në urdhrat e sakta që jepte.
Tashmë kishin arritur te barra e pestë. Teli qe lehtësuar mjaft dhe barra e fundit ishte larguar shumë nga toka.
-O burra ta tërheqim edhe një herë! -bëri thirrje Ganiu me tërë buçitjen e zërit të tij.
Punëtorët bënë edhe një përpjekje tjetër, duke përdorur të gjithë forcën e krahëve. Ata ishin kontraktuar dhe po e tërhiqnin, duke e lëshuar tërë peshën e trupit pjerrtas me tokën, aq sa teli gjëmbaç ua plagosi duart keqas. U zhgërryen, duke u shtrirë të tërë përtokë. Por ishte e pamundur tani të ulej më tepër teli i egërsuar e kryeneç.
Atëherë inxhinieri i ri u bëri thirrje teleferistëve, që të afronin trupat e shkarkuar për të krijuar me ta lartësinë e nevojshme. Kështu, pas pak Gani Rasku hipi përmbi stivë, arriti zinxhirët e barrës së fundit dhe i tërhoqi derisa çelësat e teleferistëve mundën të prekin dadot.
Tashmë ishin çastet e fundit të kësaj beteje të mundimshme.
-Dëgjoni këtu! -i paralajmëroi Ganiu teleferistët. - Do zhvidhosni vetëm dadon e parë! Kur të filloj e dyta, do rrini gati, që kur të them unë "tre" ta lëshojmë të gjithë njëherësh! E morët vesh?...Kur të them unë "tre" - përsëriti fort që ta dëgjonin të gjithë.
-Mirë. - thanë ata.
Dadoja e parë u lirua me kujdes. Por ende pa filluar e dyta u dëgjua befas një frushullimë fare e lehtë dhe brenda fraksionit të sekondës barra ra përtokë. Gani Rasku, me duart e kapura te kllapat e zinxhirëve, fluturoi mbi njëqind metra lart në ajër, bashkë me telin mbajtës. Basi i kitarës vigane gjëmoi përsëri në gropën e luginës. Por kësaj here me kumbimin e një tonaliteti të lartë. Me tingull mortor.
Hataja ndodhi. Njeriu humbi. Fitoi pabesia e metaleve...
Kishte qenë, pikërisht, barra me morsetë të liruar, e cila në krye të herës kishte goditur barrët e tjera duke shkaktuar gjithë avarinë e teleferikut...
Ajo që panë me sy ata që ndodheshin aty atë çast, qe një pamje e llahtarshme, e dhimbshme, rrëqethëse, që i la të gjithë të shtangur, sikur t'i kishte goditur rrufeja. Gani Rasku kishte mbetur i varur në mes të luginës, me duart shtrënguar te zinxhirët e varur të barrëve të teleferikut që vazhdonte të lëkundej nën kupën e palëvizshme të qiellit. Ai dukej tani si një zog i vetmuar, i mbetur pezull në hapësirën pa shpresë.
Kaluan pak sekonda, gjatë të cilave u ishte lidhur gjuha të gjithëve dhe kishin mbetur të mekur me sytë nga qielli..
Ganiu vet s'po kuptonte ende ç'kishte ndodhur. Vetëm kur hodhi sytë poshtë dhe pikasi punëtorët, që gëlonin nënvete si miza të shqetësuara, kuptoi më në fund si qëndronte puna. I gjendur krejt në befasi, ai ndjeu një rrëqethje të ftohtë që i përshkoi palcën e kurrizit. Shtrëngoi më fort duart në kllapat e zinxhirëve dhe tendosi muskujt e krahëve, në një gjendje hutimi krejt të turbullt.
-Mbahu fort! -dëgjoi nga poshtë zërin e mekur, gati vajtimtar të përgjegjësit të stabilimentit.
-Mbahu! Mbahu! Mbahu! -ushtuan njëherësh me dhjetëra zëra të alarmuar e të largët, të cilët i vinin në vesh si klithma që ngjiteshin nga thellësitë e një humnere.
Vetëm tani ai erdhi në vete plotësisht dhe e ndjeu jetën në rrezik.
Si çdo njeri, edhe ai kishte menduar dikur për kënaqësinë që mund të ndjeje, po të mundje të fluturoje lart në qiell. Por tani që po e shihte, se ishte shkëputur nga njerëzit dhe i përkiste qiellit, mendoi se të gjitha kënaqësitë e mëdha mund t'i ndjente vetëm duke qenë edhe një herë pranë tokës. Krahët filluan t'i lodhen menjëherë dhe shpatullat t' i mpihen. Megjithatë, u orvat ta largonte nga koka mendimin e kobshëm për lemerinë që e priste. Befas u ndërmend, se teleferiku kishte shpëtuar, ndërsa ai vet s'mund të gjente shpëtim në ato pak fije muskujsh të lodhur, ku ishte varur jeta e tij. I erdhi keq që ndodhi kështu. Pikërisht tani që teleferiku shpëtoi, unë duhet të jetoja, tha me vete. Edhe për një muaj fillon remonti, vijnë karrukullat e para shqiptare... Teleferiku do të këndojë me to, kurse unë do të qahem prej gjëmës së tij... "Të vrau teleferiku, o Gani! "... Sa keq të të vrasë gjëja që do më shumë... Jo, jo, unë duhet të jetoj... Duhet të mos i lëshoj duart nga ky tel!...
Mendoi kështu dhe nëpër trup sikur i kaloi një energji e re, një vrull i lëngshëm që i ngrohu damarët. Ndjeu një farë lehtësimi në kyçet e duarve. Për një çast filloi të mos i besonte vdekjes së pashmangshme dhe vrau mendjen për të gjetur ndonjë mënyrë shpëtimi.
-Kurajë Gani, kurajë, se kemi dërguar të sjellin dyqind metra litar! - dëgjoi inxhinierin nga poshtë.
Ganiu llogariti: sa të shkonte njeriu për të marrë litar në dyqanet e qytezës së sharrëxhinjve, sa të kthehej dhe sa të hidhej litari te kavaleta, duhej të kalonte mjaft kohë. Për të pritur këtë mundësi shpëtimi, muskujt e tij duhej të ishin prej çeliku... Të lidhej pas kësaj shprese iu duk fare e kotë. Kishin kaluar vetëm dhjetë minuta dhe i qe dukur sikur kishte dhjetë muaj që rrinte varur në atë tel.
Poshtë ishte krijuar një gjendje alarmi e plotë. Të gjithë në një gojë, ata thërrisnin për t'i dhënë kurajë.
Përgjegjësi i stabilimentit ishte mbledhur i tëri galuc dhe, ngaqë nuk shikonte dot përpjetë, kishte zënë kokën me duar. Prej një pozicioni të tillë, ai lëvizi vetëm kur i shkoi pranë usta Pandi, një burrë gjymtyrëgjatë nga Korça, që e kishte kaluar tërë jetën nëpër sharra. Ai i propozoi të lëshohej teleferiku te stacioni, që bashkë me zinxhirët ta merrte me vete Gani Raskun, për ta afruar te vendi i zakonshëm i shkarkimit të barrëve.
Ky mendim ndriçoi fytyrat e të gjithëve. Teleferisti i ri u nis me vrap për të njoftuar frenistin te stacioni i teleferikut.
-Dëgjo, o Gani! -thirri inxhinieri duke i bërë duart si hinkë. -Mbahu fort edhe pak minuta, se do lëshohet teleferiku të të tërheqë gjer te stacioni!
Ganiu kishte shtrënguar nofullat dhe nga lodhja e tepërt po i buçisnin veshët. Megjithatë, ky lajm ia shtoi shpresat. Kështu po, mendoi. Nëse pesha e trupit tim dhe e zinxhirëve të barrëve do të arrijë të krijojë deridiku kundërpeshën e nevojshme për lëvizjen e telit qarkullues, unë kam mundësi të shpëtoj... Përmblodhi më fort falangat e lodhura të gishtërinjve pas zinxhirëve dhe po priste me një padurim të rrallë lëvizjen e teleferikut.
-Qëndro, qëndro! Mos u dorëzo! -vazhdonin të thërrisnin nga poshtë.
Ganiu njohu zërin e usta Pandit, zërin e ngrohtë të atij burri të madh që i kishte mësuar zanatin dhe ndjeu t'i rrihte zemra. Iu bë qejfi shumë, që ai njeri ndodhej aty pranë tij, me dashurinë, kujdesin dhe shqetësimin e vet. Midis atyre njerëzve me sytë nga qielli, të mbërthyer aty poshtë si një pyll i vogël i rrahur nga stuhia, ai kishte shumë shokë e dashamirës, prej të cilëve s'mund të ndahej dot në mënyrë të tillë. Si të shkëputej kështu përgjithmonë prej tyre, tamam si një gur i flakur përpjetë që kthehet e bie i copëtuar në greminë... Duhet të bënte të pamundurën, të rezistonte të paktën deri sa të lëshohej teleferiku. Ai u shtrëngua i tëri dhe u tkurr, aq sa u kthye në një gjendje të ngurtë, gati metalike.
Pasuan edhe disa minuta të tjera, gjatë të cilave Ganiu ishte mpirë tërësisht nga muskujt, kur ndjeu befas sipër kokës lëvizjen e ngathët të karrukullave. Ngriti sytë e mjegullt dhe mbajti vesh...Ah, ato...karrukullat, ah, zuskat e vjetra po hingëllinin sipër kokës së tij me një zë të ngjirur, të dehur, përtac. Hingëllinin me tingullin e tyre ndjellakeqës e mezi zvarriteshin, sikur ia bënin për inat. Ai shtrëngoi duart fort sërish, por ndjeu midis shpatullave dy zgavra të thella që po ia gërryenin gjithnjë e më shumë trupin e mbilodhur.
Poshtë fluturonin lëndina, shkëmbinj, pemë, një përrua, mandej një lumë i rrëmbyer. Dhe befas kënga e ngjirur e karrukullave ndaloi. Teleferiku kishte ngecur përsëri. Pasoi një heshtje e dhimbshme dhe krejt e shurdhër.
Ganiu vështroi edhe një herë nënvete. Ndodhej në një vend më të thellë, përmbi zallin e lumit. Njerëzit tani nuk dukeshin më. Humbja e atij ngushëllimi të vetëm, ia terratisi sytë dhe ia goditi zemrën si me purtekë. Vetmia, që u krijua papritmas, shkaktoi në qenien e tij një boshësi pikëlluese. Këqyri telat mbi kokë. Ata ishin kapërthyer me njëri-tjetrin keqas. Teli qarkullues kishte kaluar sipër mbajtësit dhe qe bërë lëmsh rreth karrukullave, të cilat ia kishin bërë tashmë edhe sfidën përfundimtare.
Ja, edhe shpresa e fundit u shua shumë shpejt para syve të tij. Ishte thënë, se duhej të vdiste patjetër. Atë kohë i ndjeu krahët aq të këputur, sa deshi të lëshohej drejt tokës, mjaft që të shpëtonte një çast nga ajo lodhje sfilitëse. Edhe sikur të kishte mbi trup dy ujqër të tërbuar, që shqyenin copa mishi nga shpina e tij, nuk do t'i shkaktonin dhimbje të tillë.
S'vonoi shumë dhe turma e punëtorëve u qerthullua përsëri aty poshtë tij, te zalli i bardhë i lumit të rrëmbyer. Ajo turmë ishte dielli i tij shpresëdhënës që u rrokullis kodrinave dhe i qëndroi nënvete përmbi zaje, për t'i dhënë diçka nga energjia e vet.
-Mbahu, duro edhe pak! Duro! -thirrën ata sërish.
Por tani Ganiu i kishte kaluar caqet e durimit. Ai ishte drobitur i tëri dhe kishte vendosur të lëshohej mes njerëzve të shumëdashur. Tani kjo vdekje i dukej gjëja më e mirë që mund të bënte. Nuk mund të duronte më tej as një minutë. Çdo pjesë e trupit të tij kishte vetëm një shtysë, një dëshirë, një pasion të fundit: të lëshohej drejt çlodhjes, drejt qetësisë së shumëpritur, sido që të ishte ajo në llojin e tmerrit të pamëshirshëm që përmbante. Të gjithë muskujt dhe damarët kishin zënë të ngrenë krye, duke mos iu bindur më urdhrave të trurit të tij. Pak nga pak kundërshtimi i aradheve vepruese të organizmit po i afrohej gjendjes kaotike. Çdo qelizë dhe çdo grimcë tjetër e gjallë bërtiste: Çlodhje! Çlodhje! Çlodhje! Britmat dhe sokëllimat e tyre i ndiente thellë në tru dhe në tëmthat, ku ato rrihnin si me varre fortesën e shtabit të tij qelizor. Duke shkuar nëpër mend lëshimin e krahëve, ai ngriti kokën dhe kundroi duart e ngjitura, pothuaj si të salduara te zinxhirët. Për habinë e tij, vuri re, se i qenë ënjtur aq shumë, sa për një çast iu duk, sikur po mbahej me një palë këmbë të trasha, të nxira nga gjaku i damarëve të kërcyer si lëvore bizelesh. Ato i digjnin me një dhimbje therëse, të hidhur dhe kurrsesi të durueshme më tej.
-Do hidhem! -shpërtheu me sa fuqi kishte, me zë bubullime, që ta dëgjonin të gjithë. -S'duroj dot asnjë minutë më tepër! Dua vetëm të shpëtoj nga kjo e keqe!...
-Ç'i ke ato fjalë, more djalë i mbarë? - gjëmoi usta Pandi nga mesi i turmës. -Nuk të vjen turp nga gjithë këta burra, more trim? Mblidhe veten po të them, mbahu si deri tani e mos u trego shokëve vdekjen, po tregona si di ti të jetosh!
Ganiut i kaloi nëpër trup një e rrëqethur e fuqishme, që e bëri të dridhet në tërë gjatësinë e shtatit dhe i theri zemra në çast, duke i dhënë një shkulm gjaku të përvëluar në fytyrë. Kishte dashur të lëshohej, të tradhtonte veten dhe gjithë ata atje poshtë. Kishte dashur t'i dorëzohej vdekjes në sy të ustait dhe shokëve të shumtë... I erdhi shumë turp dhe shtrëngoi dhëmbët aq fort, sa i kërcitën me zhurmë dhe ndjeu në gjuhë ciflat e zmaltit të tyre. Do të duroj sa të mos më punojë asnjë damar, mendoi. Kjo që më kërkojnë është fare pak, para asaj që kanë bërë ata për mua e për krahët e mi të pamësuar. Dhe unë këto krahë t'i thyej tani ?!... Jo, kurrë! Në asnjë mënyrë! Do qëndroj deri në pikën e fundit!...
Por koha kalonte. Lodhja e tejskajshme bënte punën e vet tek ai njeri i dërrmuar, por kurajoz dhe i paepur si askush tjetër. Litari ende s'po vinte. Pak nga pak po i përhumbej tërë trupi. I dukej sikur i qe sulur një zgjua blete dhe e kishte mbështjellë të tërin me pickime të hidhura. Tani ato pickime të paprera, gati po e vinin në gjumin e kapitjes së plotë. Kjo bënte që herë pas here të humbiste vetëdijen. Tekefundit ai e lëshoi njërën dorë. Por u ndërmend përnjëherë nga klithma e fuqishme e turmës dhe me shumë mundim arriti përsëri ta zgjaste te zinxhiri. Tani e ndeju edhe vet, se fundi ishte më afër se kurrë. As litari dhe asnjë ndihmë tjetër s'mund të arrinte të shmangte gjëmën e tij të llahtarshme.
Por në atë grimë kohe, kur ndodhej përtej durimit dhe fare pranë vdekjes, midis buçimës marramendëse të veshëve, dëgjoi një zë gruaje që po e thërriste me ngulm. Sikur të përmendej nga një gjumë tepër i rëndë, ai hapi sytë e mjegulluar dhe aty poshtë midis grumbullit të madh të njerëzve dalloi të shoqen, tek mbante Petritin e vogël në duar. Djali tundte doçkat e vogla tërë gëzim, duke gjetur argëtim tek ajo pamje ajrore që shihnin sytë e tij fëminorë.
