32
Në pyll, ushtritë e drurëve të ahut kishin filluar të shpartalloheshin njëra pas tjetrës. Dhe në qytezën e drunjtë, ofensiva e ditëve të dimrit po shpartallohej, nga mësymja e pranverës së re, që përparonte me shpejtësi.
Bashkë me pranverën erdhi në Stravaj edhe lajmi i papritur i transferimit. Më prisnin në Librazhdin e vogël, që ishte bërë rreth më vete dhe sapo ishte ndërtuar kinoklubi. Duke patur tani në vartësi ndërmarrjen e sharrës, ata kishin urdhëruar lëvizjen time në kinemanë e qytetit me pak banorë, por me qendrën administrative të rrethit. Derisa të përgatisja një person tjetër, kinemaja e sharrës do të mbyllej përkohësisht. Pemuli, që mund të përgatitej me këtë rast, i përmalluar së tepërmi, kishte shkuar për pak ditë në Sarandë dhe s’ishte kthyer prej kohësh. Bashkimet profesionale të Stravajt u ankuan deri në Këshillin Qendror, që punëtorëve të sharrave u mbeti kinemaja mbyllur. Por rrethi i pavarur vendoste vetë për punët e tij. Për mua, kërkesa e sharrës, pasi më kishin dhënë rrogën e elektricistit, kishte kuptimin e shprehjes: ”Rro të të shaj, vdis të të qaj!”
Lashë Klean me vajzën te baraka e Pandit dhe zbrita me një frymë. Por pa ndonjë ngazëllim të ndjeshëm, për të dalë nga hija e maskimit, në mjedisin e zbuluar ndanë rrugës nacionale, prej së cilës isha shmangur në fillim me kënaqësi. Sepse e pashë, që sado të maskohesha, ishte njësoj si të mbaje damkën mbuluar me dorë e të prisje të të thonin: “Thuaje vetë ç’ke fshehur aty!”
Nga meraku se kjo pyetje do të më bëhej dikur patjetër, ia tregova vetë sekretarit të komitetit të partisë që më thirri. Pothuajse u zbulova lakuriq, cili isha dhe pse do të ishte më mirë të më linin në Stravaj pranë familjes. Selimi, që më njihte nga veprimtaritë me fizarmonikë dhe kishte parë filma në Stravaj, më qetësoi.
- Vendin e sekretarit e kam zënë vetë... - u krenua duke ngjeshur nofullën e gjerë me një nënqeshje të lehtë. - Ty të duam për kinema dhe për fizarmonikë. Po i bëre mirë këto punë, në rregull jemi bashkë.
Pa pikë dyshimi, kjo shprehje qëndronte në fuqi, për aq kohë sa do t’u nevojiteshin bëmat e mia. Kur të dilte dikush tjetër, sajohej shpejt edhe shprehja tjetër...
- Po për banim, shoku sekretar, se kam grua dhe fëmijë?...
- Tash për tash do flesh në dhomë me ca nëpunës beqarë. Ma vonë, kur të mbarojë apartamenti dykatësh te lumi, do të të japim një dhomë për familjen.
- Po kam për të shkuar dhe ushtar...
Ai u mendua një grimë, duke më kundruar në sy.
- E shohim edhe atë punë. Tash që kemi degën tonë ushtarake, mund ta shtyjmë nja dy-tre vjet. - dhe më zgjati dorën për mbylljen e takimin.
Dola i kënaqur vetëm me premtimin e fundit. Shansin e ri, për ta mëkëmbur Mondën bashkë, shkova menjëherë ia tregova Kleas, që ishte në merak. Ngazëlleu në çast. E lamë të merrte vajzën dhe bashkë me Pandin të shkonin në Korçë, ku Thina priste prej kohësh. Pastaj u ktheva në Librazhd brenda ditës.
