6
Mbrëmja na zuri matanë Orikumit, në arat e fushës së Dukatit. Lart, nga lindja, nxinte Llogarai i largët dhe poshtë, nga perëndimi sterrohej deti zhurmëmadh. Diku, mes fushëtirës së shkretuar nga dimri, sytë e mi, të lëmekur nga lodhja e pamenduar e asaj dite, diktuan një dritëz të zbehtë.
- Shiko aty përtej!... - i thashë Fatriut që kishte humbur mendjen s’di se ku, mes errësirës.
Ai kundroi me shqisa të tendosura një copë herë.
- Do jetë nonjë shtëpi... ose nonjë guvë kusarësh...
Fjala e dytë më futi frikën. Megjithatë, u mundova ta kthej në shaka:
- Vemi, të shkojmë natën me ta, ç’do na vjedhin ne, brekët?...Edhe ato i kemi të palara...
- Ata ta heqin kokën nga supet, që të mos i marrë vesh njeri ku gjënden, - ma ktheu Fatriu krejt i qetë.
- U bubuja nëne, edhe ajo lemeri na duhet! - e drodha në çast me frikë.
Si për t’iu kundërvënë fjalëve të mia, Fatriu u nis papritmas drejt dritës.
- Eja po deshe, - tha shpinëkthyer, - unë do vete të ha mish të pjekur me kusarët, pastaj ata le të më hanë edhe mua, po ama ta shuaj një herë urinë...
- Ore gazep, mos bëj palaçollëqe të tilla me mua! - i shfryva gati me dënesë.
Ai iku. Unë mbeta si kallkan i ngrirë në mes të fushës së mbuluar nga nata. U ula përtokë duke u dridhur dhe u mendova gjatë. M’u shfaq sërish nëna, me atë portretin e saj aq të dhimbsur. Ajo sikur më buzëqeshte, por në cepat e syve kishte lagështirë lotësh dhe i dridhej buza gati për t’ia nisur vajtimit. M’u drodh zemra dhe sa nuk thirra, nënë, moj nënë, jam gjallë, mos ki merak për mua, se tani jam rritur... Befas një angullimë çakalli, që u ndie diku në drejtim të errësirës jugore, më bëri të çohem në këmbë. Më mirë në duart e kusarëve, sesa në dhëmbët e ujqërve, thashë me vete dhe u nisa drejt dritës që vezullonte në horizontin e largët. S’kisha bërë as njëqind metra, kur u dëgjua një fërshëllimë dhe më pas u ndie zëri i Fatriut, që më thërriste në emër të shkoja aty pa frikë. Me vështrimin të ngulitur te pikëza e dritës, që sa vinte afrohej dhe duke u rrokullisur nëpër gropëza kanalesh e përmbi plisa, arrita të shquaj një kasolle të vogël në formë tjegulle. Pastaj zjarrin e ndezur para saj, Fatriun këmbëkryq dhe një mesoburrë me shajakë të zinj përballë tij. Mish që piqej në hell jo dhe jo, po as bukë misri që hahej prej tyre nuk më zuri syri.
- Qënka çilimi, derëziu e punëziu! - u habit mesoburri me shajakë, duke më hetuar me kujdes. - Hajde ulu, a shati, pa ti nuk je për udhë, pa le më të të zërë nata përjashta!
Iu përgjigja të gjitha kërkesave të kureshtjes së tij dhe më pas mora vesh se ndodhesha në kasollen e bekshiut të arave. Ruante kashtën e qeve dhe veglat e punës së bujqërve.
Fatriu u ankua aty, se unë e paskësha vonuar, pasi ai mund të kishte arritur sonte Himarën.
- E jo, a i vrarë, ti nuk je tomobil që të veje aq shpejtë, - ia priti me keqardhje bekshiu i arave. - Kot e ke meruar dhe këtë kalama që të marrë gjithatë udhë me këmbë.
- Deshi vetë, i thashë mos hajde se nuk ecën dot... - u shfajësua Fatriu në çast.
- Po, po, - vërtetova qetësisht. - Do përpiqem të shkoj në shtëpi, edhe sikur të vdes udhës, s’kam ç’pres më në Vlorë, maqinat s’më marrin pa biletë...