-Të keqen, o Gano, duro! - thërriste e lutej gruaja e re. - Duro edhe pak po e deshe Petritin tënd! Mos e ler pa baba, se është akoma kërthi! Mos e ler jetim, se është gjynah!...
Ganiu u mallëngjye aq tepër, sa iu mbushën sytë me lot dhe mori frymë aq thellë, sa iu fry trupi si kacek. Duke e përqendruar vështrimin te djali, që dukej prej andej sa një zog krahëhapur, befas, nga një përzierje gazi dhe helmi, iu bë një lëmsh i madh në grykë dhe filloi të qeshte duke qarë... Si t'i përgjigjej me vdekje atij gëzimi aq të madh, me të cilin e prisnin krahët e hapur të Petritit të tij të dashur... Si të mbetej në sytë e tij të njomë me pamje të copëtuar e të gjakosur për tërë jetën... Ai mori frymë thellë edhe një herë, përmblodhi rreth trungut të buhavitur muskujt e flashkur dhe forcat sikur iu përtërinë paksa te krahët. Sidoqë në deje ndjente t'i shkonte ujë i përvëluar. Ah, o shpirt i vogël, tha, për ty po rri varur e nuk vdes dot!...
Aty afër një harabel i lodhur u ul një çast mbi telin e trashë dhe pasi pastroi krahët me sqep, zuri të mbushë ajrin me tingujt e tij të kristaltë. Ganiu mendjehumbur kundroi një grimë me zili ata krahët e tij të lehtë. Por nuk pati mundësi të dëgjojë për herë të fundit këngën e tij të gëzueshme, sepse lodhja paskësh edhe një kufi kritik, tej të cilit çdo fije nervore fillonte të lëshonte tinguj alarmi dhe të gjitha së bashku formonin një gjëmim buçitës që shkallmonte kockat, shtyllën kryesore dhe kafkën e kokës.
Gjendej në pragun e njohur të ishemisë së trurit, kur nga lodhja dhe dhimbja e tepërt, kryeqendra e organizmit bënte shkëputjen e vetëdijes për të eleminuar ndjesinë e mbigrakuar të vuajtjes fizike. Por rënia e të fiktit, që në më të shumtën e rasteve në tokë ndodh pa pasoja, aty në majë të telit ishte tani së fundi një fshirje e menjëhershme nga tabela mendore e të gjitha vendimeve për durim të tepruar, sado të guximshme dhe kurajoze të ishin ato.
Papritmas teleferiku u lëshua edhe një herë tjetër... Gjithë teli u drodh me disa vrunduj të përsëritur, si ndonjë kalë kur rrëqeth shpinën nën samar. Harabeli fluturoi larg. Por karrukullat nuk lëvizën nga vendi... Ganiu mezi hapi qepallat që i rëndonin si plumb.-Lëvizni, moj bushtra! -mërmëriti nëpër dhëmbë, se marramendja nuk e la të ngrejë kokën. -Hë, s'doni, po merrni hak se kisha bërë mend t'ju zhduk!...Do të vdes, po edhe juve u ka ardhur fundi, t'u hedhin në përrua... Në djall të veni, s'e dua të mirën tuaj!...
Sakaq, mendimet e çoroditura ia preu në mes një gërhitje e rëndë që po afrohej drejt tij me shpejtësi. Ishte një gërvishtje metalike që të shkulte zorrët nga barku. Teli i trashë po gërthiste gjithnjë e më fort dhe pas pak ia behu teli gjëmbaç, i cili u përplas pas karrukullave me një zhurmë të skëterrshme.
Ardhja fare pranë Ganiut e atij teli të harkuar në ajër, ishte si rënia e befasishme e një ylberi të gëzueshëm që ngjalli shpresa të mëdha për jetën.
Po ç'kishte ndodhur?
Teli i hollë gjëmbaç, që u shpëtoi punëtorëve nga duart, ngeci përmbi telin mbajtës andej lart nga u shkarkuan barrët. Tani nga lëkundja e fundit e teleferikut kishte rrëshqitur gjatë pjerrësisë dhe u gjend dy hapa larg fatkeqit të dënuar padrejtësisht me vdekje, prej lakut tinëzar të telave të çeliktë.
Nga poshtë shpërthyen njëherësh brohoritje të fuqishme, të papërmbajtura, si të ushtonte një stadium i tërë tifozësh të ngazëllyer nga fitorja e mundimshme. Punëtorët hidhnin përpjetë qeleshet, kasketat, xhupat dhe çdo gjë që u ndodhej nëpër duar.
-Shpëtove Gani, shpëtove o djalë'. -gjëmoi usta Pandi me zërin e tij bubullues. -O burra tani, ngjitu lart te teli i trashë dhe kapi të dy fijet e telit të hollë, të zbresësh pas tij!
Dy punëtorë vrapuan të marrin batanije te baraka e rojes së stabilimentit që ndodhej aty pranë.
Gani Rasku, i ringjallur çuditërisht prej kësaj rrethane të mahnitshme, vështroi plot emocion dy fijet e telit që zgjateshin drejt tokës. Mandej, duke grumbulluar të gjitha fuqitë që i dha kjo shpresë e re, e dukshme dhe mjaft bindëse, filloi të ngjitej pas zinxhirit për të arritur së pari telin mbajtës.
Tani në ajër zhvillohej një përpjekje e pashembullt, një përleshje e mbinatyrshme e jetës me vdekjen. Toka me një fuqi të përbindshme e tërhiqte për ta fundosur në thellësitë e kobshme të mbarimit. Ndërsa ai rropatej për t'u ngjitur në lartësitë e hareshme të shpëtimit. Ishte një duel i tmerrshëm që zhvillohej ndërmjet globit vigan të tokës dhe globit të vockël të zemrës së tij guximtare.
Nëse deri atëherë pamundësia e shmangies së rrezikut i kishte ngujuar punëtorët në harkun e mbyllur të një dëshpërimi të thellë, tani kjo mundësi e vështirë shpëtimi, kishte krijuar tek ata një gjendje ankthi të paduruar, që shoqërohej me shpërthime britmash sa herë Ganiu ngjitej pak ose rrëshqiste pas zinxhirëve.
Ai rënkonte herë pas here duke shfryrë me duf: Do t'i thyej kockat e do ta arrij se s'bën!... Dhe pas shumë përpjekjesh Ganiu e arriti më në fund telin mbajtës, duke u distancuar dukshëm nga kthetrat e llahtarshme të vdekjes. Se si e bërë këtë gjë, as ai vet nuk po e kuptonte, sepse duart nuk i ndjente më të vetat, për shkak, se fijet nervore të ndjeshmërisë së trinave i qenë atrofizuar përfundimisht nga mpirja e gjatë.
Turma e punëtorëve aty poshtë te zalli i ngjante ato çaste një lumi të vrundulluar që shpërthen e hidhet marrëzisht përmbi shkëmbinj.
Pasi e mbërtheu telin e trashë me të dy duart, ai bëri edhe tri kapje të tjera dhe arriti gjëmbaçin shpëtimtar...
-Të lumtë, shpëtove! Jepi o trim, o Gani! - thërrisnin me ngazëllim nga poshtë.
Gruaja e Ganiut e lëshoi djalin, që hallavitej kot pas gazit të turmës dhe vuri duart mbi zemrën që po i çahej. I kishte rënë dy herë të fikët, ishte lagur e tëra me lot e me ujin e lumit, me të cilin e kishin sjellë në vete. Dhe prapë kundërshtonte të largohej nga ajo skenë tragjike e ngritur në ajër, ku Ganiu i saj kacafytej realisht me mortjen e pamëshirshme.
Me gjakftohtësi e vetëdije tashmë të kthjelluar, Ganiu kapi telin gjëmbaç dhe, pasi e përdrodhi midis këpucëve, siç bënte me litarin kur ishte ushtar, u lëshua i tëri mbi peshën e këmbëve. Atë çast lëshoi vetëm një "Oh!" të gjatë, rënkimtar dhe mbylli sytë. Me të dy skajet e telit midis shalëve dhe duke u mbajtur lehtë me krahët e kryqëzuar qëndroi ashtu gati pesëmbëdhjetë minuta për të çlodhur duart e vdekura, që kishin marrë një ngjyrë të manushaqtë. Gjatë këtij intervali jetik, ai mundi të formulojë vetëm një mendim: Njeriu qenka shumë, shumë i fortë...
Ndërkohë, gjithë meraku i punëtorëve ishte përqendruar te dy skajet e varur të telit gjëmbaç, njëri prej të cilëve ishte më i shkurtër. Këtë Ganiu s'mund ta vinte re nga sipër. Si do t'i bëhej hallit kur ai të arrinte aty ku mbaronte skaji i shkurtër, që ishte afërsisht pesëmbëdhjetë metra larg tokës? Sepse, sapo të kapte fijen e gjatë që i mbetej për të zbritur më tej, teli do të lëshohej i tërë poshtë dhe jeta e tij ishte përsëri në rrezik nga ajo lartësi...
Përveç pritjes me batanije, nuk gjetën asnjë zgjidhje tjetër të shpejtë. Pa humbur kohë, tetë punëtorë të fuqishëm hapën dy batanije leshi të vëna njëra përmbi tjetrën dhe zunë vend nënvete, duke krijuar një rreth të ngushtë.
Gani Rasku filloi të zbresë, duke shkarë ngadalë nëpër telin gërvishtës, i cili qysh në metrat e para ia gjakosi keqas duart dhe kofshët.
-O burra, se ia hodhe! Edhe pak se arrite! - thërrisnin herë pas here punëtorët me gëzim të papërmbajtur.
Gjithnjë me telin të mbështjellë pas trupit, si hardhia pas lisit, ai vazhdonte të ulej metër pas metri. Ndërsa mbi fletët e batanijeve binin pika gjaku. Përveç lodhjes dhe vuajtjes së gjatë, trupit të tij iu shtuan edhe ato pickime e gërvishtje të gjakosura. Kofshët iu grinë dhe krahët iu rropën, por ngazëllimi hapësirave të pamata të jetës, që u çelën sërish para tij, e bënin t'i duronte me kënaqësi. Ai ishte vërsulur drejt njerëzve të dashur me rrëzëllimin e largët të një dielli të kuq që zbret në fund të horizontit. Metrat e telit vampir shkurtoheshin njëri pas tjetrit dhe çdo metër ishte për të një betejë e fituar me gjak. Por tani në fytyrën e tij ishte vulosur buzëqeshja ngazëlluese e njeriut që rilind. Ishin çastet triumfale kur ai kthehej nga kozmosi i llahtarës dhe s'kishte si të mos ishte aq i gëzuar.
Dhe ja, arriti te fija më e shkurtër.
Nuk mund të merret me mend habia dhe tronditja që ndjeu atë çast, kur pikasi papritmas, se rruga e tij prej teli të dyfishtë përgjysmohej përsëri në një pikë qiellore, ende larg tokës dhe njerëzve.
-Hidhu! -i thirrën punëtorët e spërkatur nga shiu i gjaku që rigonte prej tij.
-Hidhu pa frikë, se të presim! -buçitën njëherësh shumë zëra nga poshtë.
Ganiu i këqyri shokët me buzagazin e tij të largët. Ata iu dukën ende të vegjël, pa ato përmasat e zakonshme që i duheshin për të krijuar sigurinë e shprehur prej tyre. Për të shpëtuar nga ato gërvishtje të hidhura, ai ishte gati të hidhej qysh dhjetë metra më lart. Por tani, kur durimi i tij prej çeliku kishte arritur fundin, mendonte, se nuk duhej të nxitohej. Duke fituar mbi ata tela me fije të çelikta, edhe fijet e nervave të tij kishin marrë pothuaj fortësi dhe rezistencë çeliku. Në këto çaste në trupin e tij kishin lindur forca të reja, që tregonin se në organizmin e njeriut paskish energji të pashtershme. Jeta e rikthyer i kundërvihej vdekjes së mposhtur, pikërisht me këto energji të shumëfishuara prej triumfit.
Përmes trazirës së mendimeve, ankthit torturues dhe asaj lodhjeje drobitëse, që tashmë i kishte vënë të tëra poshtë, ai arsyetoi, se po të mbahej te fija e shkurtër, deri sa të arrinte pjesa e gjatë e gjëmbaçit në krye të telit të trashë të teleferikut, shpejtësia e rënies, gjatë fërkimit të telave, duhej të zvogëlohej diçka. Dhe aty për aty, ndryshe nga ç'pritej, lëshoi fijen e gjatë dhe u kap me të dy duart tek e shkurtra.
Ajo që ndodhi atë çast kritik, shpjegohet qartë po të përdredhim një zinxhir pas gishtit dhe njërin cep të tij ta tërheqim me forcë.
Me sytë ngulur në qiell prej një kohe të gjatë, njerëzit panë, se e tërhequr nga pesha e trupit të tij, fija e gjatë e gjëmbaçit u përdrodh disa herë pas telit të trashë të teleferikut dhe pastaj zuri të zvarritet, duke e ngadalësuar rënien në mënyrë tepër të ndjeshme. Në çastin kur Ganiu ndodhej vetëm tri metra larg tokës, fija e penguar kapërceu teleferikun dhe gjëmbaçi ra i gjithi përtokë. Sakaq, ai kërceu hopthi dhe u gjend befas mes rrethit të madh të shokëve, krahët e të cilëve, të zgjatur pothuaj ngjitur me njëri-tjetrin përqark harkut të batanijes, u ngjanin petaleve të një luleje të madhe të çelur nga gëzimi i tyre i përbashkët.
Mbi shtatëdhjetë buzë, herë dy-tri puthje, baras melhemi që iu vu menjëherë fytyrës së tij të plagosur keqas prej kamxhikëve të vdekjes.
Nga rraskapitja e pazakonshme dhe tensioni nervor me të cilin e përballoi atë kohë të tmerrshme, Gani Raskun e kaploi një gjumë i rëndë, që e shkëputi tërësisht nga të gjitha ndijimet organike për gati katër orë të mira. Dhe do të kishte fjetur edhe katërmbëdhjetë orë të tjera, po të mos ishin doçkat e Petritit të vogël, që silleshin si dy pëllumba të bardhë mbi mjekrën e tij gjëmbore.
Jetëgjati u përmend pas një ëndrre të turbullt. Puthi djalin disa herë dhe sytë e qelqtë i riguan lot gëzimi. Kur vuri re shokët, që e prisnin te karriget përqark shtratit, në fytyrën e tij shkëndijoi një buzëqeshje lumturie. Ganiu i kundroi të gjithë me radhë me atë vështrimin e tij të adhurueshëm dhe me atë pamjen e vet të mbushur me ngrohtësi e mirënjohje. Befas shpirti i tij ngazëlleu dhe e ndjeu veten të përtëritur e të gjallëruar përjetësisht. Dukej sërish po ai njeri, po ai shpirt i fuqishëm që lidhte tokën me qiellin, malin me breglumin, pyllin me sharrën. Papritmas, përmes asaj atmosfere plot përmallim, ai pyeti:
-Punon teleferiku?
-Jo. -i thanë shokët në një gojë. -Kanë ngecur telat.
-Duhen bombarduar nga ana e malit me nja dy barrë të zgjidhura që të shplekset qarkulluesi. -tha Gani Rasku pas pak.
Dhe shtoi më tej, se ajo që kishte përjetuar përmbi tel, s'ishte asgjë për t'u kujtuar, sepse ata shumë herë e kishin pasur jetën në një fije, por ishin mbajtur fort pas saj.

