3
Pasdite arritëm të shkalafitur në portin e Durrësit. Kalata e ankorimit të anijeve gëlonte nga fluturimet e pulëbardhave. Hamejtë me thesin bosh të vënë në kokë si kapuçon, thërrisnin: Hajde hamalli! Shumë nga pasagjerët, të trullosur prej detit, ecnin marrakëmbësh apo të mbështetur te njëri-tjetri. Tek ecnim të heshtur, në rrugën për të dalë nga porti, befas dajkoja më hetoi me kujdes nga koka te këmbët.
- Qënke qerrata, - tha me vështrim të mprehtë dhe kokëlëkundje.- s’të paska zënë deti fare. Ti je i mirë për marinar...
Desha t’i them, të mos shihte edhe ai ëndrra, se do ta pësonte si babai. Po nuk fola. Ndjeja ende në veshë gumëzhimën zhauritëse të motorit dhe të dallgëve.
Në shtëpinë e dajko Nexhatit, që ishte buzë detit, te Currilat, më pritën me sy tejet të zmadhuar nga habia. Por dajkoja i ftilloi shpejt, për historinë tonë të dhimbshme. Prapëseprapë, rrethi me pleq, gra e kalamaj vijuan me pyetje të shumta. Derisa përgjigjet më lodhën jo vetëm mua, po edhe ata vetë.
Në mbrëmje më shtruan dyshekun përtokë dhe më vunë të fle herët, pranë dy dyshekëve bosh. Vonë, kur mendimet e trishta ende nuk më kishin lëshuar të më merrte gjumi, ndjeva se në dyshekun ngjitur u shtri një nuse e re, bashkë me të shoqin, marinar ushtarak. Nusja faqekuqe, që banonte miqësisht te kjo dhomë e dajkos, më kishte bërë përshtypje qysh në mbrëmje. Për ata sytë e saj tepër të zinj, për flokët e dendur gjithë krela dhe për buzëqeshjen aq të ëmbël e pak të druajtur. Po kur në errësirën e natës zuri të rënkonte e të shfrynte me kënaqësi nën peshën e gulçimave të marinarit ushtarak, nuk di pse e mora inat. Dëlirësia dhe pafajësia e fytyrës së saj në kuzhinën e ndriçuar, m’u duk atë çast, sikur u nxi bashkë me mesnatën. Mendoja se ishte mëkat i madh, gjithçka bënte ajo për të përlyer pamjen e saj aq të pastër. Si pranonte ashtu, të thyhej me dëshirë një vazo aq e bukur e delikate? Këtë s’e kuptoja dot. Kisha dëgjuar nga shokët për atë gjë, si për një veprim të poshtër, që duhet ta bënin vetëm njerëzit e një kategorie të ulët. Po kurrësesi, të pranonte ta bënte një femër engjëllore si ajo.
Në mëngjes, kur nusja më buzëqeshi sërish, unë budallai nuk denjova t’i përgjigjem me buzagazin tim të zakonshëm, po ktheva kokën anash. Kjo mjaftoi që natën tjetër të më shtronin në dhomën e dy fëmijëve të dajkos, Loshes moshatare me mua dhe Turit që vinte pas saj. U pendova sa s’ka dhe gjithë atë ditë e shtyva me vuajtje. Mendoja se ishte më mirë të përsëritej ajo që kisha urryer një natë më parë. Por jeta qenkish një teatër, ku skenat ndërroheshin vazhdimisht, sipas ngjarjeve dhe shkaktarëve të tyre.
Të nesërmen paraqita vërtetimin dhe u regjistrova në shkollë. Sapo u ula në bankën e tretë të klasës së pestë, e ndjeva veten krejt të çlirët e të qetë. Këtu as mësuesit dhe as nxënësit nuk dinin gjë, dhe rrjedhimisht damka që kisha në ballë bëhej për ta e padukshme. Kuptova se isha krejt i barabartë me gjithë të tjerët, në të drejta dhe detyrime. Dhe kjo për mua, që më lëngonte shpirti nën peshën e damkës, ishte kënaqësi e madhe. Në Sarandë më dukej vetja si ai qeni i rrahur, me tre blana, një në ballë, një në sy dhe një në shpinë.
Në mesditën e parë të kthimit nga shkolla, ndjeva menjëherë boshllëkun e madh, që më krijoi mungesa e duarve të nënës. Nusja e dajkos, një mesogrua tepër e gjatë, me gishta të zverdhur nga duhani, më zgjati ftohtë copën e bukës së misërt. Ishte një e treta e katërqindgramëshit të triskës sime. E ndarë për tre vakte, ajo copë bukë dukej diçka më tepër se madhësia e një llokumje. Bashkë me të në pjatë, ishte dhe një thelë e vogël shalqiri. I uritur nga rendjet nëpër qytet, siç isha, e kafshova bukën vetëm tri herë dhe e hëngra copën e shalqirit me gjithë fara e lëkurë.
