11
Pas të gjitha barbarive klasore të provuara mbi shpinë, disa herë kisha menduar të gjeja mënyrën për të pasqyruar kënetën e kohës, ku isha zhytur mes kallamishteve, bufërve dhe gjarpërinjve të saj. Dhe e gjeta, duke e marrë temën nga e kaluara. Me tre vjet punë të pandalur, romani “Era e kësaj kohe” përfshiu në gjerësi injorancën, egërsinë dhe brutalitetin e pushtetarëve bashkëkohës, në garën e shfrenuar për të shtypur e varfëruar njeriun shqiptar. Libri i mori shtëpisë botuese “Naim Frashëri”, me fond shtetëror të kufizuar, treqind e dyzet faqe, vetem me nivelin artistik. Ndërkohë që fondet i gllabëronin librat e shkrimtarëve të kastës dhe rrallë e me pikatore ata të rretheve. Me një kopertinë dinjitoze nga piktorja Safo e me lidhje speciale të plastifikuar, romani doli me tirazh të lartë dhe shkoi kudo ku kishte librari e biblioteka. Më impresionoi mjaft kujdesi dashamirës për publikimin e tij, nga ana e dikujt, që nuk e mora vesh. Ndryshe nga praktika e pasqyrimit në rubrikat e librit të ri, botimi i këtij romani u njoftua disa herë direkt në emisionet e lajmeve të televizionit.
Me reduktimin e honorarit të botimit, deri në një shpërblim simbolik, u gjet si kompesim për shkrimtarët, dhënia e lejeve krijuese. Ndonëse për këtë botim voluminoz dhe vëllimin poetik “Ninullat e hekurit“ që doli pas një muaji, më takonin atë vit më tepër se nëntë muaj leje krijuese, më dhanë vetëm një.
Lufta klasore e kombinuar me smirën në krijimtari, bëhej e ashpër edhe brenda degës sonë të lidhjes me pak krijues. Në kërkesat e fshehta me shkrim, kryetari i emëruar nga Partia, Koçi, caktonte për vete gjashtë muaj në vit, kryesisht për t’u marrë me përshëndetjet e pionierëve në konferencat e rrethit dhe për të botuar rrallë ndonjë poemë politike. I jepeshin tre muaj një fotografi të ushtrisë dhe po aq një krijuesi, që kishte bërë një libërth tridhjetëfaqësh me vjersha të rëndomta për fëmijë. Diskriminim i hapur. Disa herë u ankova në kryesinë e Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë. Dhe më në fund më akorduan një leje krijuese të veçantë, prej gjashtë muajsh, për t’u njohur me jetën në rrethin e Shkodrës. Shkela me këmbë, apo kaluar mbi mushka, Dukagjinin, Vermoshin dhe fshatrat e Bregut të Bunës. Ndryshonin mjediset, njerëzit, zakonet, por jeta ishte po ajo: skamja kronike nën thundrën e kuqe. Sidoqoftë, në takimet e shumta, aty ku damka nuk më dihej, ndjeva për herë të parë respektin dhe kujdesin e vërtetë të lexuesve.
Si kryeradhë ironike, më duhet të tregoj, se vënia në vend e së drejtës sime, nxiti më tepër keqbërjen, në shpirtin vogëlan të kryetarit të krijuesve. Si njeri që notonte në cektinat e ngushta të egoizmit, ai u sul me furinë e re të gërryerjeve me thonjtë e pistë të urithit. Ndonëse me mbiemër shpendi, tregoi sërish se ishte një urith i vërtetë. Gërricjet e tij ishin të hidhura dhe përvëluese. Ciklin me vjersha, për konkursin e rrethit, të dorëzuar në degën Lidhjes, ma çoi papritmas në degën e Brendshme. Dy degët e një trungu po ia përcillnin njëra-tjetrës. Por ajo degë, duke e ndjerë veten të pasigurt në këtë fushë, ia ktheu komitetit të partisë. Sekretari për ideologjinë, pohoi se i kishte lexuar vjershat sapo ishin dorëzuar në konkurs dhe ishte habitur me rrugën e tyre drejt Sigurimit. Megjithatë, kreu i degës së lidhjes ngulmonte, se cikli kishte gabime të rënda ideologjike dhe ishte në detyrën e tij të organizonte diskutimin. Quhej diskutim edhe ky lloj poshtërimi me anën e instrumenteve të lindur nga forca shtypëse e ideologjisë. Ndonëse dihej, se kur të diskutohej krijimtaria, do të thoshte të prisje dhimbje.