Bekshiu psherëtiu dhe nuk foli. Kur pa që m’u var koka mbi supe, na dha të dyve nga një copë bukë të misërt me pak djathë. Më pas na tregoi një velenxë të shtruar në një cep të kasolles, ku mund të shtriheshim për të fjetur pa u mbuluar. Tesha të tjera për vete, nuk kishte.
Në mëngjes herët, kur isha ende i nemitur nga gjumi i thellë, Fatriu me shkundi me forcë dhe u nis pa e zgjatur.
Sërish në udhën me një çakëll gati gëlqeror, ku pluhuri na i kishte bërë këmbët, si të lyera me miell deri te gjunjët. Ik e ik nëpër fushëtirën e shkretë, që dukej sikur s’kishte të sosur. Gjurmoja pas Fatriut, nën një qiell të vrenjtur, i brengosur, i uritur e krejt pa fuqi. As makina, as udhëtarë, as diell, po vetëm tufa resh të zeza që vraponin nëpër murrëtirën e dhjetorit.
Kishte shkuar mesdita, kur po u ngjiteshim lakadredhave pa mbarim të Llogarait. Filloi të binte një shi i imët, si rërë e lëngët. Andej lart, ku mund të ishte Qafa, për të cilën kishte folur Fatriu, nxinte dhe gjëmonte pylli me pisha. Këmbët nuk po i ndjeja të miat. Ecja me valixhen, që tashmë kishte marrë peshën e plumbtë. E kaloja sa në njërën dorë me gishta të skuqur, te tjetra. Por në atë të përpjetë mizore, ajo po bëhej më e rëndë pas çdo hapi.
- Shpejto, se ika! - klithte Fatriu herë pas here diku një kthesë më sipër.
- Jam lodhur shumë, s’kam më pikë fuqie! - ankohesha me zë të shuar e me frymëmarrje të rënduar.
- Shpejto, se më le edhe mua, të më mbulojë bora!...
Hodha sytë edhe një herë përpjetë dhe pashë se ajo që tha ishte e vërtetë. Shiu i imët ishte bërë tani më i lehtë e më i bardhë. Po qimtonte dëborë. Binte tërthorazi, e thatë porsi rërë.
- Vrapo se të lashë e ika! - jehoi Fatriu për herë të fundit diku larg.
Ik, shfryva me vete durimhumbur, mu në djall të vesh, unë po vdes, s’bëj dot asnjë çap tjetër përpjetë...Dhe u lëshova si trung i prerë, duke u rrokullisur në cepin e poshtëm të xhadesë, derisa ndalova pranë një ferre. Qëndrova ashtu përmbys gati një orë të mirë, i përhumbur e gati i përgjumur. Fjeta i kapitur nga lodhja nuk di se sa. Erdha në vete, kur ndjeva të ftohtin therës të shkaktuar nga lagështia e borës, që po shkrihej mbi qafën time të hollë. U drejtova me kujdes dhe mbeta ashtu, i ulur përtokë, pa ditur ç’duhet të bëj... Tani isha fill i vetëm në mes të kësaj rruge të shkretë dhe gati të errët. “Po të kishte dyqan buke këtu, ai nuk më linte vetëm...” mendova. Ndjeva vetminë e frikshme dhe të akullt, si vetë era që më fishkëllente te veshët.
Pas pak dëgjova ca hapa, që zhurmonin nëpër zhavorrin e xhadesë, diku sipër. Vetëtimthi më shkoi mendja se po kthehej Fatriu. Por jo. Ishte një djalosh me shajakë të zinj, që po zbriste me nxitim, duke fërshëllyer një melodi barinjsh. U gëzova pa masë. Ma dërgoi zoti të më bëhet krahë në këtë kiamet, mendova dhe mezi prita në këmbë afrimin e tij.
Ai erdhi dhe qëndroi përballë i heshtur e me shikim të zymtë. Filloi të më hetonte me kujdes nga këmbët te koka. Ishte pothuaj moshatar me Fatriun, rreth tetëmbëdhjetë vjeç. Faqeve dhe nën hundë i prushëritej një mjekër e hollë, rrafsh me lëkurën. Kishte mbi sup një shkop, në fundin e të cilit varej një trastë e vogël e leshtë. Te brezi i varej një biçak i madh me këllëf prej briri, i lidhur me ushkur të leshtë, të zi, të trashë.
- E ku vete nashti, a i vrarë? - pyeti me ton të egër.
Disi i frikuar, nga vështrimi i tij aspak miqësor, i tregova fije e për pe të gjithë odisenë e udhëtimit tim nën atë qiell dimri.