Ndryshe nga të tjerat, kinemaja këtu ishte një sallë dyqindvendshe e suvatuar dhe me karrige të lustruara. Kabina, e ndërtuar sipas projektit tip të urbanistikës, kishte dy aparate gjermanë “Zais” të pa vënë në punë. Bëra gati gjithçka dhe fillova të projektoj filmat e parë, me banorët e Librazhdit të mbledhur gjithandej si kokrra misri. Motori, që përdorej për ndriçim, ndizej vetëm në mbrëmje. Bashkë me zhurmën e tij te cepi i fushës së sportit, zhurmonin edhe hapat e njerëzve që vraponin për të zënë vendet e mira. Filmat shiheshin çdo natë, derisa dialogët mësoheshin përmendësh për tu pëshpëritur ditën. Për kohën që flasim, pasqyra prej bezeje e kinemasë, ishte i vetmi projektim argëtues, ku mund të hidhje një sy mbi disa imazhe të qethura të botës enigmatike.
Në pjesën e përparme të ndërtesës, gjendej objekti i lakmuar për mua, biblioteka me shtëpinë e kulturës. Fondin e kënaqshëm të librave dhe një fizarmonikë të re, m’i dhanë në dorëzim menjëherë. Me mënyrën time, lexim plus muzikë, fillova të rivendos komoditetin e orëve e lira.
Ende nuk ishte mbushur java, kur te dera e kabinës trokiti paradite pastruesja e komitetit ekzekutiv. Gruaja shtatshkurtër me gërsheta mërmëriti malësorçe me zë të dobët, se më kërkonte sekretari me urgjencë. U trondita paksa dhe në çast më shkoi mendja te dyshimi im kryesor. Kaq shpejt të ishin penduar për zbritjen time nga pylli!…
Sekretari skeletik, kishte pamjen e spikatur të një zyrtari të hershëm, qysh te mëngoret e zeza deri te bërrylat. Ai buzëqeshi sapo kapërceva pragun e derës dhe kjo më bëri të mbushem me frymë lehtësimi. Mesa dukej, rrethit të sapoformuar nuk i kishte ardhur ende shkresa kobzezë që i pati shkuar qarkut nga Saranda. Ai më shpjegoi se brigada e ndërtimit kishte nevojë për një elektriçist, të bënte instalimet e ndërtesës së re të Degës së brendshme. Këtu nuk gjendej person tjetër për këtë punë dhe duhej ta merrja përsipër. Duke mos dashur të përzihem me veprime që kishin të bënin me Degën, i sugjerova motoristin e “centralit të dritave”.
- Nuk e çojmë atë pijanec aty, - u shpreh sekretari me përçmim. – Na ban ndonji ngatërresë telash e po na e djeg Degën ala pa u dorëzue…
Pas mëdyshjes sime të zgjatur dhe pas ngulmit të tij, se kisha kohë të bollshme çdo paradite për ta ndihmuar rrethin e ri pa specialistë, u detyrova të pranoj. Tekniku i brigadës së ndërtimin, një gollobordas me aksent maqedonas tha se nuk kishte skemë, instalimesh për këtë ndërtesë dykatëshe në dukje. Por mori përsipër t’i përcaktonte vetë kërkesat dhe më dha një punëtor për të hapur rrugëkalimet e tubacioneve elektrike.
Kati i nëndheshëm me birucat e padukshme të burgut doli se ishte një llahtari e vërtetë. Jo vetëm nga dimensionet e birucave, ku njeriu mund të qëndronte veçse në këmbë ose i mbledhur kutullaç mbi çimenton e lagësht të nëndheshme, por edhe nga vështirësia e instalimeve. Duhej të mos futej brënda asnjë tel elektriku, përveç një kafazi prej hekuri të montuar në thellësi të murit, ku do të vendosej një llambë e komanduar me çelës nga korridori i jashtëm.
- Kush hyn këtu brënda, zor se del i gjallë prej këndej. – tha tekniku papritmas.
E vërejta me dyshim për të pikasur spiunin provokator në shprehjen e fytyrës së tij të qetë.