“Diskutimi” u bë pas pak ditësh dhe nuk mungonin as drejtuesit lokal të ideologjisë. Më bëri tepër përshtypje ajo goxha turmë e mbledhur nga të gjitha sferat, për të marrë pjesë në këtë gosti grushtash verbalë, që do të më jepeshin me këtë rast. Vjersha që u hodh për autopsi, mbi tryezën e kompraçikosëve poetikë, ishte “Flutura” me këto pak vargje:
“Flutura është një krijesë e bukur/ dhe të gjithë bukurinë e ka te krahët fluturimtarë./Po i hoqe krahët e lirisë nga trupi/ edhe flutura më e bukur/ mbetet krimb që hiqet zvarrë. “
Mezi prisja të shoh, deri ku do të arrinte pafytyrësia e këtij njeriu të përçudnuar nga smira dhe ideologjia, që nuk ndalej së krijuari gremina të llahtarshme për poetët. Por ndryshe nga ç’pritej, për të fshehur protagonizmin e vet dhe macet që i flinin në bark, kryetari i krijuesve këtë herë kishte përgatitur të bënte analizën ideore mikun e tij, një mësues që hiqej si kritik. Ai kishte mbi supe një alamet koke, sa të një kali balash, me një shkurre të larme flokësh të paqethur e tërë zbokth. Njëri sy i shikonte nga mushka, tjetri nga krushka. Me paraqitjen dhe shushatjen e tij, nxënësit talleshin shpesh dhe i rrëshqisnin tinëz nga orët e mësimit.
- Flutura shkon lule më lule dhe vetëkuptohet që kjo poezi aludon për “Teorinë e njëqind luleve” me ide revizioniste të Mao Cedunit... - kumtoi ai me plotë kompetencë, duke vëngëruar në mënyrë të dukshme.
Befas goja m’u bë shkrumb dhe u përtypa me gjuhë të thatë. Edhe sikur të gërmohej për një kohë të gjatë në thesin e budallallëqeve, sajesë më budallaqe e më qesharake se kjo, nuk mund të gjendej kurrësesi nga skenaristi i këtij diskutimi. Kjo ishte njësoj si të thoshe, rrathët janë katrorë. Vura re, se mjaft të tjerë ishin të habitur jo më pak se unë. U mendova për disa çaste të arrija mendjekthjelltësinë. Duke e ditur mirë, se duhej durim i madh të jetoje me psikopatë të politizuar, do të ishte në favorin tim, që në auditor të tillë të mos ndërmerrja sulm frontal, për të shkuar pastaj deri në destabilizimin e nervave të mia. Duhej gjetur patjetër një frazë precize, si armë efikase për të thyer fortesën e fjalëve të tyre. Në reagim ndaj nxitësit kryesor dhe duke u drejtuar me fytyrë nga ai, më kujtohet me saktësi se thashë:
- Është tmerrësisht për të ardhur keq, që një mendje e rënduar nga pesha e egoizmit, të fundosë këtu gjithë këto mendje të qeta, me argumente kaq banale. Kur dihet, se në sytë e atij që ka verdhëzën, çdo gjë duket e verdhë… Habitem që ky njeri nuk kupton, se duke i shumëzuar sulmet e përsëritura ndaj meje dhe duke i mbledhur pastaj të gjitha bashkë, përfundimi ka dalë gjithmonë një hiç, madje më pak se hiç… Mendoj se kur bën ç’është e mundur për t’u hedhur baltë të tjerëve, jo vetëm që humb terren shoqëror, por ndyn edhe duart. Ju lutem, bëjini vetes një nder, duke mos e poshtëruar kaq shumë figurën personale! - dhe pastaj e mbylla me frazën qesëndisëse për bedelin e kryetarit: - Sa për referuesin, mund të them, se është diçka e mjerë për atë vetë, që pranon të nxjerrë nga goja gjepura kaq flagrante. Ndryshe, sipas kësaj logjike, edhe ky kritizer, që ka kokë të madhe, mund të quhet vetiu koka e madhe e Mao Cedunit...