Kur del Dana në ballkon

Tregim

Kur del Dana në ballkon, çelin lulet nëpër saksi dhe Astrit Biraku, te pallati përballë, sheh botën të tërë. Ballkoni i Danës, me sytë shumëngjyrësh të luleve, vështron nga lindja dhe ka përkarshi malin e Dajtit. Por sytë me bisht të Danës shohin vetëm gjysmën e sipërme të malit, për shkak të lartësisë së pallatit pesëkatësh, ku banon vejani Astrit Biraku. Ai ka ballkonin me vështrim nga perëndimi dhe nuk sheh as gjysmën e malit, as diellin e mëngjesit që ka fatin ta shijojë qysh në rrezet e para Dana përkarshi. Por ky pozicion nuk e pengon atë të ndjehet fatmadh, sepse Dana ka në gjoksin e saj dy male më të bukur se Dajti. Dhe kur sodit herë pas here malet bardhosh që ajo i lë shpesh gjysmë zbuluar, ai nuk e ndjen fare nevojën e pamjes së Dajtit, që s’ka mundësi ta shohë nga ballkoni i tij.
Dana jep mësim në një nga klasat paralele të shkollës fillore “Ramazan Jarani” që ndodhet në mes të lagjes. Ajo është martuar qëkur mbaroi arsimin e lartë për cikël të ulët, me një kryeinfermier të qendrës spitalore universitare të kryeqytetit, njëzet vjeç më të madh në moshë. Dhe kjo lidhje martesore e papërshtatshme për të, pati dy arsye që e përligjën në opinion. Dana ishte vajza e tretë nga gjashtë motrat e saj, prej të cilave as dy më të mëdhave nuk u kishte dalë ende fati. Veç kësaj, ajo e kishte dredhur fijen e mëndafshit me një djalë harapçi Tirane, siç i thoshte vetes, që e kishte mbajtur dy vjet të fejuar e të ekspozuar gjithandej dhe më pas ishte martuar pabesisht. Megjithatë, kryeinfermieri, të cilin e thërrisnin doktor Kaçi, ishte burrë serioz, i mirë nga shpirti dhe e mbushte çantën me llapushkat e mijësheve, duke bërë gjilpërat e kurave në pothuaj krejt banesat e lagjes së madhe të Alliasit.
Tani që Kaçi i saj ka dalë në pension, duke e mbyllur jetën pa fëmijë, Dana po lulëzon në pranverën e pjekurisë dyzetvjeçare, me një pamje që i tërbon meshkujt gjuetarë pas femrave bukuroshe me burra të vjetruar. Pas daljes në qarkullim të filmave serial brazilianë, në pothuaj të gjithë kanalet televizive dhe pas qarkullimit të thënies proverbiale grarishte, se “Burrë kanë të gjitha gratë, kush është e zonja të ketë dashnor!” Ajo filloi të tërhiqte vështrimin e të ndjente të ngjitur te gjoksi i bëshëm, sytë prej mastiçi të vejanit Astriti Biraku përkarshi.
Astriti dyzetegjashtë vjeçar është ushtarak karriere në drejtorinë e forcave të kufirit dhe gruaja i ka vdekur para tre vjetësh nga kanceri i gjirit. Dy fëmijët e vegjël i ka marrë e ëma e tij për t’i rritur në Elbasan, ku shkon çdo fund jave. Me trupin e ngjeshur prej këmbësori të stërvitur nëpër gjatësinë e piramidave të brezit kufitar verior, ai del shpesh vetëm me kanatjer në ballkonin me pëllumba, ku femrat e pallatit përball e presin me zili daljen e tij. Sidomos Dana, kur sheh gjoksin e tij muskulor, bën në tapetin e trurit e saj sfilatën e krahasimit me trupin skeletik të Kaçit dhe i shpëton një psherëtimë e pavetëdijshme. Astriti ka në kafazet e drunjtë të ballkonit tre çifte pëllumbash, që janë bërë pasioni i tij kryesor, me të cilin shtyn vetminë dhe kohën e lirë.
Ishte ora dhjetë e paradites së diel, kur njëri nga pëllumbat e Astritit, një grixho mashkull me pupla te këmbët dhe me krifë të ngritur përpjetë te prapshtina kokës, kishte shkuar te ballkoni i Danës, ku ajo i kishte thërrmuar një biskotë. Më pas qëndroi aty rreth dy orë i ngujuar me këmbët e verdha mbërthyer te mbajtësja metalike e tendës prej mushamaje. Me gjithë ndjelljet e përsëritura të të zotit për ta ushqyer bashkë me të tjerët, ai nuk po shkulej andej. Astriti u bë merak se mos pëllumbi qe i sëmurë dhe ashtu me kanatjer siç ishte, për shkak të vapës që kishte filluar bashkë me mëngjesin, shkoi trokiti te dera e Danës për ta marrë.
Dana çeli portën e blinduar dhe bashkë me vështrimin e habitur për vizitën e tij të beftë, sytë saj me bisht fluturues si të dallëndysheve, gati sa nuk e përpinë bustin e tij muskulor të paraqitur aq afër.
- Urdhëroni ! - e ftoi kënaqësisht, duke menduar se ai më së fundi kishte marrë guxim të hynte në shtëpinë e saj, pasi siç dukej kishte vënë re Kaçin e nisur qysh në mëngjes për të peshkuar në Erzen si çdo të diel. Ajo menjëherë bëri mënjanë me derën të hapur tërësisht, të hynte brenda miku i shumëpritur.
Astriti i shkëputi sytë nga gjoksi saj pothuaj krejt i zbuluar me këmishë verore të tejdukshme dhe i tha me një lëngështim te çuditshëm në gojë, që i bëri fjalët e tij të kullojnë ëmbëlsi bashkë me zërin:
-Më falni, zonja profesoreshë, që po ju shqetësoj, po një pëllumb timin e ka zënë meraku me ballkonin tuaj dhe nuk shkulet andej për qamet, megjithëse u lodha tërë mëngjesin duke e thirrur...
Dana e ftoi të hynte brenda dhe pasi mbylli derën pas krahëve te tij, e thumboi guximshëm, pa e marrë seriozisht punën e pëllumbit:
-E kam kuptuar prej kohësh që të zotin i pëllumbave e ka zënë meraku me ballkonin tim, po uluni një herë të pini një kafe! - i tha ajo dhe i tregoi mikut njërin nga kolltukët.
Ai nënqeshi pakëz dhe duke u rehatuar në kolltukun prej meshini ia ktheu në çast:
-Si mund të ndodhë ndryshe, kur stilisti i qiellit punoi nëntë muaj, vetëm për të përsosur modelin e zonjës së këtij ballkoni dhe të tjerat rreth e rrotull ia la fatit?...
Dana e krehur në sedër qeshi ëmbëlsisht dhe shkoi në aneks, mori një komplet rakie, i mbushi një gotë dhe ia vuri përpara në tryezën e mesit prej qelqi.
Astriti krejt i mahnitur nga gatishmëria e saj e beftë dhe i trazuar keqas në ndjesitë e veta nga rrumbullakësia fantastike e kofshëve të saj të mbushura e të zbuluara nën këmishë deri sipër gjunjëve, ndjeu në tërë trupin ca dridhma të pazakonshme. Çaste të rrezikshme këto, kur gratë harrojnë se kanë në trupit e tyre femëror polin pozitiv të magnetit dhe rrezatimi i zbuluar i tij shkakton tërbimin e papërmbajtshëm të meshkujve.
- Ku është Kaçi?- pyeti ai duke shtrënguar nofullën që gati po i zbërthehej nga vendi.
Dana ndali hapat drejt aneksit, ku do bënte kafen dhe u kthye përgjysmë.
- Eh, Kaçit i janë fiksuar ato dreq cironka që zë andej nga Erzeni me shokë të dielave dhe ka ikur që në gjashtë të mëngjesit... - fjalën “cironka” ajo e lëshoi me një përçmim të atillë, që tingëlloi njësoj sikur të ishte fjala për “cironkën” e burrit të saj shtatpakët.
-Lëre kafen, faleminderit, kam pirë! - tha ai dhe pasi e ktheu gotën e rakisë me eks, u çua në këmbë për t’u dhënë fund dridhmave të padurueshme. Mbërtheu me të dy krahët e fuqishëm trupin e tultë të kësaj gruaje fantastike dhe e puthi me një afsh të zjarrtë të paprovuar ndonjëherë në jetën e tij.
Një copë herë shtrënguar, ai ndjeu në krahët e veta, se tani dridhmat kishin shkuar me të njëjtin intensitet te trupi i bardhë i Danës, e cila nuk lëshoi asnjë fjalë më tej. Krejt i paduruar e mori në duar dhe shtriu në divanin e kolltukëve, duke ndjerë sikur kishte përpara trupit të tij të uritur prej kohësh, një llokum të madh, nga ata të rekordeve “Gines”, që bëjnë pastiçierët e punishteve të dëgjuara, për të joshur vizitorët e ëmbëlsirave.
Por Astriti i shndërruar në përmasat e një ariu të pangopur, nga ata të pyjeve që kalojnë kufirin e futen te fqinjët, jo vetëm e hante të tërë atë llokum vigan të bërë me mjaltë lulesh, po dukej sikur nuk po i mjaftonte. Sepse u bë dy orë e ca që pëllumbin e kishte shuar nga mendja dhe truri po i avullohej për të tretën herë mbi atë krijese femërore të fundosur në sfungjerin e divanit, e cila po aq e uritur dhe drithmëtare, po ofshante në jermin e rënkimeve të kënaqësisë.
Në çastet kur ishin duke çlodhur frymëmarrjen e çoroditur dhe ajo krejt e përhumbur po thoshte me vete, uh, ç’mashkull qenka ky, moj nëna ime, ra befas zilja e derës me tringëllimat treshe të Kaçit, i cili çuditërisht ishte kthyer me shpejt se herët e tjera.
Dana brofi nga divani si një sustë e tendosur në maksimumin e tërheqjes.
- Shko shpejt në ballkon merr pëllumbin!- i pëshpëriti ajo të dashurit, me një pamje sikur e nxori atë fjali të frikshme nga fundi trupit të saj, pikërisht aty ku ishte rraskapitur më tepër.
Dana hapi derën, duke u mundur të përmbajë tensionin nervor të çastit dhe sytë i shkuan padashur te vargu i peshqve të radhitur në një purtekë shelgu që mbante Kaçi në dorë me krenim.
-Sot kam kapur peshq më të mëdhenj dhe i kam zënë më shpejt se herët e tjera!- tha ai me një zë, që asaj iu duk sikur vinte nga një planet i largët, që mund të quhej “Kotësia”
- Në shtëpi ka njerëz!- mundi të sajoj fillin e bisedës Dana. - Ka ardhur komshiu përballë të marrë pëllumbin e tij. Mbylla derën dhe shkova në ballkon i hapa vend te vazot e luleve për të vënë karrigen, që të ngjitej ta zinte sipër tendës, ku kishte dy orë që nuk shkulej e mund të na e bënte me glasa...
Sakaq Astriti hyri nga ballkoni në dhomë më pëllumbin në dorë, që për fat nuk ishte larguar nga vendi, si i vetmi fakt real që mund të shuante dyshimin e ekzistencën së tij në shtëpinë e kësaj gruaje. Ai i zgjati dorën të zotit të shtëpisë, pa rënë në sy për gjendjen e brendshme prej lojtari të zënë mat.
- Ju lutem të më falni, zoti Kastriot, për shqetësimin dhe falënderoj profesoreshën që më ndihmoi ta zinim, pa u rrezikuar të rrëzohesha nga ballkoni, në atë lartësi ku kishte qëndruar ky shpend i pabindur për tu kthyer në shtëpi, me gjithë ndjelljet që i bëra nga ballkoni im !- mundi të lëshojë fjalët me breshëri Astriti dhe lëvizi drejt derës për të mos krijuar ndonjë dyshim me zgjatjen e qëndrimit aty.
- Qëndroni të paktën për një gotë raki!- e ftoi Kaçi aq shpirtmirë. Ndonëse shpirti i mirë i burrit dhe qenia e tij mashkull i mirë, janë për gruan e re dy gjëra krejt të ndryshme.
- Tu rrittë nderi, ja ku e piva rakinë që më qerasi zonja juaj e nderuar! - tha Astriti ngulmues, duke treguar gotën bosh mbi tryezë dhe pasi i zgjati dorën sërish, doli nga dera si i çliruar nga vargonjtë e tmerrit.
Kaçi u përtyp paksa i hutuar dhe iu kthye së shoqes:
-Shiko, vogëlushja ime, sa të mëdhenj! Sot do hash edhe ti që s’i ke qejf cironkat, se këta janë peshq tamam! - dhe i zgjati asaj vargun për të shkuar të zhvishej.
- Do ha! - tha ajo nga sikleti, por sytë e saj dukeshin sikur thonin, eh, ta dish ti more peshkatar lumi, ç’alamet peshk deti kam ngrënë unë sot...
Astriti shkoi te ballkoni i tij, puthi disa herë pëllumbin te krifa grixho dhe i mërmëriti butësisht: Sot ne të dy kaluam kufirin dhe hymë në thellësi të truallit fqinj, por shyqyr zotit që na doli për mbarë të priteshim bujarisht, ti si pëllumb i paqes, unë si Shënvalentin i dashurisë...

Prova sekrete e vajzës

Tregim

Nila ishte një topolake me ngjyrime brune në trup dhe me ëndrra të guximshme në mendje. Ndryshe nga shoqet e moshës së saj, ajo me të mbaruar shkollën e mesme të minierave në Përrenjas, hyri në një kurs për shofere. Të gjithë në familje e porositën të kishte kujdes me këtë profesion, sepse duke filluar qysh në guidat e kursit, meshkujt lakmitarë do t’i binin në qafë për çdo lehtësi që mund t’i bënin. Nila u përgjigjej të gjithëve: “Ju lumtë atyre po më gjetën budallaqe !”

Instruktori i kursit, një shofer nafte me përvojë, e filloi pretendimin e vet, jo me gojë, por me gishtat e dorës së majtë. Sa herë duhet t’i mësonte ndërrimin e marsheve, nga krahu i pasagjerit të parë, ku qëndronte zakonisht për ta mbajtur nën kujdes kursantin, ai bënte sikur nuk e shihte levën dhe i prekte gjurin.

- Profesor, leva e marsheve është prej hekuri, jo prej mishi!- i tërhiqte vëmendjen ajo.

- Po, po, Nila, më fal, se e kisha mendjen te gropat e rrugës ! - justifikohej kot ai, sepse mendjen e kishte pikërisht te gropat e mishit të saj.

Nila, si vajzë e mprehtë dhe me pasion për punët që niste, e mbaroi kursin shkëlqyer si në teori edhe në praktikë. Me të marrë patentën shkoi në sektorin e komunales dhe mori një furgon të vjetër për të punuar në transportimin e plehrave. Vuajti disa muaj me radhë, duke e çuar mjetin e amortizuar herë pas here te ofiçina e parkut automobilistik për riparime, të cilat s’kishin të mbaruar. Sa ndreqej njëri defekt, shkaktohej tjetri. Dukej sikur edhe hekurat e ndryshkur ia bënin me inat daljes së saj femërore në një punë të tillë. Shpesh detyrohej t’u jepte xhenerikëve edhe ndonjë shpërblim nga rroga e pakët që merrte.

- Lere, atë dreq furgoni më të vjetër se unë! - i thoshte i ati i moshuar. - Ai qafir nuk kërkon vetëm krahët e tu, po edhe paratë e djersës!

- Nuk e lë! - ngulmonte ajo. - Të paktën ushtroj zanatin.

Nila mori vesh se në drejtorinë komunale të rrethit kishte ardhur një furgon i ri fringo, për të cilin drejtori Sinan Puria, nuk kishte vendosur ende kujt do t’ia jepte nga katër shoferët pretendentë të ndërmarrjes se tij. Dikush nga ata, i kishte ofruar një shuk me të holla, që ta merrte mjetin fringo, pa hyrë në garë aftësie me të tjerët. Nila vrapoi t’i lutej drejtor Sinanit, që jo vetëm ta merrte si femër, por edhe t’i premtonte punë të palodhur për ta mbajtur Përrenjasin të pastër si oborrin e një nikoqirje të mirë, mjafton ta merrte atë mrekulli vezulluese. Aq më tepër kishte bindjen, se drejtori i moshuar nuk mund të pretendonte kurrsesi trupin e saj të njomë e topolak në këmbim të atij furgoni.

Pasi e pa mjetin të parkuar në fund të oborrit të drejtorisë, ajo hyri me një frymë te zyra e drejtor Sinanit, duke pasur brenda vetes një ngasje e tundim të paparë ndonjëherë. Me buzagazin e saj engjëllor iu lut atij atë mesditë, aq sa ishte gati t’i falte shpirtin, vetëm ta merrte atë furgon të mahnitshëm.

Drejtor Sinani e dëgjoi qetësisht të gjithë lutjen e saj të përgjëruar, duke u lëngëzuar brenda gojës e duke picërruar sytë te gjoksi i saj mollëzak, dhe në fund i tha krejt gjakftohtë:

- Furgoni qëkur erdhi më tha një fjalë: Jam me moshë te re dhe më fiton, kush fal për mua dhuratë nga mosha e re e vetes...

Nila e kuptoi ku rrihte çekani i ndryshkur i drejtorit dhe e kundroi me keqardhje në fytyrën e zhubrosur nga rrudhat gjashtëdhjetë e ca vjeçare. Por ajo mendoi se diçka duhet të bënte, për ta bindur atë plak kërkues thesaresh vajzërore, që të mos i shpëtonte nga duart një rast kaq i shkëlqyer. Ndonëse pa përvojë në marrëdhënie me meshkujt, ajo mori parasysh të përpiqej shumë, derisa ta çonte plakushin pushtanik në shtatë çezma, pa i dhënë të pinte nga uji i kulluar i trupit të saj.

- A nuk ka zgjidhje tjetër, sikur të lija rrogën gjashtë muaj pa marrë? - pyeti ajo me drithtirë gjymtyrësh.

- As furgoni vetë po ta pyesësh, nuk besoj se pranon zgjidhje tjetër nga një vajzë si ti! - i tha ai duke lënë të kuptohet se mund ta merrnin me lekë, ata që e kishin trupin me gjemba, jo me lule të freskëta siç e kishte ajo...

Nila heshti një grimë dhe tha më së fundi:

- Do ta shohim edhe atë gjë!... - vendosi duke hedhur sytë e turpëruar te muri i zyrës së drejtorit, ku ishin afishuar disa tabela me fotografi e shifra nga arritjet e ndërmarrjes dhe përfund tyre ishte mbështetur një divan i butë prej sfungjeri të veshur më lëkurë të zezë. “ Këtu do të më shtrijë, - mendoi vajza me trishtim, - në këtë divan të zi, për të më zhyer vajzërinë time të bardhë, që nuk kam pranuar t’ia lejoj as atij djalit që kam dashur në shkollën e mesme. - Dakord, o drejtor, po si do bëj, që ta marr furgonin? - e pyeti ajo drejtorin pas pak, gjithnjë me një drithtirë trishtuese në trup.

Sinani e çoi buzën lapurake vesh më vesh nga kënaqësia.

- Meqë je dakord ta marrësh, shko te administrata, thuaji asaj të bëj gati dokumentet për firmë. Dhe do vish prapë tek unë në zyrë, në orën pesë pasdite të marrësh çelësat e furgonit... - i shpjegoi ai me neps të dukshëm në sytë e tij epshorë.

- Mirë! - u gjegj Nila dhe pasi i dha Sinanit një puthje falënderimi të sinqertë në faqe, doli për të shkuar në zyrën e administratës.

Dokumentet u bënë shpejt dhe pasi firmosi vetë Nila, shkuan bashkë me punonjësen e administratës te zyra e drejtorit. Ai i tha punonjëses të linte aty dokumentet e të shkonte në zyrën e saj dhe Nilës të ulej në karrigen përballë. Pasi firmosi edhe vetë në sytë e vajzës, drejtori i futi shkresat në sirtarin e tij.

- Tani furgoni akull i ri është i yti! E paç hallall!- i tha asaj me një pamje tepër entuziaste, pas së cilës vajza do të priste pasdite me zemër të ngrirë pasojën e hidhur të kësaj fitorie.

Fjala “Akull” ia akulloi edhe asaj krejt trupin, duke e venë në mendime të ankthshme, si mund të bënte që pasdite, kur boshatiseshin zyrat, të mos këmbente rininë e saj me një organ mashkullor prej akulli shumëvjeçar. Ndjeu se gjendej në një dilemë të tmerrshme. Sikur ta merrnin vesh prindërit, sidomos babai, atë kusht llahtarshëm që kishte pranuar, asaj jo vetëm do t’i shuhej menjëherë ajo ëndërr e bukur me xixëllime fringo, por do të futej në dhe e gjallë. O zot, tha me vete, pse na ke bërë ne femrat, të paguajmë kaq shtrenjtë edhe për sende që meshkujt mund t’i marrin pa poshtëruar veten kaq shumë!... Në ankthin e këtij halli, iu kujtua çfarë i kishte treguar ajo shoqja e saj, që e zgjati zhvirgjërimin në disa takime, duke i larguar vëmendjen mashkullit, për të mbaruar pa arritur depërtimin. Do provoj sekretin e saj, tha me vete, dhe po e pashë keq, do i shkas nga prehri si ngjalë.

I dha dorën drejtorit dhe shkoi hëngri drekë fare pa oreks te një restorant i rëndomtë. Dhe pasi u soll përqark nëpër dyqane të shtynte kohën, në orën pesë pa pak, u paraqit te dezhurni i zyrave të ndërmarrjes. Ai i porositur nga drejtori, i tha të ngjitej menjëherë te zyra, duke menduar se Sinani kishte bere sevap që ia kishte dhënë furgonin kësaj vajze te re.

