41
Te mjedisi i punës, prapa “Zogut të Zi”, shoferi i komandantit më solli një shokun e vet për t’i rregulluar targat e xhipit. Ushtar i vitit të parë, Syrjai nga Përrenjasi, shërbente si shofer i ofiçinës në repartin e tankeve me një xhip të vjetër të tipit anglez. Pas shoferit Salo Mema në Stravaj, Syrjai u bë miku i ngushtë, me të cilin kaloja pasditet boshe, kur eprorët tanë kishin shkuar nëpër familje. Nisëm t’i biem Tiranës rretheqark me xhipin në dispozicion, mes veturave të rralla, turmave në këmbë, apo që shtyheshin para dyerve të urbanëve. Dhe na dukej vetja sikur fluturonim në krahët e një shpendi të hekurt, që ushqehej me benzinë të bollshme nga fuçitë e tankeve. Syrjai sillte herë pas here ndonjë shofer kamioni për t’i bërë targat e mëdha të spondeve, kundrejt pagesës që ua caktonte vetë. Pasi kurseja diçka për në shtëpi, me të hollat e pakta që mbaja në xhep dhe me pagën që i jepej Syrjait si ushtar i repartit të rregullt, shuam lakminë provinciale për skenat e kryeqytetit. Pamë pothuaj të gjitha pjesët e reja teatrale, numrat e estradës së shtetit dhe cirkun.
Rastësisht, një oficer i ri nga reparti i Syrjait, që dëgjoi se i bija fizarmonikës, më ftoi të shkoj të zëvendësoj fizarmonicistin e grupit të tyre shoqëror, kur lodhej e donte të vallëzonte. Në bodrumin e maskuar të farmacisë “5”, të shtunave në mbrëmje mblidheshin për të vallëzuar djem e vajza të reja. Fizarmonicisti, ishte një djalosh i panjohur në atë kohë, që u bë më vonë kompozitori i dëgjuar Krajka. Mes tyre, futbollisti Pano lakmohej nga të gjitha vajzat. Kërcehej pareshtur, pihej birrë dhe shtroheshin meze të bollshme. Pra, jo keq për një ushtar të destinuar të kalbej nëpër kanale.
Por nga ana tjetër, më duhet të pohoj pa modesti, se disa eprorë ushtarakë u graduan me produktin e duarve të mia, duke rrahur gjoksin se kishin punuar shumë për t’i bërë repartet “shembullorë”. Mirëpo kjo fjalë e ndritshme kishte kuptim, vetëm te paraqitja propagandistike e reparteve të tyre. Sepse nga anët e tjera, të papërfillshme për sistemin, nxinin.
Koha me variacione interesante erdhi pak më pas. Drejtori i Tipografisë Ushtarake kishte rënë dakord me komandantin e brigadës, të bëja aty stendat e reja të këndit të kuq dhe disa parulla të gjata për fasadat e dy ndërtesave. Kjo shtypshkronjë ushtarake, me cikël të mbyllur në proceset e shtypit, gjendej te krahu i majtë i “Zogut të Zi”. Në turnet e saj punonin shumë gra e vajza, kryesisht të ushtarakëve dhe pak burra, teknikë, makinistë. Këndi i kuq ishte një sallë e madhe e lidhur me mensën, në mes të një lulishteje, përballë ndërtesave të shtypshkronjës. Drejtori Merja e shfaqte hapur kënaqësinë për çdo punim që bëhej, duke u treguar mjaft i afërt, e duke më shpënë disa herë për kafe.