Ditët e tjera, për të shuar urinë, djali i dajkos, Turi, më njohu me ca kalamaj, që piqnin misra të vjedhur. Ata ndiznin leshterikë të thatë anës detit dhe në prushin e tymtë përcëllonin kallinjtë. I nxirrnin nga nën këmisha një nga një, si të ishin trofe tepër të shtrenjta. U bëra shok me ta, vetëm pasi ndanë gardhit të arës me misra, kapa nga koka një gjarpër të vogël. Ata u shtangën të tmerruar për guximin. Por u shpjegova, se, qëkur isha tetë vjeç, një dervish me mjekër të madhe, kapës i gjarpërinjve, që kishte bujtur disa ditë në shtëpinë e gjyshit në fshat, më kishte përgatitur për t’i rezistuar helmit të gjarprit. Ai më kishte dhënë të pi së pari disa pika helmi të holluara me sheqer në filxhan, të cilat i shtoi pak nga pak, deri në sasinë e plotë të kafshimit të gjarprit. Pastaj më kishte mësuar si ta kërkoja gjarprin nëpërmjet këngës së tij me një zukamë rrëqethëse karakteristike. Dhe ta kap me dorë, duke ia mbajtur më parë kokën me një shkop. Kapa kështu disa gjarpërinj dhe pasi dervishi u hiqte dhëmbët, ashtu si ai, i fusja edhe unë në gji. Rrëshqitja e tyre e ftohtë e gudulisëse nëpër gjoks më bezdiste disi. Por vijova të merrem me ta, derisa bashkë me dervishin, shkuam dhe bëmë një shfaqje publike në Sarandë, ku dolëm fotografi me tufat e gjarpërinjve në qafë. Rasti i tanishëm më bëri mjaft të afërt me të gjithë fëmijët durrsakë të lagjes, që panë me sy apo dëgjuan për demonstrimin tim të frikshëm.
Aty, mes vjedhësve të vegjël, njoha kapon e tyre dhe kreun e bandës së famshme të viteve të mëvonshëm, Xhevdet Mustafën. Siç mund të sillet në kujtesë, ai u arratis dhe u kthye bashkë me një grup të armatosur për të vrarë diktatorin. Por vrau veten, i tradhtuar dhe i rrethuar nga forcat e shumta të Sigurimit, në afërsi të Lushnjës. Çfarë s’do të bëheshim në jetë ne, të uriturit e epokës së socializmit! Që nga shkrimtarë, deri në kriminelë... Po më të shumtët njerëz të mirë të një brezi të përvuajtur e hallemadh.
Vëmendja dhe kujdesi i mësuesve të këtushëm, për premisat e vëna re te fantazia, si dhe shpengimi shpirtëror prej urrejtjes klasore, bënë që t’u kushtohesha tërësisht mësimeve. Pas pak ditësh ata filluan të më përgëzojnë, për nivelin e njohurive, po sidomos për hartimet. Mësuesi i lëndës e bëri zakon, t’i lexonte para klasës dhe pak nga pak po më ringjallej krenaria e vrarë.
Mbrëmjeve në shtëpi plaste sherri i varfërisë. Dajkëla i sulej me ton shpotitës dajkos që punonte në port :
- Ti s’je burrë, që na lë barkthatë, kur shokët e tu rrëmbejnë nga porti ç’u zë dora!
Dajkoja, me një pamje të përvuajtur, shfajësohej :
- Nuk bëhem dot hajdut...
- Atëherë, ha mut, se s’ke ç’ha tjetër! - ia priste ajo me sëpatën e pushtetit, që i jepte qenia zonjë shtëpie, shtatlartësia dhe mbrojtja e përhershme e nënës së saj plakë, gjithmonë prezente në këto sherre.
Dajkoja i gjorë mblidhej kutullaç, në atë nënshtrimin e vet shpërfillës. Dhe atëherë, përballë dajklës katana, dukej më shtatvogël nga ç’ishte në të vërtetë.
Pas shumë përplasjeve të tilla, më në fund dajkëla ia tha troç edhe fjalën, që nuk dëshiroja ta dëgjoja kurrë:
- Kur s’je i zoti të ushqesh fëmijët e tu, ç’deshe që solle edhe fëmijën e botës në sahanin tënd, or trap?
Oh, sa m trishtuan ato fjalë! Oh, sa më vranë në shpirt! Më shumë se uria e mundimshme. Më tepër se brenga e mallit për njerëzit e shtëpisë e për babanë e burgosur. Dhe që nga ai çast fillova ta ndjej veten krejt të tepërt aty.
