12
Agushi më kumtoi lajmin e pritur prej kohësh, se më kishte regjistruar në listën e brigadës vullnetare të Konispolit. Do të niseshim pas dhjetë ditësh për në hidrocentral. Sapo ua tregova në shtëpi, Vjollca kërceu përpjetë me sy të gjallëruar:
- Thuaju të më regjistrojnë edhe mua. Mbase më japin ndonjë punë kur të kthehemi!
Nëna u lëkund në fillim. Po kur mori vesh se në listë kishte edhe vajza nga Saranda, pranoi.
- Shiko, se mos i bie njeri në qafë sat motre, se pastaj i ziu ti! - nxitoi të më thoshte me merak të madh. - Do i bësh sytë katër e do i qëndrosh pullë poste, se ka plot agushër andej tutje…
- Agushi e mori për grua. - ia ktheva në çast. - Nuk është ashtu siç e di ti.
- E mori, e mori, po këtë tënden s’e lë damka ta marrin…
Nëna me Vjollcën takuan edhe dy vajza të tjera të regjistruara vullnetare. Pasi u siguruan mirë për kujdesin e tyre, shkova e shënova edhe motrën në listën që kishte arritur mbi tetëdhjetë vetë.
U duk sikur dita e nisjes mezi erdhi. Para zyrave të komunales, ku kisha punuar dikur, kishin ndaluar tre kamionë të markës ruse “Zis”. Të zbukuruar me banderola të kuqe dhe flamuj. Vullnetarët, shumica nga Konispoli, me shalle trekëndësh të kuq, të lidhur në qafë, zhurmonin me zëra të lartë. Rretheqark gëlonin një mori kureshtarësh dhe shumë prindër, për të përcjellë vullnetarët e qytetit.
Nëna na lidhi të dyve shallet që na dha komiteti i rinisë dhe iu mbushën sytë me lot. Pas saj qau edhe Vjollca. Por nëna ia fshiu lotët shpejt, që të mos binte në sy për keq. Dhe i tha të qeshte me zor, se mos na kthenin. Terrori psikologjik i damkës nuk na ndahej në asnjë hap.
Na rrasën nguc e nguc nga dyzet vetë, në secilin kamion. Në njërin “Zis” vajzat, në dy të tjerë, djemtë. Dhe na ulën këmbëkryq, rrafsh me karroceritë, për të mos rënë nga spondet e ulët.
Aty, ndanë turmës përcjellëse, pashë burrin e hallës nga Borshi, që ma bëri me dorë dhe uroi:
- Shkoni, djema, të rregulloni biografitë, shkoni!...
Drejtori i komunales doli nga zyra enkas për të më uruar. Pas tij erdhi më përqafoi edhe Agushi. Më pas borizani i brigadës në kamionin e parë i ra borisë për nisje. Nga tingujt e saj të çakorduar ushtuan të gjitha rrugët harkore të Sarandës. Dikush ia filloi këngës partizane “Bashkohu shokë me ne në çetë!“ Dhe pasi të gjithë vullnetarët lëshuan zërat në kor, u nisëm drejt qafëmalit të Gjashtës.
Udhëtuam dy ditë e dy net, të ngjeshur si thasë me patate, në kamionët e zbuluar. Rrugëve të shkreta era bënte qejfin e saj mbi trupat tanë të mpirë nga të ftohtit. Sapo u afroheshim qyteteve, apo qendrave të banuara, komandantët e makinave nxirrnin kokën nga kabina e shoferit. Urdhëronin të demonstronim entuziazmin tonë të detyruar, duke bërtitur fort parullat e zakonshme, derisa linim pas edhe banesën e fundit.
Diku nëpër xhadenë e gjatë të Fushkrujës fillova të dridhem e të kollitem shpesh. Mendova se e pësova keq, qysh me daljen nga foleja e nënës. Mund të kisha marrë plevit dhe do të zija shtratin sapo të arrinim në hidrocentral. Dikush më dha dy copa gazete, për t’i futur poshtë kanotjerit. Ato më ndihën të ndjehem disi më i mbrojtur. Krejt ndryshe, djemtë e Konispolit, të përgatitur për erërat e kullotave malore, ishin veshur me kilota dhe xhaketa leshi.
