1
Kthimi në Librazhd ishte identik si rrokullisja e Sizifit me gurin e rëndë në fund të malit nga u nis. Madje më keq. Këtu dashakeqësit nënqeshnin me përçmim dhe “fërkonin barkun”. Sytë e tyre qesëndisës dukeshin sikur thonin: “Ky ishte ai që na shiste mend nëpër revista, gazeta e televizion?! Ja, këtu e ka vendin, nën këmbët tona!” Dhe të jesh nën këmbët e dashakeqësve injorantë, është njëlloj si të jesh nën këmbët shumëtonëshe të elefantëve.
Tashmë edhe banakierja e klubit të qendrës, një e përdalë që lëpihej me kuadrot kryesorë, pasi më dërgoi një kafe të hidhur dhe i kërkova t’i shtonte pak sheqer, më nguli thumbin :
- Qënke bërë gjithë pretendime... Po nejse, të ishe i mirë të mbanin aty ku ishe...
Gati sa nuk i thashë me mllef “Moj lavire e deklaruar, edhe ti ke mbetur pa e fyer dinjitetin tim? “ Por nuk ishte as koha as vendi për një frazë të tillë dhe nuk ia vlente të ndyje gojën. Në të gjitha kohët, injoranca i është kundërvënë dijes, prapambetja e ka penguar përparimin, errësira e ka luftuar dritën.
Paksa i druajtur prej reagimeve të rrëzimit, u shfaqa në seksionin e arsim-kulturës, për të marrë detyrën e mëparshme. Kishte arritur dosja me karakteristikën e punës nga revista “Ylli”. Por më thanë se ishin porositur nga komiteti i partisë të punoja për ngritjen e dhomës historike të varrezave të dëshmorëve. Te varret!… mendova dhe m’u duk vetja si një i pavarrosur. Nuk e zgjata. Gjithmonë kisha patur përballë një mur me gurë të mprehtë. Para së gjithash, duhej ruajtur koka nga përplasjet e panevojshme. Takova drejtorin e komunales. Më dha udhëzimet dhe materialet për të filluar nga puna.
Mirëpo kur kthehesh edhe një herë në shpellën nga je larguar me dëshirë të madhe, e ndjen veten sikur shkel mbi gjemba murrizi. Ndaj më duhej çdo mëngjes, rrugën nga qyteti te kodra, ku ndodheshin varrezat, ta bëja kokulur dhe krejt shpërfillës për vështrimet kureshtare rretheqark. Ngarkova veten me detyrimin, të veproj krejt ndryshe, nga ç’mund të bënte tjetërkush, në rrethana të ngjashme, i vrarë në shpirt nga një rënie si imja. Duke e ditur mirë, se mbajtja e mendjes te pësimi ishte vetëshkatërruese, e largova nga mendimet, siç mund të largohej një mushkonjë që më thumbonte herë pas here. Fillova ta stakoja trurin nga gjithçka përreth dhe të bluaja kapitujt e romanit “Ujësinor”që kisha filluar në Tiranë. Ishte i vetmi ngushëllim, që më shkëpuste tërësisht nga realiteti i hidhur. Të jetuarit mendërisht në mjediset e fantazisë krijuese, veç të tjerash, më krijonte edhe një gjendje të ngritur emocionale për të medituar me eufori.
Me afrimin e vjeshtës, Monda filloi të përgatitej për në liceun artistik të Tiranës. Klea po më lutej:
- Mos ma hiq vajzën nga duart për në atë shkollë, se do marrë rrugë të keqe e do pendohesh!...
- Nëse ke edukuar vajzë të mirë s’ke pse të kesh frikë nga ç’ke dëgjuar.
- Shoqëria e keqe bën të sajën...
Por unë ngulmoja në vendimin që mora pas bisedës së hapur me time bijë. I shpjegova Mondës se do të bënim një sakrificë të madhe, duke i dhënë të gjithë rrogën time mujore për veshjen e denjë të një vajze në kryeqytet dhe për materialet e shtrenjta që kërkonte dega e pikturës. Ndërsa ne, tre të tjerët, do të mbeteshim me rrogën e vogël të Kleas, që ishte e mjaftueshme vetëm për bukën thatë. Në Lice do t’i silleshin përqark shumë djem. Me premtimet e tyre, do t’ia zbrisnin hënën përtokë, për t’i thënë ta shkelte me këmbët e saj. Nëse nuk do t’u rezistonte dot e do të lidhej me ndonjërin për ta lënë shkollën përgjysmë, atëherë jo vetëm do të na shkonte mundimi kot, por edhe do të na shkaktonte dëm e mjerim të madh. Djem të mirë kishte edhe këtu. Me ndonjërin syresh, mund të martohej pasi të mbaronte gjimnazin, pa na futur në krizë ekonomike e shpirtërore. Duhej të mendohej mirë. Të na premtonte me sinqeritet e besnikëri, si njerëz të shtrenjtë që ishim për të.
Monda u mendua një grimë. Pastaj me sy të lëngëzuar tha:
- Ju jap fjalën, se do ul kokën mbi mësime dhe për katër vjet nuk do shoh me sy asnjërin. Sikur të jetë edhe princi më i bukur i botës. Po nuk e mbajta premtimin, do jem vajza më e poshtër e Shqipërisë...