Pas shumë përçmimeve, që i bënte dajkëla për paburrërinë e tij, dajkoja s’vonoi dhe u hodh në një veprim konkret. Bashkë me dy shokë, hapën kasafortën e zyrës së triskëtimit të portit. Grabitën një sasi triskash të ushqimit mujor, që gjendeshin të pashpërndara. Por kjo u kuptua menjëherë. Dhe me një vulë të posaçme, u shënuan të gjitha triskat, që kishin në dorë punonjësit, për t’i nxjerrë të vjedhurat jashtë përdorimit. Dajkoja, vërtetë nuk u zbulua, por dështoi qysh me provën e parë në atë rrafsh të vështirë për të.
Atëherë dajkëla e vuri krejt poshtë, duke e hedhur tuç, si i thonë fjalës.
- Edhe një herë që u bëre burrë e more çiften në dorë, ti shtive mbi laraska! - qeshte e tallej me sarkazëm ajo.
Pas saj edhe e ëma, plakë shtatëdhjetë e ca vjeç, një zgërdallë gjithë kocka e lëkurë, kukurisej në gaz. Aq sa, nofulla krejt pa dhëmbë i bashkohej me hundën. Atëherë, fytyra e saj e parë në profil merrte formën e sqepit të gjatë të pelikanit. Sidoqoftë, tërësinë e shpirtit plaka Xhexhe e kishte të mirë. Sidomos me mua bëhej e afërt dhe kur më shihte të mërzitur më lëmonte kokën.
Ajo më tha një ditë t’i fërkoja eshtrat e shpinës, që i thernin nga reumatizmi. Dhe kur e mbarova atë lloj pune, më dha dy lekë. Pas kësaj, plaka e bëri zakon të më thërriste çdo pasdite, për masazhe kockore dhe herë pas here më jepte dylekëshin. Por ishte punë tejet e mundimshme, mjaft e mërzitshme dhe me fitim të pistë. Përveç lodhjes kapitëse të krahut, ndjeja shumë ndot, kur nga shpina e saj e palarë prej vitesh, nxirrja dorën, si të lyer me miell. Më përzihej e më vinte për të vjellë, prej atij llumi të bardhë, të krijuar nga përzierja e djersës me qelizat e vdekura të lëkurës së një plake. Atëherë turresha në banjë për të larë duart me sapun rrobash. Më pas, dylekëshin e fituar e vija në kutinë e kursimit prej kartoni, që kisha bërë enkas dhe e fshihja poshtë krevatit të plakës. Bëja shpesh llogarinë e dylekëshave në kapakun e fletores dhe ndjeja kënaqësi të madhe, që shtoheshin pak nga pak. Kisha menduar t’i përdorja për të paguar biletën e anijes, po të më shkrepte të ikja ndonjë ditë, për te nëna ime e shtrenjtë.
Por pikërisht, kur kupa e durimit tim u mbush plot me ankimet e shpeshta të dajkëlës, për barrën që krijonte “djali i botës “, e gjeta kutinë të çarë te cepi i kartonit. Dhe s’kishte brenda asnjë dylekësh të fituar me aq mundim e ndot. U trondita e u dëshpërova aq shumë, sa u këputa e rashë përmbys ndanë krevatit të plakës. Qava me dënesa dhe lot të nxehtë.
Atëherë Xhexheja klithi me zemërim dhe thirri dajkon aty.
- Je palo burrë! - i shfryu me ton therës. - Je nga ata bashtot kusarë! S’je i zoti të gjesh para gjetkë dhe vjedh dylekëshat që i kam dhënë unë djalit. Jepi paratë tani shpejt, po të them, se është gjynah nga zoti!
- Nuk i kam marrë unë, për kokën tënde! - mblodhi supet e vegjël dajkoja.
- Lere kokën time, se e ke bukë e djathë ti, po jepi lekët allaminutë, se për atë zot që është një, të mallkoj me gjithë shpirt, që të gjesh koqen e belasë!
Pas kësaj dajkoja më ngriti kokën e më vështroi drejt në sytë e përlotur.
- Ç’i do lekët ti, mo nip, nuk më thua?
- I ruaja për të prerë biletën, kur të shkoj në shtëpi... - i thashë me zë të zvargur nga trishtimi.
- Biletën do të ta pres unë! - pranoi me rrëmbim dhe iku hajdutshe, duke iu vjedhur syrit të ashpër të Xhexhesë.
Dhe ashtu ndodhi. Në prag të Vitit të Ri, sapo filluan pushimet, dajko Nexhati më preu biletën e udhëtimit me motovedetën “ Mine Peza”, që nisej për në Sarandë herët në mëngjes. Bashkë me biletën, më dha edhe tetëdhjetë lekë, për të zëvendësuar ato që më mori. Natyrisht, edhe triskën time të bukës, me latat që më takonin për ditët e mbetura të dhjetorit.