Nila hyri te zyra e drejtorit, duke përfytyruar me dridhje të tmerrshme në gjunjët e saj, se si pas pak do ta mposhtte organin e akullt të këtij plakushi, në trupin e saj të virgjër.

Sinani u çua nga karrigia dhe e ftoi vajzën të rehatohej te divani. Shkoi i vuri çelësin derës dhe iu ul fare pranë, duke shtrirë dorën nën fustan, deri ne thellësi të kofshëve të saj. Rrëshqitja deri afër fundbarkut të saj e një miu të qullur nga ata të gjirizeve, mbase do t’i dukej më pak rrëqethëse dhe e frikshme në ato çaste. Plaku përkuli kokën dhe e ngjeshi mes kofshëve te saj me një puthje e lëpirje gati prej bulldogu. Pastaj e shtriu trupin e saj të ngrirë tejpërtej divanit dhe i hoqi të mbathurat. Puthi sërish e lëpiu i verbuar nga vështrimi pa syze në afërsi të organit femëror. Së fundi u bë gati të përdorë organin e tij, ende pa arritur formën e gatishmërisë së nevojshme burrërore.

Vajza ndjeu diçka paksa të fortë në afërsinë fundore të trupit. Pikërisht në atë çast të frikshëm, mendoi të provonte atë që kishte dëgjuar nga shoqja e saj. Atëherë për t’i larguar vëmendjen eksituese, Anila e pyeti me sytë nga fotografitë e tabelës te muri sipër kokës:

- Drejtor, cili sektor ka dalë fotografi këtu?...

- A, a, kush?... - tha ai i jargavitur dhe ngriti kryet përpjetë nga tabela.

Anila ndjeu se kallëpi i akullit në afërsi të trupit të saj filloi paksa te zbutej. Ky fakt i çuditshëm i dha kurajë ta nxisë me tej:

- Ja, ja, ky, ky këtu !...

Sinani u kapërdi me fytin krejt të thatë.

- Aha, janë ata të pastrim gjelbërimit !... - tha ai dhe filloi sërish të hungërojë e të mundohet me masazhe dore për të marrë veten.

Kur ajo ndjeu serish tendosjen e akullt pranë trupit të saj, i tha edhe njëherë duke vënë gishtin te një pikë mbi fotografi:

- Po kjo këtu, unë jam ?....

- Ku ? Ku?... Nuk e dalloj dot ...

- Këtu te kjo ku kanë dalë shumë veta...

- Lere ta llafosim më vonë, se i kam lënë syzet te tavolina!... - tha ai dhe kuptoi se ishte lëngështuar krejt nënvete, pa arritur të bënte gjë.

Vajza ndjeu se tashmë kallëpi i akullit të tij kishte shkrirë tërësisht. Ai u mundua edhe me tej, por nuk mundi ta ngjallte sërish atë send të vdekur.

Pas kësaj drejtor Sinani u tërhoq te fundi i divanit, ngriti pantallonat dhe i tha vajzës me keqardhje të thellë:

- Çou vogëlushe, vish të mbathurat, se nuk funksionova dot sot ! Pata emocione të çuditshme. Një herë tjetër. Ne tani jemi miq...- tha ai dhe shkoi te tryeza i dha çelësat e furgonit.

Anila nënqeshi e gëzuar deri në thellësi të shpirtit dhe tha me vete: “Po arrite edhe një herë tjetër të shtrish trupin tim nën akullin tënd të qullosur, të lumtë ty, o rrapatuç plak!... Dhe tani që ta mora furgonin, po më re prapë në qafë, do shkoj të tregoj atje ku duhet, të të shkrihet edhe akulli i shpirtit tënd!

Çifti i heshtur

Tregim

Ata që quheshin nga të gjithë çifti simpatik, ishin dy kamerierë të bar-restorantit kryesor të qytetit provincial. Bimi dhe Elda kishin zënë vend në një nga bangat e fundit të klasës, ku kryenin vitin e fundit gjimnaz të shkollës së natës. Ndryshe nga disa mistrecë të rritur, që i shtynin orët me muhabete e karagjozllëqe, kamerierët e fejuar qëndronin krejt të heshtur në skajin e tyre fundor. Buzëqeshnin ëmbël, kur u drejtoja vështrimin dhe putheshin ndonjëherë kur i kisha sytë larg tyre.
Mua më kishin caktuar me detyrim të jepja mësim letërsie në klasën e tyre, sepse disa të tjerë kishin nxjerrë lloj-lloj arsyesh për të mos punuar me ta. Por arsyeja vërtetë ishte se, mësuesit nuk çanin dot me kokat e gdhenjve, të ulur nëpër banga, sa për të marrë një dokument shkolle. Dhe kuptohet, puna e detyruar me këta tipa që nuk hanin pyka, kërkonte mundim dhe nerva të forta. Por sidomos durim të përkryer, për ta përsëritur njëmijë herë fjalën që nuk hynte kurrsesi në trurin e tyre të pagdhendur qysh në fëmijëri. Bimi dhe Elda ishin shtyrë nga viti në vit më pesën mëshirëmadhe, vetëm sepse ishin të urtë.
Thuhej mes mësuesve, se një kope me lepuj mund ta bëje zap shumë më lehtë, se një klasë me ronxhobonxho të tillë, që shpërthenin papritmas në të qeshura për budallallëqe krejt të kota dhe të shkatërronin orën e mësimit.”Shkepsiri” tha njëri që nuk e kish mësuar mirë emrin e Shekspirit të madh të letërsisë angleze dhe hajde t’i mbaje bubullimat e gazit të tyre që nuk ndaleshin, derisa ra zilja, pa arritur të shpjegoj mësimin e ri. Le të ishin të rritur në moshë, ata sapo uleshin në banga, bëheshin njësoj si kalamajtë. Kur e shihje vajzën në këmbë, të dukej aq e hijshme dhe elegante, sa të merrte në qafë. Por sapo ulej në bangë, e ulte edhe veten deri në atë shkallë, sa zbulohej tërësisht se ishte nga mendja një kokërr budallaqje, që mjerë kujt i binte në pjesë. Ngaqë më vinte keq për gjendjen e tyre, një mbrëmje u detyrova t’i them njërës që s’i mbyllej goja:
- Dëgjo, moj vajzë! Kur dikush që kërkon të lidhë jetën me ty të sheh të heshtur, mund të thotë, kjo kasafortë kaq e bukur, kushedi sa miliona ka brenda. Po kur t’i harron e lë krejt pa çelës dhe zbulon të gjithë boshllëkun tënd, ai ikën nga sytë këmbët.
Mirëpo atyre nuk u bënin fare përshtypje këshillat e mia dhe përsëri qeshnin.
Bimi me Eldën kishin të keqen tjetër, në trurin e tyre rrëshqitës si xham i pjerrët, nuk zinte vend asnjë pikë uji, nga tërë ato kova me lëndë mësimore që zbrazja mbi ta. Bimit, të mbushur me katra, që e thërrisja të ngrihej në mësim e më thoshte pa lëvizur nga banga: “Vëre katrën, profesor!” arrita deri aty, sa t’i thosha: “Mëso pesë vargje, ose pesë rreshta, të marrësh një pesë!” Pra, një lëshim ky, në kontrast të madh me nxënësit e ditës, nga të cilët kërkoja analiza ideoartistike të thella. Elda, disi më ndryshe, mundohej të nxirrte pak fjalë çalamane të mangëta, sa për një pesë gjysmake.
Erdhi dhe fundi i vitit, kur duhej të mbyllja regjistrin e klasës së tyre. Kisha vendosur që Eldën ta shty nga halli, për të mos lënë shumë mbetës në atë klasë, kurse Bimin ta lë përsëritës për vitin tjetër. Ai e dinte mirë gjendjen e tij me shtatë katra në regjistër dhe erdhi më tha teksa po dilja nga klasa:
- Ke vendosur të më lësh, profesor?
- Po të të kaloj ty, që i ke duartrokitur katrat publikisht e me zë të lartë, duhet të mos lë asnjë tjetër që ma ka sjellë shpirtin në majë të hundës.
- Po unë s’të kam bërë fare zhurmë, profesor?
- Për qetësinë tuaj të lavdërueshme si çift, do kaloj Eldën. Ti mëso për vitin tjetër pesë vargjet, apo pesë rreshtat që të kam thënë disa herë.
- Ju nuk jeni aq zemërngushtë sa thoni, profesor!
- Nuk është punë zemre, po punë fjale, që e ke thënë me gjëmim “Vëre katrën!” dhe tani ajo s’më lejon të lë asnjë tjetër në klasë, po të kalova ty.
- E ke gabim që më lë, - tha qetësisht, - Një copë pesë për mua, nuk do bëjë hatanë.
E vështrova mendueshëm me keqardhje.
- Po mirë, more Bim, ta zëmë se të fal një pesë dhe ti e mbaron këtë hall, po si do çash në jetë pa dituritë më elementare që të nevojiten?
- Kismet, si të jetë thënë... Unë nuk do bëhem profesor si ju, pjata dhe lugë do çoj te klientët nëpër tavolina...
- Do vijë dita që kamerieri duhet të jetë jo vetëm i arsimuar, po duhet të dijë edhe gjuhë të huaj, - ngulmova ta bind.
- Eh, o profesor, edhe për një copë gur, siç jam unë, do ketë vend diku në ndonjë mur të shtrembër, sa të mos rrokullisem të më marrë lumi!...
Këto fjalë të dhimbsura të një mendje fukarai më bënë të mendohem. Ai iku i mërzitur dhe më dërgoi të ëmën që kishte muhabet me time shoqe.
- Po, Bimin tim që e kam rritur me kothere, do lësh në klasë ti, o goxha profesor, që po të mbaj në gojë tek të tërë, si floririn e të gjithë mësuesve!?
- O, ho, ho, leri këto lëvdata të kota, se do ta shoh edhe njëherë atë punë! - i thashë për ta hequr qafe dhe duke mos pasur mundësi të lë asnjë tjetër, i kalova të gjithë, duke i hedhur në kontingjentin jetësor, si dengje pa markë.
Pas dy vjetësh kishte ndryshuar sistemi shoqëror dhe me privatizimin e bërë në sektorin e tregtisë, Bimi me Eldën kishin marrë nga ndarja me punonjësit e tjerë, lokalin e brendshëm të bar-restorantit. Ata u bënë pronarë të ligjshëm dhe ndërtuan një banak modern në fund të sallës së madhe, ku bari i tyre filloi të tërhiqte klientë nga i gjithë qyteti.
Bimi si kamerier dhe Elda e bukur si banakiere, i shtuan mjaft të ardhurat, blenë frigoriferë të fuqishëm, pajisje e komoditete pune, furgon furnizimi dhe një veturë për argëtimet e tyre familjare. Duke dalë kësisoj në krye të konkurrencës mes lokaleve tregtare.
Teksa isha duke zbritur nga shkolla me çantën time të punës në dorë, Bimi para derës kryesore më pikasi. Futi një çast kryet brenda, diçka i tha së shoqes te banaku dhe më thirri entuziast:
- Të lutem, ktheu një minutë, o profesor!
Nuk ia prisha qejfin, më tepër se u bëra kureshtar përse më donte tani që s’kishte aspak nevojë për mua. Hyra brenda dhe kur vura re përzemërsinë, me të cilën më ftonte, duke më marrë për krahu të ulesha te njeri nga kolltukët e rehatshëm, qëndrova së fundi përballë tij. Ai i bëri shenjë gruas dhe ajo solli menjëherë një tabaka të madhe me birra dhe meze të bollshme.
- Ti je rob zoti, o profesor! Ne të dy me Eldën nuk e harrojmë kurrë të mirën tënde. Tani mos na e prish qejfin të pimë ndonjë birrë për shëndetin tënd dhe te na urosh, se na ka shkue puna fjollë me këtë lokal!
Mbeta pa fjalë. Ngrita gotën që ma kishin bërë gati dhe u thashë:
- Hajt, u priftë e mbara dhe me fitime të tjera më të mëdha në të ardhmen! Më bëhet qejfi, që e paskeni rregulluar jetën tuaj për bukuri, me punë!
- Faleminderit shumë, - tha ai me një shprehje plot respekt në fytyrë. - Po edhe një fjalë du me ta thanë, o profesor, se më ka ngelë merak kur më ke thanë: Si do çash në jetë ti Bim, që nuk mësove asgjë në shkollë, e unë të thashë, kismet, o profesor. A e shef tani, ti me alamet diplome profesori, s’ke para të hysh në lokalin tim të pish një birrë me gruan. E mua s’më mungon tani asgjë prej gjëje!...
E kundrova qetësisht te ata sytë që i shkëlqenin nga euforia dhe i thashë:
- Kjo është koha jote, o Bim, koha ime ende nuk ka ardhur !...
Nuk di nëse më kuptoi saktë ku e kisha fjalën, por di se ai e përdori dhe e shfrytëzoi në maksimum kohë që kishte në dispozicion.
Kaluan disa vjet. Unë ika në kryeqytet, besnik i profesionit dhe pasionit tim. Dhe Bimi me atë copë pesën që i fala atëherë, nuk u bë profesor. Por se si u ngjit deri deputet në parlament, se si i rregulloi problemet e arsimimit, e di vetëm ai. Guri i tij nuk zuri vend në ndonjë mur të shtrembër, por në majën e kalasë shqiptare.
Ndodhi një ditë rastësisht, i pashë nga larg si çift, kur zbritën nga benci luksoz dhe hynë në një dyqan mode të Tiranës. Të veshur të dy me kostum të zi firmato. Bimi me kravatë të kuqe dhe këpucë lustrafine me majë. Elda me shall farfuritës dhe këpucë më taka të holla. Të dy me pamje të velur, sikur kishin zbritur nga një planet tjetër i rruzullimit.
Unë me një qeskë në dorë, ku kisha blerë ca karota dhe presh, ika ca më larg tyre, për të pritur kohën time. Ndoshta vjen...