- Hëm! - ia bëri me një nënqeshje përbuzëse.– Je nisur të vesh te ujqërit e Qafës së Llogarait, të të kullufitin, a i vrarë!…
- Më mirë të më hanë, se sa të vdes udhëve…
Duke hedhur sytë e përndezur nga kureshtja te valixhja e bukur prej kartoni, pyeti ftohtë e me një shprehje agresive në fytyrë:
- E çar ke atje brëna, mo kec?
- Librat e shkollës... - i thashë me gjuhën e tharë në gojën shkarpë.
Ai la përtokë shkopin me trastë, që kishte në sup dhe hapi vetëtimthi tehun e biçakut të madh.
- Pa dal ta shohëm! - ma rrëmbeu valixhen nga duart me forcë dhe me një të flakëruar të thikës, preu spangon, me të cilën e kisha lidhur te mesi.
Mbeta i mekur, si zogu i rënë nga foleja përpara gjilpërës së zgjatur të gjarprit.
- E ç’të duhet shkolla, a derëzi e punëzi, apo të bëhesh budalla! - u skërmit dhe i fluturoi librat njërin pas tjetrit te një ferrë, poshtë në përrua.
Pastaj futi dorezën e valixhes te shkopi, pranë trastës së tij të leshtë. Dhe me tehun e biçakut të hapur në njërën dorë, zuri me tjetrën të më gërmonte xhepat. Nga makthi që më shkaktoi thika e drejtuar mbi barkun tim bosh, ndjeva se urina po më ngrohte kofshën deri poshtë gjurit. Madje nuk e pata mendjen fare, ç’gjeti e ç’mori nga katër xhepat e mi të mjerë. Por prisja me tmerr çastin, kur tehu i mprehtë i biçakut të tij të llahtarshëm, do të ma hiqte kokën nga supet si të zogut. Më rënkoi shpirti pa zë: ” Nënë, moj, ç’më gjeti!” Ky paskëshe qenë një nga ata hajdutët e tmerrshëm, për të cilët foli Fatriu në mbrëmje atje poshtë.
- Qitetar i pjerdhur! Nashti je shkarkuar e je tamam për udhë, a të q...fsha udhët! - shau së fundi me një vështrim përbuzës të shtrembër.
Mori shkopin e ngarkuar tashmë edhe me valixhen time dhe bëri poshtë me hapa të mëdhenj. Fërshëllente sërish atë melodinë e tij të pakuptueshme, nën fjollat e imta të borës që binte papushim.
Më shkoi nëpër trup një e rrëqethur e gjatë dhe befas shkova nëpër mend, se kisha shpëtuar për mrekulli. Përpara thikës së tij, të gjitha të tjerat s’kishin aspak rëndësi. Për më tepër, kuletën prej lecke të lidhur poshtë këmishës, ku kisha vënë lekët e bukës, nuk arriti ta gjente nga nxitimi. E ndoqa me vështrim të nemitur, ndërsa zbriste me nxitim dhe kthesë pas kthese, po bëhej gjithnjë më i vogël. Derisa arriti të dukej si një buburrec i zi, dhe më humbi krejt nga sytë. Por përsëri, tmerri lëvriu nëpër trupin tim të tronditur, për një kohë të gjatë. Shkova te ferra ndanë përroit, ku ishin çaprashitur e lagur librat dhe fletoret e mia të hartimit. I mblodha një nga një, duke u futur barkas edhe brenda ferrës, ku kishin rënë disa të tjera. Gjeta edhe spangon e prerë nga thika e tij dhe i lidha, duke bërë një pako, që mund të mbahej nën sqetull.
Sapo kisha dalë sërish në xhade, kur befas mes mjegullinës, dy figura të turbullta po më vinin në fokus pak nga pak. Ishin dy burra me automatikë të hedhur pas krahëve, që zbrisnin nga lart. Ende s’më kishin pikasur, sepse bisedonin me zëra të lartë. Desha të zbres, të fshihem në përrua, derisa të kalonin. Por mendova, se njerëzit me armë të ekspozuara në sup, përfaqësonin atë që quhej shtet dhe duhej patjetër t’u qaja hallin. Ishin të veshur civilë, po nuk ishte vështirë për mua të dalloja njerëzit e Sigurimit, që i kisha parë aq herë te Dega e Sarandës.