- Po e bëri veten të hyjë, le të mos dalë ! – ia ktheva pas pak.
- Ka edhe që s’e bëjnë veten, - kërceu nga pas shpine punëtori që hapte kanalet e tubave. - Një fshatari ynë s’e piu shëndetin me njëzet gota për byronë politike, se nuk mbante ma tepër, dhe e rrasën në burg…
- Ta pinte, se nuk vdiste edhe me një shëndet ! – ia ktheva për të qenë i sigurt gjithsesi dhe vijova punën, duke iu shmangur kësaj bisede.
Por, duke u rrekur t’i bëj të gjitha siç kërkoheshin dhe me kujdes të posaçëm, më qëndronte pareshtur si çengel në tru një pyetje: Në cilën nga këto biruca të tmerrshme, me errësirë ditore të përhershme, mund të më vinte dikur radha mua ?!… O zot i madh, thashë me vete, mos e sjellsh kurrë atë çast fatzi, e mos më rëntë në tru asnjëherë ai guxim i marrë, që të zgjidh gjuhën për t’i prirë hyrjes sime këtu !…

Sakaq, më këputi malli binjak për dy femrat e mia të shtrenjta. Mezi prita ditën e pushimit për të shkuar në Korçë. Rrugën për në qytetin e ndaluar, nga rrëmbimi i Kleas, ma kishte shtruar me mëndafsh të butë Monda ime e vogël.
Sapo arrita në atë shtëpi të panjohur, përmes derës së hapur, pashë Thinën në kulminacione lumturie. Me vogëlushen në dorë, ajo po belbëzonte një nga këngët e saj zëholla, për ta vënë në gjumë. Fytyra i vezullonte nga mrekullimi shpirtëror dhe më priti me buzagaz të ndjeshëm. Në sytë e vajzës së shtrenjtë dhe të Kleas gazmore, gjeta në çast prehjen e madhe, që më kërkonte shpirti në këtë botë.
Ndërsa i mora nga duart vajzën për t’u çmallur, Thina u vu në lëvizje për të më pritur sa më denjësisht.
- Të mora një vajzë të madhe, po të fal një të vogël dhe jemi të larë! - i thashë vjehrrës tek po më qeraste.
Ajo qeshi e befasuar nga këto fjalë të papritura.
- E he, - ia bëri dhe u step një çast. - Kur të bëhet kjo jotja sa imja, mua më kullot gomari te koka...
- Këtu do jemi dhe në dasmën e Mondës ti ke për të kërcyer vallen e Sufarapit... – e sigurova, duke e ditur nga Klea, se atë valle e kishte kërcyer me pasion qysh në rininë e saj.
- Të lumtë goja, - qeshi me zë ajo dhe u kënaq. - Po atë që desha, unë e arrita. Mondën e pagëzova në kishën e Mitropolisë dhe tani s’kam asnjë merak tjetër.
E kundrova me vërejtje.
- As për dhëndrin që prapë e ke “turk”! - bëra shaka, pa shtuar dhe cilësorin “i deklasuar”.
- Eh, si gjithë bota edhe unë... Ka ardhur koha. Edhe këtu në Korçë shumë vajza janë martuar me myslimanë... Sa për biografitë, ato i duhen qeverisë, është puna e saj kë mban më pranë e kë më larg. Njerëzve u duhet njeriu...
Më habiti. Kishte ndodhur pikërisht ai transformim botëkuptimor, që dukej krejt i pabesueshëm. Vjehrrës tashmë i kishin ardhur mentë dhe unë s’desha t’i jap të tjerë. Truri më punonte gjetkë. E dija se ajo kishte vetëm atë dhomë. Më kishte marrë malli shumë për hiret femërore të Kleas. Shkuam në bodrum për të mbushur gjymat te çezma e ftohtë dhe aty, mes mureve të errët, bëmë dashuri murale.
Ndoshta, si e keqja edhe antiteza e saj, mirësia, krijojnë në kohë rrathë koncentrikë, që zgjerohen si te guri i hedhur në ujë. Pasdite erdhën për të na takuar kunata Lirikë me të shoqin Marko.