Ngatërresa e pandreqshme

Tregim

Shkurtimi ka qenë kurdoherë mënyra më e lehtë dhe më e shpejtë e shqiptimit të emrave, për të mos lodhur gojën me zgjatime rrokjesh të panevojshme. Por jo gjithmonë kjo mënyrë thirrore ka gjetur mirëkuptim mes njerëzve.
Dy kushërinjtë e parë me emrat Gracen dhe Hysen, thirreshin shkurtimisht “Cen”, nga të gjithë në fshatin Prevallë të Çermenikës. Fjala vjen: O Cen ! - ou !- njëri. O Cen ! - Eu bre! - tjetri. Kushërinjtë Cen, si djem të baballarëve vëllezër, kishin pamje të ngjashme, por karaktere krejt të ndryshëm.
Cen - Graceni tridhjetëvjeçar ishte bari me një tufë dhi. Përveç cilësive të tjera, njihej nga të gjithë për sjellje të ngjashme me një cjap përçor të shkathët e të harbuar nëpër rrëpira shkëmbinjsh e përrenj të mbuluar me shkurre të gjelbëruara. Duke qenë kësisoj edhe pak allçak në përgjigjet që u jepte të tjerëve, ai dukej sikur i priste fjalët me latoren që mbante në dorë për të prerë degë të gjethuara, me të cilat ushqente dhitë. Fshati e mbante në gojë për shpotitë e tij me të cilat shkuleshin gazit. Një bari që ruante dhitë e shtëpive të lagjes së poshtme, i kërkoi cjapin e madh për të ndërzyer kopenë. Cen Graceni ia dha dhe i tha me ironi: “ Për këto punë në lagjen tuaj, unë s’kam kursyer veten time, jo të kursej cjapin!...”
Krejt ndryshe Cen - Hyseni njëzetegjashtëvjeçar ishte një pendar i urtë dhe i pa djallëzuar, që me majën e hostenit nxiste lehtas vithet e qeve për të hapur brazdat e taracave në lartësitë malore të fshatit. Kur ai mbaronte plugimin e tokave të familjes së vet, u ndihte me pagesë edhe fshatarëve të tjerë që nuk kishin pendën e qeve te dyzuar. Madje hakun e punës nuk ua kërkonte me para në dorë, por me një sasi të arsyeshme bereqeti, kur ata vilnin prodhimin.
Erdhi koha kur i ati i Cen - Hysenit, dërgoi mblesin në fshatin Zdrajshë të anës perëndimore të vargmalit të gjerë. Dhe pasi Cen bujku i hodhi një sy të shpejtë nuses bukuroshe të lavdëruar nga mblesi dhe i gjithë farefisi, u lidh fejesa. Ndërsa për Cenin bari, megjithëse ishte më i madh në moshë, ende nuk po gjendej nuse. Vonesa kishte ndodhur, jo për shkak se ai ishte disi allçak, pasi në fshat ishte martuar edhe ndonjë torollak me torollaken që meritonte të njëjtin fat. Por sepse Cen bariu nuk kishte pëlqyer çdo lloj vajze. Ai thoshte se e donte nusen, përveçse tepër të bukur, edhe të mos kishte hipur asnjëherë në makinat apo autobusët që përshkonin rrugën automobilistike përfund luginës. Pasi qarkullonin fjalë, se të rejat bukuroshe të fshatrave të thellë malorë u besonin paksa si tepër shoferëve, me të cilët shpresonin se mund të martoheshin në qytet.
Pas gjashtë muajsh fejesë, pa arritur të shkëmbehen takime të dhëndrit me nusen e largët nga Zdrajshi, u pre dita e dasmës më 14 shtator. Së fundi ishin plotësuar gatitjet familjare dhe nusen e sollën në Prevallin majë malit me një kalë të bardhë, të cilit i kishin shtruar mbi samar një velenxë të leshtë me xhufka. E shoqëruar me pak krushq, ajo ishte stolisur fund e krye me një mori xhingla minglash, të cilat tringëllinin hareshëm, sa herë kali hidhte hapat nëpër rrugët e ngushta drejt majëmalit. Kishte veshur xhoke leshi të hollë me ornamente shumëngjyrëshe, jelek të punuar me fije ari dhe ishte mbuluar me një shami mëndafshi të shtrenjtë. Nusja u prit në shtëpinë e Cen bujkut me tri daulle zhurmëmëdha, me lëkura dhie të shtrënguara fort, që jehonin deri tutje luginës. Më pas ajo u vu pranë oxhakut në konakun e grave të nusëronte siç ishte zakoni e mbuluar me napë të bardhë.
Rretheqark shtëpisë, burrat e ftuar kërcenin valle dyshe dhe ngjanin me ato luhatjet e tyre krahëhapur, sikur çifte shqiponjash provonin fuqinë e flatrave të njëra-tjetrës nën klithmat e pipëzave dhe kumbimin e daulleve që gufonin pareshtur mbi gjokset e tyre. Prapa shtëpisë piqeshin në hell tri dhi dhe katër kecër të njomë për meze. Terjaqinjtë e rakisë prej kumbulle te dhoma e burrave, të shtruar këmbëkryq, përcillnin te njeri tjetri dollitë me shume shëndete dhe këndonin me fytyra të kuqëluara.
Dy baballarët vëllezër, kishin bërë të gjitha përgatitjet e nevojshme, që dasma e Cenit të parë në familjet e tyre vëllazërore të mbahej mend nga i tërë fshati. Dhe ashtu po ndodhte vërtetë, sepse ushqimi i bollshëm, rakia që derdhej lumë dhe hareja gjëmimtare, nuk pushuan deri vonë. Me afrimin e mesnatës, kur kumbimi i daulleve dhe rakia kumbullore ua kishin bërë dasmorëve kokën daulle, dy burrat e ngarkuar nga i zoti i shtëpisë, shkuan të futnin dhëndrin te konaku, ku do të flinte me nusen. Ata u ndalën te korridori i errët para derës, ku pritej Cen bujku të provonte plorin e parmendës së vet te nusja e re dhe e thirrën çakërrqejf:
- Or Cen !
- Ou ! - u gjegj Cen bariu, i ndodhur aty pranë me gojën e lëngëzuar, pasi kishte hedhur një sy te e çara e derës, në çastin kur nusja e kushëririt po zhvishte rrobat e rënda të dasmës, duke zbuluar kofshët e rrumbullta për të veshur këmishën e natës.
- Eja këtu, or qafir, se s’kena lanë vend pa të kërkue! - Dhe me sytë të turbulluar e pa i kërkuar shpjegime më tej në atë errësirë korridori, ata e kapën për krahësh dhe e shtynë me forcë brenda dhomës me dopjoshtratin e shtruar të nuses. Pastaj njëri nga burrat çakërrqejf, që kishte drynin në dorë, mbylli derën, futi çelësin në xhep dhe i tha Cenit nga e çara mes kanatave:
-Veni rezen e hekërt derës nga brenda dhe hajt me nji kokorroç mashkull në krye të vitit!
Pastaj të lehtësuar për detyrën e kryer, ata shkuan të vazhdojnë orgjinë e shëndeteve që kishin lënë pa përfunduar.
Daullet jehonin pa pushim dhe njerëzit nën çatitë e dy shtëpive gëzonin. Pas kalimit të mesnatës, njëri nga burrat çakërrqejf, që futën dhëndrin te nusja, shkoi te zjarri ku piqej keci i fundit për sofrat kryesore të konakut të burrave. Dhe kur dalloi aty Cen bujkun, teksa përtypte një copë mish të ofruar nga pjekësit para se te futej te nusja, gati sa nuk i plasën sytë e nuk luajti menç! Një çast dyshoi se mos ai kishte dalë i zhgënjyer nga dëlirësia e vajzës, me të cilën ishte martuar. Por kur pa se dhëndëri po përtypej me oreks të madh e pa kurrfarë shqetësimi në fytyrë, e pyeti me ankth:
-Cen, mor jahu, pse paske dalë prej konakut të nuses?
Cen bujku hapi sytë para zjarrit bubulak, sa iu dukën kokërdhokët si dy qershi të kuqe nga habia.
-S’kam shku ala ke nusja, or burrë i dheut, ça je tue thanë?...
Burri i u mendua një çast duke u bërë krejt esëll nga tronditja dhe pa lënë shkak për sherr mes dy Cenëve, vrapoi te dera e nuses.
- Or, Cen !?
Heshtje. Asnjë pipëtimë brenda konakut nusëror.
- Or, Cen, dil shpejt, se të kena fut kabim !
Heshtje....
- Dil, or Cen, se për atë zot, je tue ba gjynah, nusja nuk ashtë jotja, po e kushërinit tat!
Asnjë përgjigje.
- Çil rezen e derës, or budall, se kena lan nam pa dashun!
Më në fund zëri i Cenit allçak u dëgjua si përmes një qypi:
- Ku di gja unë, vetë më keni futë!...
- Kena hangër, me nder, m...
- Ju baftë mirë, pra!- u gjegj ai me gjuhën e vet allçakçe.
- Dil, shpejt, po të thona, or damaluk, se po na merr në qafë kotnasikot!
- Nuk dal, për atë zot, jo!... Na të dy me nusen i kena ba adetet të tana e s’kena faj!... Vetë na keni bashkue me forcë. Kjo nuse tash ashtë fati i em dhe unë fati i saj!...
Pa menduar të shqyej derën në mënyrë skandaloze, ai shkoi i pëshpëriti në vesh të zotit të shtëpisë për hatanë e madhe që kishte ndodhur:
-Ça ka ba katuni që i ka thirr të dy çunat Cen e ça kena ba na dy budallët që i patëm lanë sytë ke faqorja e rakisë...
- Hë, pra fol, ça keni ba!?- shqeu sytë nga habia babai i dhëndrit.
- Ka dy sahat kena fut ke nusja Cenin tjetër, që na shpëlaftë mortja!...
- Ku ashtë Ceni im? - pyeti ai i tronditur.
- Te zjarret, tue hang mish!...
Dy baballarët vëllezër u tërhoqën mënjanë krejt të mahnitur dhe e pleqëruan ngjarjen me gjakftohtësi vëllazërore. Së fundi, mes gjëmimit të daulleve i dhanë dorën njëri-tjetrit, pa alarmuar dasmorët dhe thirrën dhëndrin pa fat. E bindën atë, se kjo ishte një ngatërresë që nuk mund të ndreqej kurrsesi me sherr e mëri në vëllazëri. Por do të zgjidhej shpejt, duke i gjetur atij një nuse tjetër brenda vjeshtës. Dhe i thanë të vazhdonte tani të hante mish të pjekur, se këtë nuse e paskish pasur fat Ceni që pëlqente mishin e gjallë.
Dasmorët festuan të kënaqur dhe në të gdhirë u shpërndanë pa marrë vesh se në atë dasmë ishte martuar Cen allçaku i shkathët. Ndërkaq, bariu ndjehej i lumturuar fund e krye, me bindjen e plotë të provës, se nusja nuk kishte hipur në asnjë mjet me katër rrota. Por atij i kishte ardhur keq vetëm se nga ajo dasmë iu pakësua tufa e dhive.
Nusja syzezë e vetullzezë u tha grave të nesërmen në drekë, se nuk do të kishte dashur një Cen ndryshe nga ai që pati fat dhe nuk i kishte mbetur merak për të parin, përderisa atij nuk ia mbante mend as fytyrën.

Gruaja çapraze

Tregim

Më kishte ndodhur shpesh, kur kthehesha në mesditë nga puna, shihja te hyrja e katit të parë të pallatit pranë apartamentit tim, një grua që më ndiqte vështrimndezur nga përzemërsia. Ajo kishte portretin e një femre afër të dyzetave, me gjoks të shëndetshëm, që i binte në sy nga dekolteja e hapur. Më buzëqeshte rregullisht dhe më përshëndeste vetë e para. Madje kur kaloja ndonjëherë pa e pasur mendjen, çohej përgjysmë, në shenjë respekti, ndonëse nuk kisha me të ndonjë njohje apo prezantim direkt. Dija vetëm se ajo ishte gruaja e një shefi në bashki. Dhe kaq.
Pas disa përshëndetjeve entuziaste të saj, fiksova bindjen e plotë, se kisha të bëj me një zonjë të sjellshme për ta pasur zili. Dhe për të mos e lënë të më përshëndeste gjithmonë ajo e para, fillova të gatitem, me t’u afruar në atë segment rruge, ku isha i detyruar të kaloja patjetër për në shtëpi, të tregoja dhe unë mirësjelljen time. Në këtë rast, ajo më përgjigjej me një përkulje të thellë e plot gaz, nga stoli ku zakonisht qëndronte duke u marrë me punë dore. Më duhet të them gjithashtu, se gjithçka nga ana ime ishte vetëm mirësjellje. Sepse nuk më kishte shkuar në mendje absolutisht asnjë ndjesi tjetër, përveç respektit për atë zonjë të nderuar që më kishte bërë përshtypje të mirë. Madje e quaja shefin bashkiak, njeri me fat që kishte lidhur jetën me një grua të tillë.
Ajo çuditërisht ishte pa punë, ndonëse me burrin në bashki, ku mund të gjendeshin për të variante punësimi. Por kjo ndodhi vetëm pas disa muajsh, kur rastësisht e pashë të rrethuar nga një kub xhamash, te arka e farmacisë kryesore të lagjes sonë. Mora vesh më vonë se kishte një emër me tingëllim të çuditshëm, quhej Qefsere dhe për shkurt gratë e thërrisnin Qefe.
Shkova një ditë në atë farmaci për të marrë barnat e një recete të gruas sime, e cila e mbërthyer keqas nga dhimbjet e nervit shiatik, kishte zënë shtratin e po lëngonte. Kjo gjendje e pazakonshme më kishte trishtuar mjaft. Sepse veç merakut për vuajtjet e saj, po rëndohesha së tepërmi edhe duke kryer të gjitha punët e shtëpisë, nga gatimi, deri te larja e teshave.
Qefja më pa të trishtuar, me kokën mbi dorën të mbështetur te banaku, teksa farmacistja shkoi te aneksi i brendshëm të përgatiste recetën dhe më pyeti:
- Ç’ke zotrote që qenke i mërzitur?
- Ah, moj zonjë, kam gruan shumë sëmurë. - i thashë shkurt, pa i kushtuar vëmendje bisedës me të.
- Ç’ka gruaja jote? - ngulmoi ajo.
- Është bllokuar në shtrat nga shiatiku, e më ka zënë halli!
Ajo qeshi dhe ma ktheu në çast:
- E, ore e, te shtrati i saj e ke hallin! Ti je pallosh, të... edhe në këmbë! - tha ajo copë, pa kurrfarë druajtje, duke u shprehur në një mënyrë që nuk e kisha marrë as me mend se mund të fliste një femër, madje një tip fare pa afërsi konfindenciale me mua.
Krejt i pa përgatitur të dëgjoj fjalë të tilla nga goja saj, në çastin e papritur m’u duk sikur më bënë veshët dhe e pyeta sërish për t’u siguruar:
- Çfarë the, moj, çfarë the?
- Ti (të bën) në këmbë! - përsëriti ajo me gojën plot, duke qeshur me zë.
M’u duk sikur më ra mbi kokë tavani i farmacisë e më zuri nën vete. Kaq të rënda mu dukën atë çast ato fjalë të pabesueshme të dilnin nga goja e saj. Ndryshe të dëgjuara nga ndonjë tjetër, mund të mos më bënin aq përshtypje. Sepse me figurën e jashtme, ajo kishte zënë vend në trurin tim, si simbol i gruas së edukuar me dëlirësi dhe plot mirësjellje femërore.
- Ik, moj gojë çapraze!- ia ktheva me mllef sapo mora veten.- Të dija goxha zonjë, po paske qenë kaq e ulët!
Fjalët e mia nuk bënë asnjë efekt përmirësues në fjalorin e saj. Përkundrazi, ajo qeshi me sarkazëm dhe vijoi:
- Gjoja, s’ta ka qejfi ty!...
- Mbylle atë dreq goje, se i vure kapak balte të gjithë respektit tim!
Ajo vijoi të qeshte paturpësisht dhe shtoi më tej:
- Shko shitju ndonjë budallaqje në vend tjetër, se unë të kam kuptuar ty që nga maja hundës!...
Atë çast doli farmacistja nga aneksi me pakon e barnave dhe me shpjegimet e përdorimit të tyre, nuk më la hapësirë kohe t’i jap përgjigje tjetër. Por kur dola jashtë, isha i tërbuar e më erdhi plasje që nuk munda t’i them edhe ca fjalë siç e meritonte, pa bërë skandal që ta merrte vesh farmacistja. Sakaq mendova, medet, sikur këtë opinion për mua ta kishin edhe gra të tjera që më njihnin e nuk shpreheshin dot hapur si ajo.
Sapo arrita në shtëpi, ia tregova gruas sime gjithë bisedën e poshtër që bëra me të, duke i shprehur edhe mahnitjen time për ato fjalë të papritura që dëgjova nga goja e saj.
Por në vend të errësimit që prisja në fytyrën e saj, përkundrazi, gruaja ime nënqeshi lehtas.
- Asaj i ka plasur cipa, - më tha me ton të qetë. - Po pse, nuk e njihje Qefen ti?
- Si mund ta njihja? - i thashë me habi. - Ajo më është treguar deri sot si kancelarja gjermane Anxhela Merkel...
- Qefen e njeh gjithë lagjja, - vijoi gruaja. – Ajo edhe kur e pyesin si e ke emrin bën shaka, duke u thënë: “Po të ta them emrin,ti do fillosh të besh qef me mua.” Por nuk kisha dëgjuar, se ka raste që fjalë të tilla u thotë edhe burrave. Megjithatë, ajo nuk bën kushedi se çfarë, vetëm se nuk ka turp fare dhe lëshon nga goja fjalë të pista siç i teket.
Shtova me keqardhje:
- Më tha se më ka kuptuar si pusht që nga maja e hundës, kur unë nuk e kam as hundën të madhe të bie në sy, dreqi ta hajë...
- E ke ashtu siç duhet, për veten tënde dhe për mua, po mos u bëj merak nga llafet e Qefes! - më tha ime shoqe qetas.
- Po sikur të mos jenë thjesht fjalët e saj, ky opinion do të na krijonte shqetësime të dyve...
- Të njoh vetë unë, s’kam nevojë të më thonë bota, - u shpreh ajo për ta mbyllur atë bisedë dhe hapi pakon me barnat që i çova.
Por historia e banaliteteve të Qefes nuk u mbyll me aq. Sepse për gojën çapraze të saj, dëgjova edhe më vonë, kur një miku im nga një lagje tjetër, më tha me sy të ndriçuar nga zbulimi i beftë:
- Atje te ju ka shumë femra të dorës, që të provokojnë vetë!
- Ç’i ke këto fjalë!?- ia preva në çast. - Përkundrazi, te ne femrat janë të ndrydhura nga opinioni dhe nuk ta zgjatin as në rrugë as në mjedise pune.
- Ja fut kot!- ma ktheu ai me bindje të plotë e paksa i acaruar. - Dashke të bësh edhe avokatin mbrojtës të kuçkave të lagjes tënde! - Unë ndala makinën te vendpushimi para asaj farmacisë së madhe dhe një grua te arka prej xhami, sa i hodha sytë, më shkeli syrin disa herë.
Qesha me zë.
- O, ho, ho, Qefja është një ekzemplar i rrallë i gruas me gojën çapraze! - dhe i shpjegova se ashtu quhej për shkurt. - Por thonë se ashtu siç ka emrin, ka edhe shumë qejf të përqeshë burrat, duke vënë në lojë dobësinë e tyre për t’u vardisur grave të martuara! E them këtë, sepse deri tani, nuk kam dëgjuar njeri të thotë se ka arritur qëllimin final me Qefen. Por gjithsesi, bota e grave, ashtu si bota jonë e burrave, ka patjetër edhe veçantitë tipike. Me sa kuptoj unë, ajo është një tip i lirë femre, pa kurrfarë frenimesh, që nuk e çan kokën e nuk bën llogari ç’thonë të tjerët për të, miku im... Dhe ndoshta ajo ka ecur disi më përpara, drejt një lirie pa caqe në fjalë e në mendime, ku po shkon bota e sotme...
- Bota e dhier! - e mbylli ai dhe iku i çakorduar nga përqeshja e saj.

Ç’bëre, o bir!...