Pasi kishim përshkuar rreth treqind kilometra nga Jugu në Veri, në mbrëmje vonë arritëm në destinacion. Ishim të gjithë të mardhur, të troshitur dhe të pluhurosur si mullixhinj, nga rruga e gjatë me çakëll. Kamionët kaluan urën provizore të lumit të Matit dhe u drejtuan nga e majta e vendit ku po ngrihej diga e Ulzës. Sapo hymë në sheshin e pjerrët me baraka vullnetarësh, të sektorit të Kokërdhokut, u dha sërish urdhri të ushtonim me parullat stereotipe për Partinë dhe Enverin. Krejt të ngjirur e të çakorduar nga thirrjet e pareshtura nëpër të gjithë transversalen e gjatësisë shqiptare, rifilluam të bërtisnim me sa fuqi kishim, si budallenj. Dhe e gjithë kjo, vetëm për të na dëgjuar shtabi i sektorit me pyllin që shtrihej pak më sipër.
Kur zbrita përtokë ndjeva se nuk mund të qëndroja vertikalisht kurrësesi. Kisha përfund trungut dy hunj të thatë. Qëndrova disa minuta, sa u çmpiva pak dhe kërkova motrën te turma e vajzave. Edhe Vjollca ishte në ato çaste si e dehur nga ai udhëtim marramendës. Me keq nga unë, atë e kishte zënë makina dhe i kishte spërkatur kilometrat e shumta me lëngjet e pakta të stomakut të uritur.
Mes gjendjes së ngjeshur, që gëlonte mbi sheshin me pak bar jeshil, befas pikasa figurën e urryer prej kohësh. Konispolati Fatri, që më pati braktisur te lakadredhat e Llogarait në ato ditë dimri me suferinë, paskëshe ardhur në aksion…Me siguri, të rregullonte biografinë. Po shpirtin dhe pabesinë s’kishte si e rregullonte kurrësesi. Isha betuar për të mos i folur kurrë dhe ika për të qenë larg tij.
Sikur të mos kishte mjaftuar gjithë ajo lodhje, u detyruam të presim edhe mjaft gjatë aty përjashta, në klimën e ashpër veriore. Derisa u bë ndarja nëpër barakat e mëdha, dyqindvendëshe me dërrasa. Sakaq, disa të ndërkryer nga Konispoli, për të ekspozuar entuziazmin e tyre shtinjak, ia nisën një valleje të kënduar për udhëheqjen partiake: “Të parin kemi Enverë, të dytin Mehmet Shehnë...” Kur pamë se kishte edhe të tjerë të lëshuar përdhe si trungje, unë dhe Vjollca, nuk lëvizëm nga vendi. Ndonëse edhe aty druheshim mos binim në sy për plogështi biografike.
Mezi duruam sa të shtrohej darka në barakën e madhe të mensës. Aty na prisnin tryezat e gjata me dërrasa të pastruguara. Dhe stolat po aq të ashpër, ku pantallonat shumë shpejt mund të çelnin dritare te të ndenjurat. Në të dy anët ishin shtruar rreshta të gjatë, me një mori pjata dhe lugë alumini, ku binte një erë e ngrohtë fasulesh. Për ne të uriturit, ai erëmim ishte aq ngacmues, sa po na spërdridhej stomaku. Pasi zumë vendet dhe filluam të hamë, vura re se lëngu i errët i trashur me miell, duhej trazuar gjatë, për të gjetur ndonjë kokërr fasule. Kjo gjellë e famshme, do të na shoqëronte për muaj me radhë, pothuaj në të gjitha darkat. Por sidoqoftë, më vonë do të ndjenim, se pas punës së lodhshme, stomaku ynë mund të pranonte fare mirë edhe pluhur guri të zier me pak vaj e kripë.
Zgjimi në orën katër e gjysmë të mëngjesit, për të bërë fizkulturën dhe gatitjet e tjera që kërkonte fillimi i punës në orën gjashtë, ishte një sakrificë e vërtetë. Sidomos ne, që vinim nga komoditeti i zgjimit qytetar, na duhej kohë të korrigjonim regjimin ditor. Por ajo, që për mua, si pesëmbëdhjetëvjeçar, nuk do të bëhej kurrë refleks i arritshëm, ishte puna e rëndë.