Këto fjalë u thanë me të gjithë forcën e shpirtit të saj të pastër dhe me buzëdridhje të sinqertë.
Qysh vitin e parë, valixhja ime e pikturës filloi të zbrazej nga tubetat e bojërave të vajit dhe temperat. Nuk mjaftuan as ngjyrat që siguroja me shoqëri, apo duke kursyer nga punët me të cilat merresha. Më dukej sikur ajo nuk punonte me tubetat, po i përdorte si ushqim. Si përgjigje për habinë time, Monda tha se, duke shfrytëzuar ndjenjën e saj të kolektivitetit, shoqet e shokët i kërkonin herë pas here borxh dhe nuk ia kthenin. Kjo më nxehu. Ia preva furnizimin, derisa e panë që ajo s’kishte për vete dhe filluan ta ndihmojnë.
Të gjithë prindërit gjejnë argumente të mjaftueshme për të lavdëruar krijesat e tyre. Por ato që mund të them për time bijë, janë fare pak nga ç’kanë thënë të tjerët. Pak ezmere, me sy e flokë të zinj, me shtat mesatar të zhvilluar në përpjestime të përsosura, Monda po merrte pak nga pak vlerat e plota, të një vajze në lulëzimin e hershëm të zgjimit femëror. Ngjashmëria e çuditshme me aktoren italiane Klaudia Kardinal, bëri që portretin e kësaj aktoreje, të shkëputur prej një reviste kinematografike polake, ta hiqja tani nga korniza dhe të vendosja fotografinë e sime bije. Mirëpo pamja e Mondës u bë edhe e keqja e saj. I solli shqetësime të vazhdueshme nga djemtë. Aq sa, shpesh detyrohej të qëndronte mbyllur në konvikt. Pas vitit të tretë, tre djem, madje të mirë, erdhën njëri pas tjetrit në Librazhd dhe kërkonin me ngulm të fejoheshin. I pyesja nëse kishte dijeni vajza për kërkesën e tyre. Përgjigjeshin me keqardhje, se ajo nuk kishte pranuar të ndalej për të biseduar me asnjërin. Atëherë u shpjegoja me durim, se me të ëmën e saj isha lidhur me dashuri para njëzet vjetësh. Tani nuk mundesha kurrsesi të martoja vajzën me mblesëri. Megjithatë, për të gjitha kërkesat e vija në dijeni Mondën. Dhe për secilin rast, ajo ma priste shkurt: “E kemi lidhur fjalën njëherë në fillim, pa mbaruar shkollën nuk dua të di për asnjërin.” Kjo përgjigje e palëkundur e sime bije, më sillte gëzim e kënaqësi.
Ndryshe nga herët e tjera, një mbrëmje arrita vonë në Tiranë. Shkova menjëherë te konvikti i vajzave. Roja i natës, të cilin e shihja për herë të parë, ishte ulur në karrigen përballë shkallëve, i mbështetur me të dy duart mbi shkopin e tij të lëmuar.
- Dua të takoj vajzën time, quhet Monda. - i fola krejt natyrshëm.
Daj Xani më hetoi nga koka te këmbët dhe u prish menjëherë në fytyrë.
- Shko, or horr, tutje, shko or vakabon, se po ta thej shkopin kresë! - shfryu dhe e ngriti përpjetë.
Qesha dhe po e kundroja me habi.
- Nuk të gënjej, jam babai i saj...
- Shko, po të them me të mirë, se nji ku ashtë telefoni, i baj za policisë e po ta bajnë kurrizin ma të butë se barkun! - dhe bëri me kokë nga cepi, ku ndodhej një tryezë e vogël me një aparat të vjetër manual.
Sakaq, dëgjoi njëra nga vajzat te kreu i shkallëve dhe u kthye për ta lajmëruar. Pas pak Monda u lëshua me rrapëllimë dhe m’u hodh drejt e në qafë me të puthura.
- Kur erdhe, babi?- pyeti ajo gjithë hare.
Daj Xani shqeu sytë krejt i shtangur.
- Pse mër çun, qysh në djepe qeke martu ti?
- Qysh në pelena, - i thashë duke qeshur.
- Vallahi, bilahi, kjo asht për t’u çudit. Po shyqyr që doli goca vetë, se kishe për ta hang kët’ shkop kresë kotnasikot...
- Ta bëj hallall shkopin, mjafton që po ma ruan vajzën mirë.- i thashë miqësisht.
Daj Xani i fërkoi krahët Mondës, krejt i qeshur tashmë.
- Kjo ashtë ene goca ime. Sa herë kalon shkallëve i flet dajës, mirëmbrama, mirëmëngjes, daj Xani, jo si ca të tjera, që s’pysin se po kacafytem me horrat për me i rujt...
Më pas i bleva daj Xanit një paketë cigare dhe u nisa për tek ime motër. Fatmirësisht, Vjollca i gjendej Mondës gjithmonë pranë dhe e merrte të shtunave në shtëpi.