Tregim

Pas gjashtë orësh udhëtim, dalja nga toka greke dhe hyrja në superstradën Kakavi - Gjirokastër, iu duk Simonit një çlirim shpirtëror i vërtetë. Nga kjo anë rruga ishte krejt bosh këtë mesnatë dimri dhe flluskat e shiut të ndriçuara nga projektorët e bencit, ngriheshin mbi asfalt si një re e dendur fluturash..
Gruaja e tij, te ndenjësja e prapme flinte gjumin e thellë të lodhjes nga udhëtimi i gjatë dhe i kishte i detyruar të dy babë e bir mos bisedonin me zë. Nga ky shkak, djali student përkrah tij, dremiste nga pak e zgjohej herë pas here, për të mos e lënë të atin ta zinte gjumi.
Teksa xhami i parë rrihej pa pushim nga purtekat e zeza të fshirëseve, që shtynin rrëketë e ujit me zemërim, Simoni, me zë të ulët dhe pa i larguar sytë nga timoni, i pëshpëriti të djalit se po i afroheshin Gjirokastrës.
Ndërkohë Altini mendonte me habi, se i ati kishte vërtetë nerva çeliku. Ai nuk ishte mposhtur nga gjumi për ta ndalur makinën të pushonte diku pas gjithë atyre kilometrave tepër të lodhshme. Ndonëse ishin nisur vonë nga Athina dhe i ati kishte pirë pak atë mbrëmje para ndarjes me miqtë e familjes në Greqi.
Pikërisht në këto çaste, sikur mendimet e Altinit të kishin qenë ndjellakeqe, ndodhi hataja. Burri që kaloi si hije e zezë para bencit, ndanë fshatit Sofratikë, ishte zhdukur nga rruga papritmas. Rrotat e tërbuara e kishin rrufitur si me magnet, për të kaluar sipër tij, si mbi një kufizuese shpejtësie të butë, që e luhati makinën fare pak. Simoni vetëm sa rënkoi një çast dhe pa i thënë të birit asnjë fjalë, vijoi udhëtimin drejt Gjirokastrës, për të mos u zgjuar gjakprishur e shoqja prapa.
- E palose, o babi ! - i tha Altini duke zënë kokë me duar.
- Shëëët!...- i pëshpëriti i ati i tronditur. - Nuk dihet, mbase ka mbetur i plagosur! - Po, ti sus, të mos marrë vesh mami që është me zemër!...
Djali heshti i i tmerruar dhe Simoni po mallkonte brenda vetes fatin e keq, që atë natë skëterre i nxori para rrotave një njeri aq të pakujdesshëm, për t’i prerë rrugën shpejtësisë së tij marramendëse.
Ende pa gdhirë mirë, përshkuan qytetin e fjetur dhe ngjitën kalldrëmin e gurtë te shtëpia e tyre në lagjen Palorto. Gruaja me të birin u shtrinë të bënin gjumin e copëtuar. Por jo Simoni, që bashkë me njeriun, kishte vrarë për vdekje edhe gjumin e tij. Gjatë gjithë kohës risillte në përfytyrim aksidentin vdekjeprurës. Dhe në mendje i vërtitej një gjeratore e frikshme, se çdo të ndodhte pas natës tragjike, kur të dy me viktimën ishin fajtor. Por kryesisht ai njeri i çuditshëm që i preu rrugën marrëzisë së rrotave, në atë orë kur dhe vetë nata po flinte e qullur nën shi...
Të nesërmen në mesditë, mjetet e informimit bënë të ditur se gjatë natës së kaluar ishte aksidentuar me vdekje një gjashtëdhjetepesëvjeçar, te banesat ndanë rrugës së fshatit Sofratikë në aksin Kakavi - Gjirokastër dhe policia hetimore ishte vënë në kërkim për të identifikuar mjetin dhe drejtuesin e tij.
Simoni, mendoi me zemër të ngrirë, se ai nuk mund të ishte i vetmi zog nate që kishte fluturuar nëpër atë rrugë. Në arteriet e degëzuara të saj, zgjatnin dejet prej gome drejt veriut në çdo orë natës, veç Greqisë edhe Saranda me Delvinën. Pra, s’kishte pse hija e dyshimit të binte vetëm mbi të dhe makinën e tij. Ky arsyetim sikur ia zbuti disi frikën që po e mundonte pareshtur.
Kaloi java pa asnjë sinjal të frikshëm dhe Simoni doli për të përcjell të birin te autobusi i Athinës, ku ai vazhdonte studimet për të drejtë ndërkombëtare. Gjatë kthimit, në hyrje të qytetit, policia rrugore i kërkoi dokumentet e makinës dhe papritmas i bllokoi bencin për hetim. Ata i bënë të ditur se nga regjistri i kalimit kufitar në orët e vona, figuronte edhe emri i Simon Ndrekos me bencin e tij me targë të Gjirokastrës.
Megjithatë, nga kontrolli i kujdesshëm i pjesës së poshtme të shasisë së mjetit, nuk u zbulua asnjë gjumë gjaku. Gjithçka ishte fshirë nga gurgullimat e shiut të asaj nate, të shpërndarë fuqishëm nga rrotat dhe nga larja me sprucim të fortë që i kishte bërë ai të nesërmen te lavazhi. Por pas dy ditësh të tjera, ndonëse mendja e autorit të krimit mund të përgjumej nga ky mbulim fakti, vdekja e njeriut rrinte zgjuar derisa të gjendej fajtori.
Simonin e arrestuan dhe e morën në pyetje të rrepta. Ai e kundërshtoi kategorikisht krimin, si në prokurori ashtu edhe në gjykatë, ku nuk kishte përmendur prezencën e të birit në atë udhëtim, për të mos i krijuar Altinit telashe me shkollën. U thirr dëshmitare e shoqja, por dhe ajo u betua disa herë me gjithë shpirt për kokën e djalit të vetëm, se atë natë nuk kishte ndodhur gjë prej gjëje.
Kështu, pas dy seancave gjyqësore, u arrit në përfundimin, se ai mund të lirohej nga paraburgimi për mungesë provash. Por gruaja e vetëdijshme, që vërtetë nuk kishte ndjerë asnjë pipëtimë për krimin, lëshoi padashur nga goja të vërtetën, për të cilën thuhet, se vonon por nuk mungon. Kur u pyet përse kishin qenë në Greqi, përmendja e prurjes së djalit për pushime në shtëpi, bëri që të thirrej në një seancë të tretë edhe Altini nga shteti fqinj.
Gjykata e rrethit gjyqësor të Gjirokastrës e solli atë pikërisht ditën e gjykimit të tretë dhe e nxori përballë të atit që ndodhej brenda kafazit prej hekurash. Altinit iu kërkua të betohej e të nënshkruante se do të tregonte të vërtetën dhe vetëm të vërtetën. Pikërisht, këtë kishin kërkuar prej tij edhe i ati më të ëmën qysh në vegjëli, të tregonte gjithmonë të vërtetën dhe vetëm të vërtetën.
Për disa çaste ai heshti paksa i menduar, duke sjellë ndërmend, se gjatë gjithë kohës së kthimit në Greqi nuk i hiqej nga mendja lemeria e asaj nate me njeriun fatkeq, të cilit i kishin marrë jetën. Kufoma e imagjinuar dhe kuja e njerëzve të familjes, i shfaqeshin në gjumë dhe i rëndonin në shpirt, duke e bërë të ndjehej në çdo kohë rob i dhimbjes së fshehur. Më së fundi ai mori guxim dhe foli me sytë nga fytyra e të atit që kishte filluar të zverdhej:
- Të thashë, o babi, që atë natë, se ishe pak me shpejtësi dhe pak kishe pirë, kur u nisëm!...
Simonit iu ngritën qimet e kokës përpjetë nga kjo e papritur e tmerrshme dhe e ëma shqeu sytë mbi të birin.
Kaq ishte dashur, që trupi gjykues të tërhiqej për të caktuar dënimin e vërtetuar nga ky dëshmitar okular tepër i besueshëm. Dymbëdhjetë vjet burg për aksident të rëndë me pasojë vdekjen e viktimës. Seanca përfundimtare u mbyll me një heshtje varri për të gjithë te pranishmit.
Duke zgjatur duart për vënien e prangave brenda kafazit të hekurt, Simoni e shoqëroi të birin me ca sy të llahtarshëm që i pikuan lëng të hidhur, derisa e nxorën nga salla e gjyqit.
- Ç’bëre, o bir? - mundi t’i thotë e ëma e tmerruar ende pa dalë nga dera e gjykatës.
Altini psherëtiu një çast me dhimbje dhe më pas u gjegj me trishtim:
- Babi është gjallë dhe atje brenda do hajë një pjatë supë, moj nënë, po ai i mjeri që do hajë dhé derisa të tretet nën tokë!?
- Për një fjalë goje, le në burg babanë tënd, që të kishte si syrin e vetëm!
- Po të kisha gënjyer, babi do lirohej, po do mbeteshin të burgosur përjetë të tre shpirtrat tanë. Kështu shkon haka tek i zoti dhe secili nga ne e ka shpirtin të lirë, moj nënë!...

Falja e kotë

Tregim

Ashtu si besimtari, që kur i vjen ora e shenjtë kërkon patjetër një kishë apo xhami për t’u falur, edhe Agroni, miku im letrar, më kishte bërë mua altarin e faljes së tij.
Ai erdhi një ditë, krejt papritmas, i ngarkuar me emocione të forta, si ajo reja që nxin e mezi pret të shkarkojë ngarkesën e vet të ujshme.
-Do të të tregoj një gafë që kam bërë e nuk ia fal dot vetes! - ia nisi ai me një dridhje të lehtë nervoze të muskujve të fytyrës së tij me pamje burrërore të hijshme.
- Gafa jemi, njerëz bëjmë! - bëra lojë fjalësh për t’i dhënë impuls rrëfimit të tij.
Por pa ia varur shakasë sime, ai vijoi gjithnjë i tensionuar nga shtysa e shqetësimit të brendshëm që e mundonte:
- Para ca ditësh, - pata një rast të shkëlqyer me njërën, që po ta shihje ti, do më thoje, si ka mundësi të erdhi në dorë ajo alamet femre!...
- Po, dhe e arrite qëllimin tënd prej hamshori të lidhur me kapistër në stallën e krijimit letrar?
- Atje dua të dal, po duro! - vërejti ai me një shprehje pakënaqësie te dukshme në fytyrë, që i ndërpreva rrjedhën e rrëfimit.- Që thua ti, vëlla i dashur, ajo më erdhi deri te shtrati i dhomës sime, për të marrë një libër që ia kisha përmendur si të rrallë. Kishim prej kohësh afeksione të dyanshme të një simpatie të dukshme. Por për vetë kushtet familjare në të cilat ndodheshim, asnjëri nga ne nuk pretendonte lidhje serioze, përveç dëshirës që ajo kishte të puthej me mua dhe unë me të gjithashtu. Ndaj dhe me atë rast, u puthëm e u puthëm, gati sa nuk i thithëm gjakun njëri-tjetrit. Vura re se asaj i digjnin faqet si prush dhe mua gjithë trupi më përvëlohej. Temperaturat tona shkuan në gradacione furre, që mund t’i shuante vetëm një lumë. Çast ky, kur qeniet njerëzore nuk mund të ndalen kurrsesi pa rënë në mëkatin e ngasjes epshore që u ka dhënë natyra në trup. Në kulmin e atij momentit të artë dhe aq të paduruar, tentova me ngut ta shtrija në shtrat e t’i hiqja të mbathurat. Por femrat paskan aftësinë që për një sedër çasti, mund të dalin pa u djegur edhe nga furra e përvëluar. Ajo krejt befas e në mënyrë instinktive, si e komanduar nga ndonjë fuqi e mbinatyrshme që mund të shuante edhe zjarrin që djeg me flakërimë një pyll të tërë, më ndali dorën:
-Mos! - tha prerazi një fjalë të vetme.
Fjalë kjo, që në atë çast të papritur më tingëlloi si ajo thirrja “Ndal!” e rojës me helmetë në një postbllok ushtarak. Këtë ”mos !” të zakonshëm frenimi, e kisha dëgjuar edhe më parë në rini, nga ndonjë femër, e cila më pas, pa e zgjatur shumë, e kishte hequr vetë ambalazhin e “thesarit” të saj. Por në këtë rast të shumëpritur nga të dy, u ndjeva i habitur.
-Pse shpirt?- i thashë me një zë grykor të mekur nga padurimi.
- Jo, jo, deri te ajo punë nuk mund të shkojmë sot!
- Pse zemra ime?
- Se ashtu është puna!...
Kjo përgjigje enigmatike më bëri të mendoj se mos ajo ishte me ato lulëkuqet mujore. Dhe për të vërtetuar këtë dyshim, kalova me marifet dorën sipër fustanit, deri poshtë rrafshultës së saj fundore. Por aty nuk kishte asnjë send pritës për rrjedhjen e zakonshme femërore.
-Ja, - i thashë me afsh të nxehtë, - je fare në rregull, ndaj mos më pengo të bëj detyrën time, për të shijuar kënaqësinë e dyanshme që na mundëson ky rast i rrallë!
-Jo sot, jo!...
- Kur, moj xhan, mund të ishte më e domosdoshme se sot?...
-Do gjej unë një rast tjetër! Njohja jonë nuk mbaron me kaq! - tha ajo duke u tërhequr mbrapsht, në dukje vendosmërisht, por tashmë disi më e freskuar në temperaturën trupore.
Mendova të zakonshmen e kundërshtimit të femrave, të cilat rezervohen të dorëzohen qysh në rastin e parë të afrimit të kontaktit. Ose si inerci e instinktit vetëmbrojtës ndaj rrezikut mashkullor, ose për të kryer atë ritin idiot të tyre, se gjoja nuk janë të djegura për mashkull. Dhe unë e lashë. E fala. Ndonëse padurimi më mundonte shumë, pasi ndjeja dhimbje në organet e mia, nga eksitimi i zgjatur. Por ajo më kishte premtuar një rast tjetër, të cilin unë e besova dhe nuk mund të ngulmoja në mënyrë të njëanshme, si ai demi përçor, kur tërbohet nga era trazimtare e mëshqerrës.
-Pra, kjo ishte gafa? - nuk m’u durua mua ta pyes përsëri.
- Prit! - ma preu Agroni rreptas. - Ashtu siç më tha ajo, edhe unë prita rastin tjetër. Në mënyrë që gjithçka të kryhej me kënaqësinë e përbashkët. Kësisoj, pas dy javësh e takova në rrugë krejt vetëm dhe pas përshëndetjes së zakonshme, i thashë:
- Rast më të volitshëm se sot, për ta çuar deri në fund mrekullinë e lënë përgjysmë, nuk besoj se mund të gjejmë sërish!...
Por teksa prisja një përgjigje pozitive të mirëpritur prej saj, ajo më tha krejt papritur:
-Ti kënaqesh me pak !... - dhe më zgjati dorën, duke nxituar për aty ku ishte nisur.
Mbeta i stepur në mes të rrugës, si ndonjë hu gardhi i ngulur aty rastësisht. Mu rrotullua hapësira para syve, sikur të kisha pirë një kile raki dhe duke mallkuar veten për atë falje të kotë, shfryva me duf: - Ah, moj, ah, veç mos më rënç dhe një herë tjetër në dorë, pa ta tregoj fare mirë si kënaqem unë!...
Padashur e ndërpreva Agronin sërish, duke qeshur me zë, se m’u kujtua ai proverbi i miut të rënë në kazanin e rakisë, që i tha maçokut, më nxirr nga ky lëng përvëlues, pastaj më ha kur të duash dhe sa u shkund pakëz, ia mbathi në vrimën e vet.
-E që thua ti, miku im, - vijoi ai pa ndryshuar humorin nga gazi im, - zjarri i ndezur mes nesh, që donte një lumë të tërë për tu shuar, nuk u ndez më. Sepse duhej që lumi të sillte barrë të tëra me dru, të shkulura nga ndonjë vërshim më i fuqishëm. E, ja, këtë budallallëk bëra. Tani fol ti e më thuaj ç’mendon për gafën timen prej trapi?!...
U mendova pak pastaj i thashë sipas bindjes sime:
- Ti e di, unë nuk kam shumë përvojë me femra të tjera. Se jam kapur mat qysh në fillim me atë që mora. Dhe tani ajo më shtrëngon fort me ca fije zemre të pazgjidhshme, të cilat nuk më lënë të ushtrohem me të tjerat. Por di të them, se mbase duhej të kishe vazhduar ta bindje, derisa të kalohej caku i druajtjes së saj. Sepse ne meshkujt nganjëherë i drejtojmë kërkesat tona, me thjeshtësinë e lypjes së copës së bukës, duke kujtuar se ato e kanë po aq të lehtë dhënien e donacionin që presim. Me pak fjalë, nuk mund të bësh asgjë kundër dëshirës së femrës dhe aq më keq forcërisht, siç thua, nëse ajo të vjen sërish. Kur të refuzon femra energjikisht, asaj nuk mund t’i japësh të hajë as bakllava me mjaltë, pa e pranuar me dëshirën e saj...
- Pikërisht, atë bëra. Se edhe falltar të kisha qenë, nuk mund të kuptoja dëshirën e saj përderisa kundërshtonte. Po, ah, veç mos më ardhtë edhe një herë, se ia tregoj unë si velem vetëm me erën e saj!...- përsëriti ai i penduar keqas nga falja që i rëndonte në sedër.