Fiks në orën gjashtë u renditëm te faqja malore, përbri lumit të Matit. Ndryshe nga ç’e kishim menduar hidrocentralin, si punë për ngritjen e digës, ne duhet të hapnim një rrugë të zakonshme në faqen e malit, përballë Ulzës, që të lidhej Burreli me Milotin. Digën nuk mund ta bënin lopatat, kazmat dhe karrocat e dorës, siç thuhej. Po makineritë e rënda. Për mua, të parriturin, nuk kishte ndonjë vegël me përmasa më të përshtatshme dhe u detyrova të kap një karrocë dore. Puna filloi me “Urra“ të komanduara dhe britma të fuqishme, sa ushtonte e gjithë lugina. Nga ajo zhurmnajë e stërmadhe duhej të merrte vesh Ulza e deri poshtë Shkopeti, se ne, brigada revolucionare e barinjve të Konispolit dhe zbatharakët e uritur të Sarandës, ishim të lidhur ngushtë me Partinë. Dhe do të bënim namin aty për tre muaj.
U rendita në një skuadër larg syve të Fatriut, figura e padëshiruar e të cilit më irritonte kujtesën me tmerrin e Llogarait. Mes britmave, sa hap e mbyll sytë karroca ime mbushej prej dy lopatave, aq sa derdhej. Dhe duhej patjetër të vrapoja për ta zbrazur te rrëpira e trasesë. Lëvizja e karrocës mbi dërrasa nuk më dukej aq e vështirë, sa ngritja për ta zbrazur dhe tërheqja pas, për të mos rrëshqitur bashkë me dheun në pjerrësinë e thiktë të malit. Gjë që më ndodhi dhe u detyrova ta sjell përpjetë përmbi shpinë, me stërmundim të madh. Pas dhjetë a pesëmbëdhjetë rrugësh të tilla, u lodha tmerrësisht. Iu luta dyshes së lopataxhinjve të mos ma mbushnin aq tepër, se mezi po qëndroja në këmbë e mund të rrëzohesha përtokë i vdekur nga tejlodhja. Por njëri nga revolucionarët e deleve të Konispolit, ma priti me pakënaqësi dhe përçmim:
- Do t’i thomi kumandarit të të heqi nga skuadra jonë, se me ti, mo kërthi, ne nuk e bëjmë dot normën edhe sikur të pënojmë gjer në aksham...
- Jo, mos i thoni! – iu luta, duke menduar, se mund të më përzinin dhe po të kthehesha në Sarandë si i zbuar, do të ishte një goditje e rëndë për biografinë time të sakatuar. - Mbusheni sa më shumë, se o do e shpie plot, o do vdes sipër karrocës!...
Mënyra se si ishte organizuar këtu shfrytëzimi maksimal i krahëve, nuk linte asnjë mundësi t’i bëje bisht punës. Dita e aksionit, me tetë orët e saj sfilitëse, pa asnjë pushim, dukej se s’kishte të mbaruar. Rropatesha, sa mezi rezistoja në këmbë deri në fund. Rastësisht, komandanti i brigadës, që kthehej i fundit, më gjeti përmbys në mes të rrugës për në sektor. Më ngushëlloi se të nesërmen do të më fuste në listën e vullnetarëve gjashtorësh, meqë isha nën moshë.
Duart më ishin bërë gjithë flluska dhe më pas m’u gjakosën.
- Hajt, hajt, se do të të bënen edhe tija kallot revolucionare! - më përgëzoi lopataxhiu trupmadh, që ishte ushqyer me kulloshtër delesh.
- Vërtetë?! - ia prita me qesëndi të pakapshme për të. - Lum si unë!...
E dija mirë, se shumë nga shokët e Fatriut, kishin ardhur në aksion për t’i vënë një cipë sado të hollë damkës së kulakut. Shpresonin se kësisoj mund t’u zbutej sadopak tatimi i rëndë i mish-leshit. Apo mund ta drejtonin disi atë vështrimin e shtrembër, që u bëhej për shkak të shpronësimit. Bisedat e lehta para gjumit në shtretërit e afërt, zbulonin pak nga pak edhe shpirtin e tyre të kryqëzuar nga lufta klasore.