36
Nënreparti i punës gjendej në krahun e majtë të fabrikës së sheqerit. Dhe ekzaktësisht, te kodrina e parë matanë kanalit të shkarkimit të ujërave të kënetës së Maliqit. Kapanonët e fjetjes për dy kompani dhe ngrehinat e tjera prej dërrasash të mbuluara me letërkatrama, formonin një hark të madh, rreth një sheshi prej dheu gri, të ngjeshur nga këmbët e ushtarëve.
Sapo kapter Qosja dorëzoi skuadrën tonë te zyra e komandantit, na dhanë së pari batanijet dhe veglat e punës. Zgjodha, si përherë, një lopatë mesatare, të mprehtë. Më pas prita i shtrirë te krevati i drunjtë në katin e sipërm të kazermës, ku binte erë e rëndë djerse dhe balte. Kompania e parë, ku më kishin caktuar, punonte atë ditë në turnin e tretë. Nuk shkova fare në mensë. Hëngra ca petulla, që më kishte vënë Klea në çantën e shpinës prej doku dhe rashë për të fjetur. E, ku të më zinte ai i shkretë gjumi në atë mjedis me erë plehu e me atë ekuilibër shpirtëror të shkatërruar sërish.
Në orën nëntë e gjysmë të darkës, u radhitëm me vegla në sup dhe çizme llastiku në këmbë. Pas apelit të shpejtë u nisëm në dy rreshta drejt kanalit. Prej kodrës ku po zbrisnim, dukej një pellg i gjerë, i ndriçuar me llamba të vendosura nëpër hunj të shtrembër dhe ushtarët që gëlonin pareshtur. Shëmbëllimi i tij natën, ngjante si një vragë dheu mes një pylli të errët, ku zvarritej një karvan i gjatë milingonash të ngarkuara me thërrime të bardha kërpudhash. Diçka piktoreske nga larg. Po kur hymë në atë llagëm të madh, për të zëvendësuar turnin e dytë, pamë se ato thërrimet e bardha, ishin gropa me ujë dhe baltë torfe të zezë, të ndriçuara nga ca llamba elektrike të zbehta. Çdo gjë përreth llapsiste nga lagështia. Turmat e zymta të ushtarëve të llangosur kokë e këmbë e të rraskapitur nga norma, lëshonin pozicionet e punës. Çizmet e tyre llapashiteshin mbytur nëpër pellgje dhe gurë të thyer prej barominave dhe matrapikëve aq zhurmues, sa të dhembte koka.
U mjerova shpirtërisht menjëherë. Ç’mund t’u bëja togjeve të gurëve të mëdhenj me dy krahët e mi të vegjël, për të ngrënë i qetë “toçin” e bukës ushtarake?!... Më ra ndër mend, se shumë vite më parë kishin punuar këtu, për të hapur kanalin e tharjes së Kënetës së Maliqit, të burgosurit politikë të pasçlirimit. Tani ne, bijtë e tyre, do të gërmonim në të njëjtin terren, të pahapshëm për mjetet e asaj kohe. Do të thellonim kanalin, që të kullonte më mirë këneta gjysmë e tharë, duke na u quajtur se po bënim ushtrinë... Me fjalë të tjera, do të kryenim edhe ne një dënim të dytë, për ish të dënuarit. Cila mendje vallë e kishte pjellë së pari këtë torturë komuniste, sipas “parimeve të shquara” marksiste-leniniste!?... Mallkuar qoftë, thashë dhe pështyva mbi çizmet e zhytura në llurbën e zezë.
Por befas nga këto meditime “armiqësore” më nxori britma e mprehtë e toger Refikut:
- Ej, ej, ti atje, hajt, luj durët, s’ke ardhun këtu për me fjetun në kambë! Përndryshe normën ke me e ba deri në turnin tjetër!...
Prania e toger Refikut, fytyrëmprehtë dhe nervoz, nga Tirana, ndjehej kurdoherë nga toni i ashpër dhe britmat. Nuk e kishte parë askush atë njeri, ta vinte një herë buzën në gaz qoftë dhe në kohën e lirë. Njihej aty si arrogant e mendjemadh, që dinte çdo gjë dhe kishte në dorë gjithçka. Por më vonë doli se s’dinte asgjë dhe s’kishte në dorë as gruan e vet.
Ndonëse ishte verë, lodhja, mjedisi gjithnjë i lagësht, ajri i ftohtë i mesnatës dhe gjumi kaplues i orës katër, ma bënë trupin ta ndjeja si një masë qulli të ngrirë. Edhe pse kisha një farë përgatitje nga punët e rënda, ku kisha marrë pjesë më parë, këtu e pashë gjendjen time fizike tërësisht të falimentuar. Kush di ta çmojë trupin e vet, di edhe ta përbuzë atë. Duhet të pranoj, që për herë të parë mendova se kisha lindur kot...