Mos ma puth vajzën

Tregim

Po ta shihje Kazazin me sy të zakonshëm e pa i kushtuar vëmendje figurës së tij, ai të jepte përshtypjen e një fshatari të humbur, i cili sapo i kishte mbaruar punët e mbjelljeve në brazdat e veta dhe po dridhte cigare në heshtje. Kur e vëreje me kujdes, duke mbajtur kutinë e duhanit në njërën dorë dhe letrën e hollë në tjetrën, nuk mund të mos të mos vije re lëkurën e rrjepur nëpër gishta, nga alergjia në çdo fillim pranvere. Pastaj po të pyesje dikë që e njihte, merrje vesh se ai ishte një intelektual me arsim të lartë që kishte punuar disa vjet në ambasadën shqiptare të Gjermanisë.
Më ra rasti të punoj me të, duke qenë bedel, për të bërë punët e tij, në mënyrë që ai të merrte rrogën. Sepse nuk ia thoshte fare në detyrën e drejtorit të muzeut, ku e kishin vënë pas kthimit nga Gjermania. Madje më thoshte shpesh për të më dhënë kurajë: “Mua më ke sa të të mbaj me muhabet, të mos mërzitesh, se për punë të tilla jam fare nul. Kur ta shohësh që t’u lodhën veshët e të pengoj, më thuaj pa druajte, ik o Kazaz, mos më çaj kokën më tepër dhe mua nuk më ngel hatri, për kokën e vajzës së vetme !” Kaq i sinqertë, mirënjohës dhe shpirtmirë ishte ai njeri.
Kazazi kishte një vajzë gjashtë vjeç, një manare flokëverdhe e vetullverdhë, si e ëma, e cila e veshur bukur si kukull e ndiqte të atin pas. Ndonëse ai nuk e përkëdhelte asnjë herë dhe nuk lejonte askënd ta bënte këtë gjë. Kur e putha së pari për ta marrë me të mirë e për t’i bërë qejfin të atit, Kazazi më vërejti ashpër dhe pa u rezervuar aspak nga unë që isha bedel i tij, më tha me ton të prerë:
- Të lutem, mos ma puth vajzën!...
- Pse? - e pyeta krejt i habitur e pak hatërmbetur, që edhe përkëdheljen aq të zakonshme për fëmijët, ma ndaloi me ton të pazakonshëm.
Atëherë ai buzëqeshi për të më zbutur dhe më tregoi ngjarjen e më poshtme. Një ndër rrëfimet “kokëçarëse”, që kanë zakonisht njerëzit e ardhur nga jashtë, i cili më ka mbetur i paharruar për tërë jetën.
-U sëmura nga një ftohje, - e filloi Kazazi ngjarjen e tij.- Mjeku i trupit diplomatik, më rekomandoi pas kurimit, të shkoja nja dy javë, për ta marrë veten shpejtë te një kamp malor në kufi me Zvicrën. U nisa menjëherë, për t’i çuar deri në fund këshillat e tij. Bujtina ku u instalova, në një hyrje për persona pa familje, ishte me tre kate dhe me dhoma të drunjta të mobiluara mjaft mirë. Pasditen e asaj dite që sapo u rehatova në dhomën time, vura re se te apartamenti përballë zuri vend një çift familjar, me një vogëlush të bukur, flokëkaçurrel biond, siç janë shumica e fëmijëve gjermanë.
Duke qenë tepër i përmalluar për vajzën time katërvjeçare që lashë në Berlin, pasi kisha qenë tri javë larg saj në spital dhe tani sërish në kamp verimi, më tërhoqi shumë shpirtërisht pamja e atij djali gjerman që ngjante si vëllai i sime bije. Pra, malli im për fëmijë dhe dëshira e atij vogëlushi për tu argëtuar në mjediset e jashtme të atij kampi, sikur takuan njëri- tjetrin, të thirrur nga një telepati e çuditshme. Unë i putha faqet dhe i fërkova kokën flokëbutë, si e një qenushi të lezetshëm dhe ai më erdhi pas, te stoli ku ulesha zakonisht në lulishten përballë diellit. Më ndiqte pas e nuk me shqitej me fjalët e tij të lezetshme, duke dashur ta shoqëroja në lodrat me topin e vet shumëngjyrësh që nuk e lëshonte nga duart. Luajtëm bashkë gjithë paraditen e ngrohtë, me atë diellin alpin, që as të digjte as të linte të mërdhije, ndonëse ishte korrik. Pasdite sapo u zgjua nga gjumi, vogëlushi u shpëtoi prindërve nga duart me kundërshti të dukshme dhe erdhi direkt tek unë, tashmë krejt buzagaz si të ishim miq të vjetër. E putha dhe i lëmova kaçurrelat si zakonisht, duke i dhënë edhe një çokollatë që kisha në xhep, të blerë posaçërisht për të në dyqanin e kampingut. Ai e mori dhe e hëngri në çast, duke përcjellë edhe në fytyrë shijen e kënaqësisë së tij. Luajtëm bashkë sërish deri afër mbrëmjes, kur prindërit mezi e shkulën nga stoli ku qëndronte pranë meje. Ndonëse unë i thashë ëmbëlsisht disa herë: “Shko tani bukurosh me mamin dhe babin se u bë vonë!”
Të nesërmen në mëngjes ai i çua nga gjumi më herët se ditët e tjera dhe erdhi direkt te stoli ku isha ulur përballë rrezeve mëngjesore, që më binin përsipër nga qielli si një tufë e verdhë mëndafshi. Filluam nga lodrat me figurat që i bëja, duke kaluar gishtin lehtas mbi rërën e shkrifët të rrugicave te lulishtes dhe ai dallonte në çast lepurin nga peshku apo zogun nga macja. Pastaj i pasoja topin sa here e gjuante lehte drejt meje dhe në një çast kur u lodha së tepërmi e desha të pushoja pak, ia fsheha pas shkurres dekorative, kur nuk e kishte mendjen.
-Ku është topi? - e kërkoi ai në çast.
-Humbi ! - i thashë për të zgjatur sadopak kohën e çlodhjes.
-Ku humbi? - pyeti duke picërruar sytë si dy rruzuj sedefi të bardhë.
-E mori xhaxhi kusari!- i thash unë.
-Ç’domethënë “kusar” ? - u interesua ai me habi.
-Është ai xhaxhi që vjedh topat e kalamajve dhe i shet në treg... - i thashë pa i peshuar fjalët. Por kur ktheva kokën, vura re se të dy prindërit e tij, që po pinin kafen në ballkonin sipër nesh, po na ndiqnin me kujdes.
- Ku është tregu të shkojmë t’ia marrim?- tha vogëlushi ngulmues.
Atëherë unë zgjata dorën pas shkurres, nxora topin dhe ia dhashë. Ai qeshin i gëzuar dhe tha:
- Ti xhaxhi je “kusar” ?...
- Jo, unë, jo, ai xhaxhi që e vodhi e iku fshehtas! - i thashë për ta mbyllur atë dreq bisede që hapa padashur. Pa ditur se ai fëmijë tepër kureshtar, nuk dinte ç’ishte vjedhja, të cilën ne në Labëri e mësonim nga prindërit qëkur lindnim, sa herë flitej për vjedhjet e bagëtive në kopetë e fshatit dhe çmonim hajdutët si guximtarë të mëdhenj.
Të nesërmen në mëngjes herët, kur çela derën për të dalë nga dhoma ime, pashë përballë në korridor çiftin me valixhet gati për ikje. Ata më prisnin për të më përshëndetur para largimit.
- Mirupafshim, zotni i nderuar!- më tha i ati i fëmijës, një intelektual me sqimë në veshjen e tij elegante, duke më zgjatur dorën miqësisht.
Krejt i habitur për ikjen e tyre të parakohshme qysh ditën e tretë të ardhjes aty, pyeta:
- Si ka mundësi, ju sikur thatë pardje, se e keni prenotuar hyrjen për dy javë?
- Nuk mund të vazhdojmë më tej, kemi probleme familjare, për të cilat na duhet të shkojmë patjetër! - tha ai, teksa e shoqja mbante djalin përdore që të mos turrej tek unë.
- Dëshiroj shpirtërisht të mos ketë ndodhur ndonjë fatkeqësi në rrethin tuaj familjar ! - ia ktheva me sinqeritet.
- Jo, asnjë fatkeqësi nuk na ka ndodhur...
- Atëherë, si?
- Meqë po ngulmoni të dini arsyen, po ju them se kemi problem vazhdimin e qëndrimit tonë këtu.
- Pse? - u habita unë ca më tepër.
Duke heshtur pakëz, për të renditur fjalët sa me qetë, ai tha:
-Djali ynë u lidh me tepër nga ç’duhet me ju e me përkëdheljet tuaja të pa praktikuara për edukimin e tij. Ne përpiqemi që në këtë moshë delikate të formimit të karakterit të fëmijës, të rritim një njeri me dinjitet, jo një qen që lëpihet pas të zotërve, gjithashtu të nxjerrim mes njerëzve një krijesë të pastër, që të mos dijë se ekziston vjedhja e sendeve të tjetrit...
Mbeta i hutuar për një çast, por e përmblodha veten shpejt. E kuptova thellë të gjithë gabimin tim trashanik, aq të pakujdesshëm.
- Ju lutem qëndroni, të shkoj unë, që ju shkaktova këtë shqetësim! - u thashë i turpëruar dhe i zënë ngushtë.
-Jo, jo, kurrsesi, mirupafshim! - tha ai vendosmërisht duke më zgjatur dorën përfundimisht, pastaj bashkë me të shoqen ngritën valixhet dhe dolën, duke tërhequr përdore vogëlushin që mbante kokën pas, me sy të lotuar drejt meje.
E ndjeva veten aq keq sa nuk e kisha ndjerë ndonjëherë gjatë gjithë viteve në atë vend. Dhe që nga ajo ditë e ikjes së tyre, për të qenë larg nga unë, sikur të kisha sëmundjen e tmerrshme të leprozës, vura mend e nuk e putha më vajzën time. Por nuk lejoj edhe asnjeri tjetër ta puthë e ta përkëdhelë. Prandaj të lutem, mos m’u zemëro!...

Burri i pesë grave

Tregim

Epiteti Don Jovani, që i kam përngjitur emrit të këtij njeriu, përputhet tërësisht, jo vetëm me karakterin e tij tejet feminist, por edhe me tingëllimin fonetik të Don Zhuanit, aq të njohur në veprimtaritë e veta mashtruese me gratë.
Don Jovani ishte një shofer shtatshkurtër nga Palasa e Himarës. Ai nuk kishte as ndonjë pamje tërheqëse për të joshur aq shumë femrat, si Don Zhuani i famshëm. Por kishte një natyrë prej zamke, që u ngjitej atyre me ngulmin e pashkëputur, me gazin e paperënduar në buzët e tij dhe me një zë nanuritës, aq të ëmbël, sa mund të prekte telat e zemrës delikate të disa grave të ndjeshme.
Me Jovanin, tepër larg profesionit dhe pasionit tim letrar, më lidhëm dy fije të padukshme të dobësisë sime të hershme: Himara e bukur pranë vendlindjes dhe gjuha greke, që pata mësuar në Sarandë qysh në vegjëli. Duke vënë re se në parcelën gjuhësore të trurit, po më thaheshin disa fjalë të paprashitura prej kohësh, Jovani ishte një rastësi e mirë ushtrimore, jo vetëm për të stërvitur gjuhën, por edhe për të mësuar disa pasurime të reja në fjalorin bashkëkohor të greqishtes.
Nejse, ajo që dua të tregoj nuk është ky informacion i thjeshtë, por fakti se prototipi i pushtit shqiptar, që më befasoi duke me treguar jetën e tij, kishte pesë gra dhe një tufë fëmijë me secilën prej tyre. Punonte shofer autoambulance në spitalin qendror të Tiranës dhe kjo i jepte mundësi të shkonte në çdo lagje e shtëpi, ku thirrej urgjenca shëndetësore. Ne u takuam rastësisht, teksa e dëgjova të fliste greqisht me një person në afërsi të pallatit tim, ngjitur me spitalin, ku për disa net me radhë parkonte makinën. Jo se spitali nuk kishte parkim për mjetin e tij, por sepse në këtë pallat atij i kishin mbetur sytë edhe te një vajzë katërmbëdhjetëvjeçare, me të cilën ishte njohur gjatë thirrjes së urgjencës për njërin nga prindërit e saj.
Pra, ai kishte lënë gruan e parë të ligjshme me pesë fëmijë, në shtëpinë e vet dykatëshe në Palasë. Tek e cila shkonte rrallë, sa për të mos e lënë djerrë, sikur barku i saj të ishte një parcelë, ku ai mund të mbillte çdo dy vjet nga një kokëlakër të re. Sepse për fëmijët e harruar që linte pas, nuk e merrte malli. Donte vetëm sa ta shihte fshati, se ajo familje kishte burrë dhe gruaja të vazhdonte të mbante lidhur gurët e vjetër të mureve të shtëpisë së tij. Ashtu siç kishte qenë zakoni me gratë e kurbetllinjve të atij bregdeti, që ktheheshin vetëm kur fillonte t’u harrohej emri. Ndërkohë bashkëjetonte me një kuzhiniere të shëndetshme në Tiranë, me të cilën kishte bërë tre fëmijë, pasi ajo e kishte pranuar të banonte në shtëpinë e saj. Kishte dy fëmijë me një infermiere, tek e cila shkonte për të fjetur disa net në javë, me pretekstin se netët e tjera gjendej në gatishmëri urgjence. Kishte shtuar pjellën e tij edhe me dy fëmijë të tjerë te një grua në Sauk. Kishte dy vjet që ishte bërë baba i paligjshëm me një punëtore të kombinatit ushqimor. Dhe tani së fundi te pallati im, bënte dashuri fshehtas me një adoleshente, e cila dilte nga kati i parë, kur prindërit e saj bënin gjumin e mesnatës dhe i shkonte te shtrati portativ që mbante Jovani në autoambulancë.
Dy pyetjeve të mia konfindenciale, në mënyrën habitore, ai u ishte përgjigjur kësisoj:
- More Vani, çfarë i shijon ti asaj fëmije?
- E para, ajo ka qejf vetë, - qeshi ai me kërcëllimë. - Pastaj puna ime kuptohet, maçokut të vjetër i shijojnë më shumë minjtë e njomë!...
U preka shpirtërisht nga këto fjalë mizore, sepse nuk mund te qeshja me poshtërsinë e tij.
-Po kështu si e ke zënë ti, more varvat i himarjot, mund të bëhesh me dyzet gra dhe të formosh një batalion me kopilë të paligjshëm!...
- Kurani mysliman, nuk thotë kot, se burri mund të ketë deri në shtatë gra...
- Por ama Bibla jote nuk ta lejon kurrsesi, - ia ktheva me të njëjtën monedhë.
Ai nuk u mendua fare për të më dhënë përgjigjen që meritoja:
- Unë nuk shkruaj libra, - tha krejt i qetë e buzagaz. - Në këtë botë njeriu ka dy qëllime, o të shpjerë botën përpara me shkencë, o t’i shtojë botës popullsinë. Unë mund të bëj vetëm të dytën, përderisa karburatori ma shpie currilin e naftën të digjet mirë në çdo motor...
Mirëpo adoleshentja pa përvojë femërore i hapi telashe të papritura dhe Jovani, si rrallëherë m’u duk tejet i mërzitur kur ma zunë sytë sërish.
- E mbusha aksidentalisht!- tha kur e pyeta për shkakun atij trishtimi që shprehte fytyra e tij.
- Ti je i çmendur! - i thashë i tronditur me ton të ashpër.
- Jam i mençur dhe i specializuar për këto punë aty ku punoj, - tha ultas. - Lepurin nga barku ia nxjerr asaj edhe sikur të shkojë tre muajshe, por kam problem një shuk me para për maminë, që të pranojë ndërhyrjen e abortit në shtëpinë e saj. Tani pres mos na japin ndonjë shpërblim për Vitin e Ri, se rroga nuk më mjafton...
Atë çast m’u kujtua se për tipa të tillë njerëzish sharlatanë, ka një shprehje që përdorin zakonisht gratë: “Të qafsha me lot e me qurre! “
Tri javë rresht, Jovani ishte tym dhe nuk u duk për të kaluar mesnatën pranë pallatit tim. Javën e katërt, në prag të Vitit të Ri, ai i ra borisë teksa po nxitoja hapat përgjatë rrugës “Bardhyl”
- Jasu, patridha! - lëshoi dy fjalë të vetme, duke nxjerrë kryet nga dritarja e makinës, me atë gazin e tij kërkëllitës, kur ishte me qejf.
- Hë, - i thashë gjithë merak, - ç’bëre për atë hallin e madh!
- To petakse ! (e hodhi!) - tha greqisht.
Mora frymë thellë dhe sikur u lehtësova nga keqardhja që kisha ndjerë kur ma tregoi fillimisht.
- Po më dëgjove mua, mos bëj budallallëqe të tjera me të dhe as me ndonjë tjetër, se do gjesh belanë më keq!- e këshillova për të bërë sadopak detyrën që më takonte.
- Po s’bëra, vdes! - tha duke qeshur dhe i dha gaz makinës drejt spitalit.
Një copë herë me bëri sërish të mendoj thellë ky njeri i çakorduar në ndjenjat e tij noprane.
Por, duke u marrë me telashet e punëve të mia familjare gati e kisha harruar, kur pas ca kohësh më doli parasysh papritmas, si fanti spathi i ngjyrës së zezë. Ai ndali makinën ndanë rruge, me një pamje krejt të zbehtë, të tretur nga vuajtja e thellë shpirtërore.
- Më ka ndodhur hataja e të gjitha hateve! - lëshoi fjalinë e parë duke marrë frymë thellë, sikur i mjaftonte ajri.
- Ç’dreqin ke katranosur përsëri, mor jahu? - i thashë duke mos pasur aspak dëshirë të zgjatem në bisedë me të.
- Unë të dëgjova ty, patridha, dhe kam bërë ca frena kohët e fundit, - tha me zë të mekur. - Po gruaja në fshat, pas kaq kohësh i mori vesh të gjitha qyfyret e mia. Ajo nga inati u bë e marrosur, spërkati shtëpinë me benzinë, i vuri flakën dhe i dogji të tëra me kuç e me maç, pastaj shkoi me gjithë fëmijët te prindërit e saj. Mua më la vetëm një gërmadhën me gurë të zinj, që edhe miliona po të kisha, nuk bëhet më kurrë siç ishte. Tani kam mbetur si ai huri i shkulur në mes të udhës dhe zoti e di se ku do ngulem kur të dal në pension. Se edhe ajo kuzhinierja që më mbante në shtëpinë e saj, i kishte shkuar infermieres, dhe duke bërtitur “kurve!”njëra e “kurvë!”tjetra, i kishin shkulur flokët njëra-tjetrës...
Nuk m’u durua më tej, prisha edhe unë gojën me të:
- Do vijë dita që edhe ti, si kurvar i tyre, të mos kesh më asnjë fije floku. Se do mblidhen të tëra bashkë me gjithë fëmijët dhe do të t’i shkulin qimet e kokës një nga një. Atëherë ç’farë do bësh, more qyqar?!...
- Do ia heq vetes, ose do pi bar miu, se minj të njomë nuk do ha dot më! - tha dhe tërhoqi këmbët zvarrë drejt autoambulancës.
Dukej tamam, sikur ishte nën efektin e barit të miut, ende pa pirë helmin shfarosës.