Kur ishin ende njëqind hapa larg, ata më vërejtën me sy të ngulmët e plot habi. Pastaj u ndalën dhe pritën gjakftohtë të gjithë rrëfimin tim tragjik, për labin e tmerrshëm me thikën e madhe. Pyetën nga iku dhe më thanë të shkoj me ta për ta gjetur.
U nisëm. Ata përpara dhe unë pas. Tashmë me hapa të shpejtë, të fuqizuar, jo nga çlodhja e gjatë aty, por nga shpresa që më ngjalli shpëtimi i jetës. Për të ecur përkrah hapave të tyre të mëdhenj, hapat e mi të rraskapitur shumëzoheshin me dy e shpesh me tre kërcime të stërmundimshme.
Arritëm në qendër të fushës, diku pranë kasolles, ku kishim fjetur natën e kaluar me Fatriun e zhdukur pabesisht. Para një magazine prej dërrasash të kalbura, gjetëm një turmë njerëzish. Ata prisnin një kamion “Zis”, të shkarkonte çimenton, për të shkuar në Vlorë. Por nuk e pamë askund grabitqarin lab me thikë të madhe. Po binte mbrëmja dhe zorrët e mia ia kishin nisur këngës më të trishtuar, që mund të krijojë uria njëzetekatërorëshe në trupin e njeriut.
Çasti i nisjes mezi erdhi. Dy operativët e Sigurimit hipën në kabinë. Ndërkohë ne të tjerët u ngjeshëm në karrocerinë me pluhur çimentoje, si klloçkat në një furrik të madh.
U gjenda pranë një personi të panjohur. Më tregoi se ishte gjeometër i ndërmarrjes rruga-ura. Duke më parë si dridhesha prej erës therëse, u bë kureshtar. Në fillim pyeti përse gjendesha aty dhe në fund me çfarë isha ushqyer deri sot. Kur i thashë se kisha triskën e bukës me vete, shprehu bujarinë, të shkoja atë natë për të bujtur në shtëpinë e tij. Të nesërmen do të interesohej, të më niste me ndonjë mjet për në Sarandë. Befas e ndjeva veten të lehtësuar, që kjo ditë e tmerrshme e ndeshjes së llahtarshme me “kasapin” shajakzi, të paktën, po mbyllej zero me zero.
Zbritëm në Vlorë rreth orës tetë të mbrëmjes. Një grimë herë nuk munda të lëviz nga vendi. U ndjeva krejt i mpirë nga të ftohtit dhe qëndrimi kruspull, në kamionin që m’i troshiti të gjitha kockat. Gjeometri më ndihmoi për krahu dhe ma lehtësoi paksa ecjen, derisa u çmpiva. Kur arritëm te cepi i rrugës kryesore, ai u ndal dhe tha si me mundim :
- Këtu është dyqani i bukës, bjere triskën ta blejmë racionin tënd, se në shtëpi s’besoj të na ketë mbetur ndonjë kothere nga racioni ynë...
Futa menjëherë dorën në xhepin e brendshëm të xhaketës. Si nuk e gjeta aty, ku e mbaja zakonisht, kërkova me rrëmbim në të gjithë xhepat e tjerë. Madje edhe në kuletën e lekëve, ndonëse aty nuk e kisha futur asnjëherë. Dhe befas ndjeva një therje të hidhur, që ma përshkoi zemrën tejpërtej.
- Aaaa, ah, ah! - rënkova me dhimbje të thellë, sikur gjoksin të ma kishte çarë kryq e tërthor një thikë e madhe. - Ai me thikë më paska marrë edhe triskën e bukës!...
U trishtova menjëherë, por më tepër më erdhi inat me veten time, që nuk kisha arritur të kuptoj, se edhe burimin e vetëm të jetës e kisha humbur.
Gjeometri më vështroi me keqardhje një grimë. Pastaj sikur diçka iu kujtua, tha nxitimthi:
- Më prit këtu pesë minuta, sa të marr diçka në një vend dhe erdha! - hodhi ca hapa të ngutshëm rrugës së drejtë pa njerëz dhe mori një kthesë diku majtas.
Prita... Prita... Prita, derisa ora e madhe te kulla e sahatit të Vlorës, ra dymbëdhjetë herë, për të lajmëruar mesnatën. Ai s’erdhi. Dhe s’kishte si të vinte. Pseja gjendet te koha me triskat e saj.