Mes asaj morie grash e vajzash, që silleshin përqark e më përshëndesnin rregullisht, e ndjeva veten si gjel me pendë jeshile. Por larg instinktit për të shkelur ndonjë pulë. Kisha vëne mend, për të qenë sa më i rregullt në sjellje e paraqitje dhe nuk e hiqja asnjëherë rripin nga mesi e kapelën nga koka. Punoja krejt shpërfillës, me vështrimin të ngulitur mbi telajot e mia. Disa syresh filluan të afrohen për të parë punët dhe zunë të më thërrisnin në emër. Te shprehjet miqësore dhe përkujdesjet, kuptova se bashkë me dhembshurinë e zakonshme për ushtarin larg shtëpisë, ishte krijuar edhe mendimi pozitiv për njeriun. Kjo më kënaqte, më tepër se ushqimi i mirë dhe qenia i lirë e i pavarur. Madje një ekonomiste e re në zyrën ngjitur, që i pëlqenin punët grafike, vinte shpesh e më fliste me pasion të veçantë për operat, të cilat ende nuk i kisha shijuar. Më preu biletë dhe bashkë me të fejuarin e saj, inxhinier arkitekt, pamë operën “Madam Baterflai” që më la mbresa të thella. Me arkitektin u miqësuam dhe këmbyem mendime të vlefshme. Mesa kuptova, disniveli im arsimor, nuk ra fare në sy, falë njohurive, aftësisë shprehëse dhe elokuencës së fituar nga leximet. Madje fitova namin e një njeriu mjaft të ditur, sa kohë që s’isha veçse një i paditur. Dhe u habitën, kur u fola për shtatëvjeçaren time fatkeqe. Sidoqoftë, shkollimi më trishtonte shpesh. Më ngushëllonte vetëm shembulli i Gorkit, që s’pati shkuar në shkollë dhe nga leximet kishte arritur të bëhej shkrimtar i madh i Rusisë. Por, në fund të fundit, ç’është shkolla? Një program njohurish, i diktuar dhe i kontrolluar nga mësimdhënësit. Dituria mund të merret edhe me vjeljen e pavarur e sistematike të dijeve, kur nxitesh nga një ngulm i vullnetshëm erudit. Natyrisht, mënyra e dytë është e rropatëse. Dhe riprodhimi i njohurive, i ngjan asaj bukës që furrtari duhet ta nxjerrë jo nga mielli i gatshëm, por duke shirë kallëzat e grurit me purtekë e duke i bluar me mokër. Buka ime e gatuar kësisoj nga halli, nuk i ka shijuar vetëm arkitektit dhe së fejuarës, po edhe mjaft të tjerëve. Prapëseprapë, nevojën e arsimimit e vuaja në heshtje, me shpresën e përndezur, se dikur do ta merrja patjetër. Qoftë edhe për dokumentin vërtetues, si çelësin që hap dyert e veprimtarisë në jetë. Pavarësisht se ka edhe nga ata që i marrin diplomat me mik, o me para dhe kur vjen puna, nuk dinë se gomari lidhet nga këmba.
Disa herë në mensë vura re, se një vajzë krejt e re, fytyrëbardhoshe, me vetulla tepër të zeza dhe flokët bukle, që i vareshin si tubeta spiralesh nga të gjitha anët, ulej rregullisht te një nga tryezat përballë. Gratë pranë e nxitnin të hante. Ajo përgjigjej se s’kishte oreks dhe nuk m’i ndante sytë. Ndërrova vend te një tryezë e largët prapa shpinës së saj. Por ajo filloi të kthehej sërish në pozicionin përballë. Atëherë për t’i fryrë kosit, pasi isha përvëluar nga qulli i Xhinës, zura të shkoj në mensë kur kishte ikur ajo. Mirëpo dhe kjo zgjidhje ishte e përkohshme. Vajza filloi të dilte gjatë punës nga reparti i libërlidhjes, gjoja për të shkuar te banjat, rruga e të cilave kalonte përbri dritares ku punoja. Vura re se shkonte deri te lavamani, shpëlante duart dhe kthehej me vështrimin të ngulitur te dritarja. Atëherë u interesova të nuhas si larg e larg dhe mora vesh, se Jeta shtatëmbëdhjetëvjeçare ishte mbesa e ministrit të mbrojtjes. U bu, bu, moj nëne, ç’është kështu, thashë me vete, të gjitha shigjetat e helmatisura tek unë do vijnë të ngulen?...
Disa herë në ditë ajo dilte e më shigjetonte drejt me ata sytë e saj, si dy kokrra ulliri të zinj. Por unë nuk mund ta haja më atë kokërr ulliri, që të zgjatej kjo lojë derisa të merrej vesh dhe ta pësoja sërish me mosveprimin tim. Përgatita një pusullë me dorën e majtë, ku shkrova: “Bisedojmë sot pasdite në orën katër te Parku Rinia” Sapo u afrua me vështrimin shigjetues te dritarja, i hodha pusullën te këmbët. Ajo e rrëmbeu si zogu thërrimen, e futi në gji dhe fluturoi gjithë gëzim e dredhule. Ah, moj zogëz e vogël, mendova, mos u gëzo aq shumë, se në atë thërrime ka helm…
Pasdite e prita te një stol i parkut përballë Hotel “Dajtit”. Erdhi direkt nga puna, sepse kohën e kisha llogaritur. I dhashë dorën dhe vura re, se nga emocionet i dridheshin harqet e vetullave, që i kishte më të zeza se mustaqet e mia. (Disa herë kisha menduar t’i pres, se mund të bëheshin lak për sytë e femrave dhe prapë më vinte keq.) Dukej aq engjëllore, sa të magnetizonte trurin. Por në rastin tim, dëshirat ishin nepërka që duheshin mbyllur në kavanoza me kapak.
- Hë, moj Jeta, si ja çon ti, a je mirë? - e pyeta buzagaz, për të hapur muhabet.