Por doli se më lanë qëllimisht tri javë të plota, të përgatitem nga ana psikologjike për të vlerësuar si duhet privilegjin. Më pas komandanti komunikoi se më kishte caktuar shkrues të nënrepartit. Kapiten Zaimi, i gjatë e me sytë larash si të maces, ishte në pamje dhe në sjellje i ftohtë, por në shpirt jo i keq. Duhej të bëja “xixë”, siç u shpreh ai, dhomën ushtarako-politike me citate e piktura, t’i bija fizarmonikës dhe të mbaja “xham” të pastër e pa gabime regjistrin e ushtarëve.
Premtova me lehtësi se do t’i bëja xixë dhe xham të gjitha. Vetëm të arrija të shkarkoja peshën e rëndë, që pati lënë kanali i zi në shpirtin tim, të robtuar gjatë netëve të ferrit.
Bashkë me zyrën ku do të mbaja dokumentet e shkruesit, më dhanë edhe çelësat e sallës ku do të punoja stendat. Pasditeve argëtoja ushtarët me fizarmonikë. Bëja apelin e mbrëmjes para kompanive të rreshtuara. Raportoja me shkrim në komandë mbi gjendjen e efektivit. Pastaj shkoja sërish për të punuar stendat, deri në turnit tim të tretë. Me gjithë ngarkesën e tejrënduar, kjo punë ishte tejet më e fisme, nga kanali i tmerrshëm ku vuanin shokët e mi.
Ngjitur me zyrën e shkruesit, kisha derën e kujdestarit të nënrepartit, kapter Qoses. Atij i pëlqenin mjaft këngët me iso të anës së Korçës. Rrekesha të improvizoj diçka edhe për të, duke luajtur me akorde dhe ai shkrihej i tëri. Filloi të më jepte ndonjë konservë sardelesh, për të plotësuar ushqimin dhe rrallë ndonjë konservë mishi. Zbulova aty, se çaji i përzier me sardele të shtypura merrte shije mjaft të mirë...
Të interesuar që të konkuronin me njësitë e tjera, më dhanë materiale pa kursim. Pas një pune ngulmuese e me orë të zgjatura, arrita të përfundoj një dhomë ushtarako-politike model për të gjithë repartet e punës. Tridhjetë stendat e mëdha me shkrime e fotografi, citatet në xham dhe direktivat e pesëvjeçarit me shumë ilustrime grafike, e mbushën plot sallën e madhe. Në fund, kapiten Zaimi dhe propagandisti i komandës së brigadës, i ardhur nga Tirana, kërkuan të bëj edhe portretet e byrosë politike. Ngulmonin, se me ta në ballë të sallës, që kjo punë do të quhej e përkryer. Në fillim ngurova, për shkak se portretet kërkonin punë me përgjegjësi nga ngjashmëria, si dhe shumë tubeta me ngjyra vaji. Por ata premtuan se do t’i gjenin dhe i sollën shpejt nga Tirana. Atëherë, i nxitur edhe nga zhurma që bëhej deri në komandën kryesore për këtë punë, fillova t’i punoj portretet me furçë të thatë në telajo bezje të bardhë. Duke fërkuar ngjyrën lehtë mbi beze, pashë se dilnin njësoj si portretet që kisha parë në Tiranë, të bërë me pistoletë nga piktorët dekoratorë të kryeqytetit.
Salla model tërhoqi disa ekipe nga repartet e brigadës dhe nga njësitë e reparteve të rregullt të Korçës e Pogradecit. Shpërblimi: Viza e verdhë e gradës tetar dhe pesë ditë leje në shtëpi.
Për të krijuar estradën e repartit, u gjenda befas i qerthulluar nga disa të talentuar. Për t’i shpëtuar qoftë edhe një ditë kanalit të ferrit, ata këndonin, luanin skeçe dhe bënin imitime, që ua kalonin edhe majmunëve më të zhdërvjellët të xhunglës. Shfaqjet në kinoklubin e Maliqit dhe në disa fshatra të fushës së Korçës, bënë që komandant Zaimi të lavdërohet deri lart.
Pasi kapter Qosja kishte përshtatur për vete një kostum të përdorur me stof oficeri, gjeti një të tillë edhe për mua. E ktheva në uniformë ushtari te rrobaqepësi i Maliqit dhe qepa mbi spaleta vijën e verdhë të tetarit. Fërkova me sidol togëzën e rripit të mesit, derisa shkëlqeu si ari. Lashë mustaqe të holla, që më shkonin mjaft dhe u bëra kësisoj një pusht i vërtetë. Tani ngjasoja më tepër me një kadet, se sa me ushtarin e rëndomtë të punës. Sytë e të gjithë ushtarëve më kundronin me zili dhe thonin “Hallall për atë punë që bën.” Por, ky ishte i gjithë shkëlqimi im. Pas tij do të vinte patjetër rënia, siç kishte ndodhur edhe herët e tjera.