Dashuri e verbër

Tregim

Isha mësues në shkollën e mesme, kur u njoha rastësisht me inspektorin e ri të arsimit. Ai ishte një djalë shpirtpastër dhe simpatik me kuptimin e plotë të fjalës. Me shtatin e derdhur, flokët e zinj dhe me fytyrën pakëz të zeshkët, tërhoqi si me magnet brenda një kohe relativisht të shkurtër sytë e të gjitha vajzave përqark. Emri i tij Visi, përcillej sa te njëra, te tjetra, duke ndezur te secila një buzëqeshje të ëmbël. Nuk di ç’i pëlqeu atij për tu afruar tek unë, qysh në takimin e parë me filxhanët e kafes përpara. Ndoshta biseda e çiltër dhe sqarimet që i bëra si i ardhur rishtas në atë detyrë.
Takoheshim herë pas here krejt rastësisht dhe më ftonte ose për kafe, ose kishte dëshirë ta zgjaste paksa bisedën në rrugë. Por dhe unë, duke parë se i kisha ngjallur interes me natyrën time të shqiptimit troç të dukurive, si më i madh në moshë prej tij, mundohesha ta kënaq me mendime intelektuale, të cilat vëreja se i lakmonte.
- E kam grurë me shefe Këzen!- ishte konstatimi i parë që më shprehu ai për detyrën e re.
Ky konstatim i tij më kënaqi, ndonëse duke e njohur ftohtësinë autoritare të shefes edhe më habiti paksa.
Pas tre muajsh kontaktesh të kësaj natyre, Visi kërkoi të më fliste për një shqetësim të dukshëm edhe në sytë e tij dhe zumë vend në një tryezë të veçuar, te një bar-kafe ku ai më çoi me ngulm.
- Më ka gjetur belaja me shefen!... - e nisi ai shpalosjen e hallit të vet.
Shefja e arsimit për të cilën po më fliste, ishte një beqare e staxhionuar, mbetur pa martuar deri te të dyzetat, për shkak të fytyrës paksa burrërore, me faqe të fishkura dhe me sy shigjetar, që më tepër të tronditnin, se sa të afronin për t’u ndalur para autoritetit të saj të trashëguar qysh në lindje.
- Që ditën kur hyra i emëruar inspektor në zyrën e arsimit, ajo më caktoi të punoj në tryezën përballë vetes dhe u deklaroi të gjithë inspektorëve të tjerë, se në mungesën e saj, do ta zëvendësoja unë për çdo problem zyre. Ndonëse isha më i riu në moshë mes inspektorëve. Madje edhe në, prezencën e vet, ajo i drejtonte tek unë drejtorët e shkollave apo mësuesit me ankesa, duke më prezantuar si krahun e djathtë të saj. Kuptohet, edhe unë për këtë vlerësim të madh që po më bënte, qysh në fillimet e ushtrimit të detyrës sime, u vura para detyrimit shpirtëror të tregohesha sa më i ngrohtë e mirënjohës në marrëdhëniet e vartësisë me shefen. Veç buzëqeshjes së stampuar në fytyrë, qysh nga krijuesit e mi, i bëja të gjitha respektet shoqërore. Madje deri te blerja e byrekëve të ngrohtë, për t’i ngrënë në zyrën e përbashkët, ku ajo mbyllte derën, derisa sa të mbaronim sillën e mëngjesit. Më fliste me entuziazëm dhe i përgjigjesha me përzemërsi, duke krijuar kësisoj në zyrë një atmosferë tejet gazmore. Madje duke e pasur dhomën time prej beqari te një apartament në largësi, ku e kapte syri i saj, ajo më thoshte të nesërmen kur shkoja në zyrë edhe orën në të cilën kisha fikur dritën për të rënë në gjumë atë natë. Pas ca kohësh, kur shkova në shtëpi, i thashë edhe mamasë sime, se më ishte bërë nënë e dytë shefja, e cila më gjendej pranë me shqetësimin dhe përkujdesjen e një nëne të vërtetë. Prindërit u qetësuan mjaft shpirtërisht për fatin tim të mirë në jetë, menjëherë pas mbarimit të studimeve për matematikë e fizikë...
- Sa mirë! - ndërhyra unë, duke ditur se Këzja nuk para shtrohej në miqësi të tilla me vartësit e saj, siç po dëgjoja këtë përjashtim.
- Dale, se ky ishte fillimi! - më ndali Visi për të vijuar shpalosjen e shqetësimit të tij më tej. – Me kalimin e kohës, vura re, se femrat dhe sidomos mësueset e reja që hynin në zyrë, jo vetëm nuk i drejtonte tek unë për zgjidhje problemesh, por ua priste shkurt dhe i përcillte pa arritur të kthenin as kokën drejt meje. Megjithatë, ende nuk kisha zbuluar tërësisht natyrën dhe karakterin e saj, për të dalë në një përfundim logjik dhe për të nxjerrë rrënjën katrore të llogaritjeve të mia, për mbulesën që po më bënte ajo me V -në e saj krahëzgjatur, ku po e vendoste këtë rrënjë. Besoj e ke parasysh...
- Po, po, e kuptova krahasimin tënd me shkronjën V, nën sqetullën e së cilës vendoset rrënja katrore, se dhe unë i letërsisë, kam bërë ca matematikë në gjimnaz.- i thashë për të mos u zgjatur me shpjegimet e tij në këtë fushë.
- Por gjithsesi, nuk mund të më shkonte mendja kurrsesi për ndjesi të tjera mes nesh, veç një shoqërie të sinqertë mes kolegësh të një zyre. Mirëpo erdhi një ditë, kur shefe Këzja, më kërkoi t’i jepja të paketuara këmishët dhe të brendshmet e mia për të t’i larë e hekurosur. Kjo më vuri disi në dyshim dhe veç kësaj u ndjeva tejet i rënduar për këtë pozicion të panatyrshëm, që shkonte përtej shoqërisë prej kolegësh, në të cilin po vihej ajo. Megjithatë ende isha larg zbulimit të së vërtetës. Madje ndodhën edhe disa raste të tjera, që nuk ia vlen të zgjatëm, por do ndalem te ngjarja e fundit. Ne erdhëm bashkë pardje, në atë mbrëmjen e vallëzimit që na kishte ftuar drejtori i gjimnazit tuaj me rastin përvjetorit të shkollës. Në orën e vonë kur dolëm dhe e shoqërova shefen deri afër pallatit të saj, ajo mu afrua krejt papritmas dhe duke ma shtrënguar kokën fort me të dy duart, më puthi me një lloj pasioni të dridhshëm që më mahniti, aq sa më la pa gojë për disa çaste...
Mua më shpëtoi një gaz i papritur, i cili detyroi Visin të heshtë për pak sekonda.
- S’kishte faj e gjora shefe, paskishte rënë në dashuri qyqarja dhe e mori nismën e para, duke menduar se ty të mungonte guximi! - i thashë krejt i befasuar.
- Pikërisht. - pohoi ai dhe vijoi: - Me thënë të drejtën mua më erdhi ndot kur më la në gojë jargët e dhëmbëve të saj të prishur, me ato buzë të fishkura prej gjysheje dhe pështyva anash. - Ç’farë po bën, shefe Këzja? - i thashë tejet i tronditur nga gjesti i saj tashmë krejt i kthjellët, sepse aty te mbrëmja juaj, nuk kishte pirë asnjë gllënjkë verë, që mund të mendoja se ishte e pavetëdijshme.
-Pse, ti nuk më dashuron, siç të dua dhe unë?!- pyeti ajo me një zë që në atë heshtje nate, m’u duk si bubullima e shkreptimës që sapo ndjeva te sytë, në çastin kur më puthi me forcë.
- Si mund të dashuroj nënën time! - i thashë ende i tronditur nga sjellja e saj për të më bërë dashnor me zor, kur më silleshin përqark gjithato mësuese të reja aq marramendëse dhe u bëja bisht për të mos abuzuar me detyrën...
Mirëpo kur dëgjoi fjalën “Nënë” me të cilën e emërtova, ti nuk do të më besosh, se si ajo lëshoi një turfullimë të egër, e cila m’u duk gati si angullima e një arushe të sëmurë në thellësi të pyllit.
- Nëna jote unë?!...- shqeu sytë ajo, aq sa kokërdhokët i ndritën si dy vezë zogjsh.
- Po, - i thash me zë të dridhshëm, unë jam njëzetedy vjeç dhe aq sa ju, zonja shefe, kam mamanë time!...
Ajo mori frymë thellë dhe gati duke më gllabëruar me sytë e saj të egërsuar, klithi:
- Shporru, dhe mos më dil më përpara syve! - pastaj iku për te pallati i saj si e tërbuar.
- Kam dy ditë që nuk shkoj dot në zyrë! - rënkoi i riu Visi me zë të dridhshëm, gati duke lotuar.
-Mos u mërzit, djalosh! - i thashë duke i fërkuar krahët. - Merre shtruar, se në jetë ke për të pasur edhe raste të tjera, kur eprorë të tillë verbohen nga fjalët “urdhëro !”, “ si urdhëron!” të vartësit për t’iu bindur karriges, apo nga ngritja e dorës së ushtarit për të nderuar gradën e tyre dhe i marrin ato për dashuri!...

Trëndafila në zemër të vajzës

Tregim

       Odeta nëntëmbëdhjetëvjeçare kishte dhënë shenja të mjafta se e kishte zënë qymyri. Nuk dihet si ka mbetur kjo shprehje frazeologjike e papërshtatshme për rënien në dashuri, njësoj siç mund të intoksikohesh nga gazi karbonik i qymyrit. Kur fare mirë mund të thuhej: i kishin çelur trëndafila në zemër.

        Vajza nëntëmbëdhjetëvjeçare, me fytyrën bardhoshe, me vetullat si dy vija të hequra me karbon të zi në zgrip të ballit, me sytë si dy kokrra ulliri të zinj dhe me flokët, një varg bukletsh si tubeta spiralesh rreth kokës, ulej rregullisht për të ngrënë drekën te një tryezë përballë Bardhylit. Gratë e shtypshkronjës në karriget pranë saj, e nxitnin të hante. Por ajo u përgjigjej se nuk kishte oreks, teksa nuk ia ndante sytë ushtarit simpatik.

        Bardhyli, që punonte prej dy muajsh disenjator në Tipografinë Ushtarake, e vuri re me vonesë vështrimin e ngulitur të kësaj vajze dhe për të mos rënë në sy, ndërroi vend te një tryezë e  largët, prapa shpinës së saj. Por ajo filloi të kthehej sërish në pozicionin përballë dhe shkonte në mencë pikërisht kur pikaste vajtjen të djaloshit me mustaqet spic për të drekuar. Pasi ky nuk reagoi edhe në këtë rast, ajo filloi të dilte gjatë punës nga reparti i libërlidhjes, gjoja për të shkuar te banjat, rruga e të cilave kalonte përbri dritares ku punonte Bardhyli. Ai sërish vuri re se Odeta shkonte deri te lavamani, shpëlante duart dhe kthehej më vështrim të ngulitur te dritarja e hapur. Pasi u përsërit disa here ky ritual ndjenjash të papërfillura, ajo hodhi brenda dritares një copë pusullë, ku kishte shkruar vetëm dy shkronja ”T.D” dhe iku me vrap.

         Bardhyli u mendua thellë. Vajzat tiranase ishin të guximshme. Por zgjatja me skenat e ndjesive të saj të eksituara dhe lehtësisht të kuptueshme nga të tjerët,njerëzit do të merrej vesh patjetër në atë kolektiv. Më e keqja, do të humbte shansin për punë ta pavarur e trajtim të veçantë ushqimor nga drejtori i Tipografisë, që e kishte  kërkuar në  komandën e tij për dekorimin grafik të sallës së mbledhjeve. Punë, për të cilën eprorët i kishin thënë qysh në fillim, të kishte kujdes në atë kolektiv me shumë gra e vajza,. Pra, në këto kushte, vardisja e pafajshme e kësaj vajze, bëhej për të një minë me shpërthim të rrezikshëm. Për të ndërprerë trashjen e këtij idili saj  të njëanshëme, dhe për të mos e lënë atë adoleshente të vuante shpirtërisht, bëri edhe ai një copë pusullë, ku shkroi: “Bisedojmë sot padite ora 4 te Parku  Rinia”. Në çastin kur ajo u kthye nga lavamani i banjave, ia hodhi te palosur te këmbët. Vajza e rrëmbeu si zogu thërrimen e bukës dhe vrapoi gjithë gëzim te reparti libralidhës ku punonte. “ Ah, moj zogës e vogël, - mendoi atë çast Bardhyli i impresionuar nga entuziazmi i saj, - mos u gëzo aq shumë, se në atë thërrime ka për ty vetëm helm !”

         Pasdite ai e priti te një stol në cep të lulishtes, përballë hotel “Dajtit”. Ajo shkoi direkt nga puna, siç tregonte edhe koha e llogaritur për të shkuar deri aty. Bardhyli i dha dorën dhe vuri re se nga emocionet, asaj i dridheshin vetullat si krahët e dallëndyshes që bëhet gati për fluturim. Ato vetulla ajo i kishte më të zeza se mustaqet e tij spic, për të cilat ai kishte menduar disa herë t’i priste që të mos bëheshin lak për sytë e femrave dhe përsëri i kishte ardhur keq.

          Odeta me buzët e thara nga vapa, ndoshta priste prej tij njomjen e tyre me një puthje të shumëpritur, dhe dukej aq engjëllore në ato çaste, sa mund të magnetizonte trurin e çdo mashkulli. Por në mendimet e kontrolluara të Bardhylit, këto lloj nepsesh, ishin nepërka që duheshin mbyllur në kavanoz me kapak.  

- Hë, moj Odeta, si ia çon, a je mirë? - e pyeti ai buzagaz sa për të hapur bisedën.

- Mirë. - tha ajo me gjysmë zëri duke përdredhur gishtërinjtë e djersitur.

- Më thuaj të vërtetën, ke dashur ndonjë djalë?...

- Asnjë, për kokën e mamasë !

- Pse, djem ka sa të duash?!

Ajo heshti pak, kapi me gishtërinj dhe filloi të përdridhte një lidhëse të varur nga jaka rrethore e bluzës së hollë.

- Më duken budallenj...

- Edhe unë budalla, jam, bile më i madh se ata që ke parë ti! - i tha Bardhyli.

- Jo, - tha ajo duke e shoqëruar fjalën edhe me lëvizjen kundërshtuese të kokës.

- Ku e kupton ti ?

Nuk foli, mbeti një grimë si e turpëruar.

-Të shoh e të dëgjoj përditë...

- Megjithatë unë mund të jem njeri i keq.

- E thonë gratë, që je i mirë e duarflori...

Bardhyli kishte dëgjuar edhe vetë lavdërimet e grave, kur shihnin punët piktorike te salla dhe thonin, “Lum ajo që do ta marrë këtë djalë!” por nuk kishte dashur të hapej me to në bisedë.

- Gratë nuk dinë gjë, - i tha ai me ton serioz dhe vijoi: - Mund të jem duarflori, por jam zemërkatran. Jam kryetari i maskuar i horrave të Tiranës dhe i të gjithë Shqipërisë. Kam mashtruar një tufë me vajza. Një pjesë e tyre kanë përfunduar në psikiatri, ca të tjera janë mbytur në liqenin artificial. Habitem si ke guxim të më afrohesh!...

Ajo qeshi dhe sytë i patën një përshkënditje të dukshme.

- Pse tallesh? - i tha me naivitet.

- S’ke dëgjuar që kanë ndodhur?

- Po, por nuk je ti ai...

- Jam pikërisht unë dhe ca të tjerë si unë që ti nuk mund t’i njohësh aq lehtë.

Odeta e vështroi Bardhylin ngultas dhe nënqeshi sërish me mosbesim.

- Vazhdon të tallesh me mua! - tha përsëdyti me keqardhje.

- E kam seriozisht. Unë jam i martuar me një nuse po kaq të bukur sa ti, e cila më ka bërë dy fëmijë.  

Nga shprehja e fytyrës së saj, u kuptua se deklarimi i tij në vija të trasha, krejt në kundërshtim me opinionin që kishte thithur ajo në rrethin e vajzave, ku ishte nxitur të mos ia kapnin shoqet gjahun më shpejt, e bëri krejt mosbesuese.

- O, hu, leri shakatë, se s’ka lezet ! - tha e mërzitur tashmë.  

     Hej bela, mendoi Bardhyli. Fiksimi i së pavërtetës, bëhet nganjëherë xham i trashë  i ngjyrosur, që nuk e lë njeriun të shohë, edhe sikur t’ia tregosh të vërtetën me gisht.

- Dëgjomë me kujdes dhe më kupto, moj vajzë, se mund të isha edhe unë një prej atyre tipave që të thashë. Të përfitoja nga rasti yt, po të mos mendoja se kam motër vetë dhe vajza në farefis që u gënjehet syri kështu si ty.

      Ai i shpjegoi se ishte martuar tamam në moshën e saj, për të mos tradhtuar dashurinë e parë dhe e kishin marrë ushtar pasi ishte bërë me fëmijë. Pastaj nxori portofolin nga xhepi dhe i tregoi fotografitë, ku kishte dalë përkrah gruas dhe dy fëmijëve, kur kishte shkuar në shtëpi për Vitin e Ri.

Ajo përpëliti sytë një copë herë mbi atë realitet të pakundërshtueshëm. U mbush me një frymëmarrje dridhëse, që ia tronditi një çast krejt gjoksin e njomë dhe uli kryet, pa ditur si të vepronte për momentin.

- Faleminderit ! - tha pas pak me një turp mirënjohës.

- Qofsh me nder e me mend në kokë, të zgjedhësh një djalë të mirë siç je vetë! - ia ktheu Bardhyli i lehtësuar, që më fund arriti ta ç’aktivizojë mekanizmin shpërthyes të asaj mine, e cila mund të vriste jo vetëm Odetën, por edhe familjen e tij, që mezi e priste të kthehej në shtëpi.

      Ajo i dha dorën e lagështitur nga sikleti dhe iku me vrap.