Lirika ishte motra e tretë e Kleas. Vinte paksa e shëndetshme dhe kishte dy fëmijë të vegjël, vajzë e djalë. Me dashuri e ngrohtësi të shumëfishtë për motrën e vogël, ajo u lidh me ne si me asnjë nga çiftet e tjerë të rrethit të gjerë familjar. Ashtu si beduini i lodhur nga rruga e vaposur nëpër shkretëtirë, gjen befas një oaz me ujë të bollshëm, freski dhe ushqim, ne gjetëm strehë në shtëpinë dhe shpirtin e këtyre dy njerëzve të mirë. Dhe qysh nga ai çast, ata do të na bëheshin personazhet jetësor më të afërt nga i gjithë fisi i Kleas.
Markoja ishte komunist dhe ortodoks. Por mesa nuhata, Partia dhe feja ishin për këtë njeri si këpuca dhe çorapja. I duheshin sa për të mos ecur zbathur, ta shponin gjembat e kohës. Dhe nuk donte t’ia dinte aspak se çfarë këpucë e çorape mbante veshur dikush që ndodhej përballë tij. Markoja punonte banakier te lokali “Panda” i Birra Korçës. Ndjesinë e dashurisë për Partinë dhe fenë e kishte zëvendësuar me birrën dhe muzikën. Pinte, këndonte, duke mbajtur lehtë akordet e fizarmonikës dhe s’donte t’ia dinte për “llogje Kavaje”, siç shprehej vetë. Ai krenohej duke më prezantuar te shokët dhe miqtë, si baxhanakun e vogël. Krejt ndryshe nga baxhanaku i madh, sylarushi i “anës së deleve” te stacioni i trenit të Elbasanit, që nuk afrohej lehtë,
Markoja me Lirikën na morën për të bujtur në shtëpinë e tyre dhe na dhanë çelësat përgjithmonë. Qysh atë mbrëmje, na çuan te “Panda”. Pimë birrë, vallëzuam në pistën e ndriçuar dhe dëgjuam muzikë, nga orkestrantët e hipur si majmunë, nëpër podiumet e veçantë sipër pemëve. Sakaq, Monda përkundej nga duart e Thinës, bashkë me Marjanën dhe Vangjushin e Lirikës, në një treshe kushërinjsh të vegjël, që sfidonin propagandën për ndarjen klasore qysh në djep.
Së fundi, po ndjenim se pas daljes nga izolimi i gjelbër i pyjeve, në Librazhd ishim vendosur te një nyje transporti që lidhej me të gjitha rrugët. Kishim kurdoherë linja të hapura për nevojat dhe fundjavët në Elbasan te njerëzit e mi, apo në Korçë te farefisi i Kleas. Kjo më jep shkas të them, se pas kësaj, peneli i tablosë së jetës sonë, u ngjye në tavalocin e ngjyrave të luftës klasore, jo vetëm tek e zeza, por edhe te nuanca të ndërmjetme.
Ndërkohë nënëza ime andej poshtë në Jug, vijonte të luftonte me përbuzjen dhe skamjen. Kujtesa, që zgjohej herë pas here në vetëdijen time, m’i mbushte sytë me lot. Po ç’mund të bëja me pafuqinë time ekonomike, përveçse të mbetesha një barrë e shkëputur prej saj. Martesa dhe lindja e vajzës e kishin gëzuar, për arsyen e thjeshtë, se nuk kisha mbetur fillikat. Fotografitë i kishte marrë dhe letrat i shkonin shpesh. Edhe me kaq, stoikja ime e shtrenjtë përgjigjej e kënaqur. Pas Pemulit, e provoi edhe Loshi, të cilit i gjetëm punë te një dyqan ushqimesh në Pishkash. Por pas pak muajsh, forca magnetike e shtëpisë dhe e qytetit bregdetar e tërhoqën sërish.