- Mirë. - tha me gjysmë zëri.
- Më thuaj të vërtetën, ke dashur ndonjë djalë?
- Asnjë…
- Pse, djem ka sa të duash?!
Heshti pakëz, përdridhte me gishta një lidhëse të varur nga jaka rrethore e bluzës së hollë.
- Më duken budallenj…
- Edhe unë budalla jam, bile më i madh se se ata që ke parë ti…
- Jo, - tha duke e shoqëruar edhe me lëvizjen kundërshtuese të kokës gjithë bukle.
- Ku e kupton ti?
- E kuptoj se të shoh përditë.
- Prandaj më vështron ashtu?
Nuk foli. Mbeti një grimë si e turpëruar.
- Më njeh ti mua? – vijova ta pyes.
- Po…
- Nga më njeh, unë mund të jem njeri i keq?
- E thonë të gjitha gratë…
- Çfarë thonë ato?
- Që je i mirë dhe duarflori.
- Gratë nuk dinë gjë,- i thashë me ton serioz dhe vijova: - Mund të jem duarflori, po jam zemërkatran. Unë jam kryetari i horrave të Tiranës dhe të gjithë Shqipërisë. Kam mashtruar gjysmë batalioni me vajza. Një pjesë e tyre kanë përfunduar në psikiatri dhe ca të tjera janë mbytur në liqenin artificial. Habitem si ke guxim të më afrohesh …
Ajo qeshi dhe sytë e saj patën një përshkënditje të dukshme.
- Pse tallesh? – tha me naivitet.
- Nuk ke dëgjuar se këto kanë ndodhur?
- Kanë ndodhur, po nuk je ti ai...
- Jam pikërisht unë dhe ca të tjerë si unë, që ti nuk mund t’i njohësh aq lehtë.
Më vështroi ngultas dhe nënqeshi pakëz.
- Vazhdon të tallesh… - tha përsëdyti.
- E kam seriozisht, unë jam i martuar me një nuse po kaq të bukur sa ti dhe kam dy fëmijë.
Nga shprehja e fytyrës së saj, kuptova se deklarimi i fundit e bëri krejt mosbesuese.
- Ohu, lëri shakatë, se s’ka lezet!...
Atëherë nxora nga xhepi portofolin. I tregova fotografinë, ku kisha dalë me Klean dhe dy fëmijët, kur pata shkuar në shtëpi për Vitin e Ri.
Përpëliti sytë një copë herë. U mbush me një frymëmarrje të dridhshme, që ia tronditi të gjithë gjoksin e njomë dhe uli kokën për pak sekonda.
- Faleminderit! - tha pas pak me turp.
- Qofsh e nderuar e me mend në kokë, të zgjedhësh një djalë të mirë siç je vetë. - ia ktheva i lehtësuar, që më në fund arrita ta ç’aktivizoj mekanizmin shpërthyes të asaj mine.
Ajo më dha dorën e lagështitur, nga sikleti që pati hequr gjatë asaj bisede dhe iku me vrap. Të nesërmen, Jeta, paksa e turpëruar, filloi t’i vidhej vështrimit tim miqësor.
Pas kësaj, miku im i ri, tipograf Xhaviti, më qau hallin se si duroja me atë rrip ushtari të lidhur fort, ndërsa më silleshin përqark gjithë ato fustane. Dhe për të më ardhur në ndihmë, më ofroi një mikeshën e tij me të cilën mund të shkoja atë natë. Kur i shpjegova se shkoja shpesh të shtunave në shtëpi, ai e shprehu bujarinë e vet me dy gota birrë dhe më dha fotografinë familjare për zmadhim.
Xhaviti punonte në repartin ku shtypeshin materialet sekrete të Komitetit Qendror të partisë dhe të Ministrisë së mbrojtjes. Dera aty ishte me zgarë hekuri dhe hyhej vetëm i shoqëruar nga drejtori. Duke vënë re, se drejtori shpesh më qëndronte pranë, ai më ftoi disa herë te makina e tij dhe shkova. Retheqark ishin stivuar fashikuj të shumtë me siglën “Tepër sekret” Edhe këtu më shkoi mendja sërish te “Sekreti im i madh” dhe qëndrova si mbi gjemba deri sa u shkëput biseda.
Punimet në tipografi zgjatën gati tre muaj, për arsye se afati u shty dy herë nga drejtor Merja, i cili i paguante komandës me interes të mirë vleftën e punës sime. Përpos stendave, bëra një hartë të madhe të Shqipërisë në xham dymetërsh të trashë me veprat e parashikuara të pesëvjeçarit. Përfundimi u shënua me shpërblimin e drejtorit, prej katërmijë lekësh dhe një pako me libra të zgjedhura, listën e të cilave ma kishte kërkuar më parë.