Befas plasi një gaz, i cili tregoi, se ai pagoi çmimin përfundimtar, për mendimet e mbrapshta të atij tjetrit dhe diskutimi dështoi përfundimisht. Politizimi tejet i madh i një fluture, kishte shkaktuar edhe vetëshkatërrimin e zhurmës për të. Dhe kësisoj, mohuesi im kryesor, s’kishte si të ndihej i lavdëruar, as me këtë sulm të ri. Madje u kuptua fare qartë, se shterpësia e shpirtit të tij, ishte shkaku kryesor që po e shpinte gjithnjë e më tepër edhe në shterpësi krijuese. Veç kësaj, duke abuzuar shpesh me punën, për t’u marrë me marrëzi të tilla, ai fatzi kishte arritur deri aty, sa tani qenia e tij të merrte frymë, vetëm me poret e komitetit të partisë dhe të degës së brendshme.
Por kryetari i krijuesve të Librazhdit e nisi dhe nuk e përfundoi me kaq. Duke shkuar shpesh në kryesinë e Tiranës, dëgjoi aty, se do të diskutoheshin disa poezi me gabime ideologjike, të dërguara në gazetën “Drita“ prej poetëve të rinj nga Veriu. Si egoist suprem në shërbim të ideologjisë, ai menjëherë përcolli edhe ciklin tim.
Kur shkova në Tiranë, sekretari i Lidhjes, Siliqi, më priti në zyrë me fjalët e papritura:
- Do vjersha tujat m’i kanë pru këtu për gabime ideologjike, por unë s’i kam gjet të gabueme... Ç’a dreqin keni aty midis jush?
Qesha hidhur dhe ia ktheva:
- Ndoshta duhet të më pyesni, çfarë kanë me mua, ata që sjellin këtu si të gabuara vjershat, të cilat ju i keni gjetur pa gabime...
- E, pra, ç’a kanë me ty? - korrigjoi shprehjen në çast.
- Besoj, me botimet e fundit, t’u kem dhënë arsye të mjaftueshme, për të patur smirë krijuese, se i kam lënë në baltë padashur.
- S’ashtë mirë kështu, – tha.
- E di dhe unë, po s’kam si e bëj më mirë, veçse duke mos shkruar fare...
Megjithatë, cicmicet, me të cilat më shkundnin pareshtur degët e nervave, sikur të ishin degë me kokrra frymëzuese për krijimtarinë, nuk i ndalën. Ndërhyrjet e tërthorta nga Librazhdi, bënë që dokumentari televiziv me skenarin tim “Dasmë në minierë” i xhiruar në Përrenjas, të ndalohej një natë para transmetimit. Gjoja nusja kishte njerëz matanë kufirit. U desh sqarimi i drejtuesve kryesorë të rrethit, për të zhbllokuar këtë dasmë aq të lodhshme. M’u hoq emri papritmas nga skenografia e dramës “Familja e peshkatarit” e luajtur nga amatorët e Librazhdit dhe e filmuar nga televizioni, duke vënë emrin e një disenjatori të komunales. Kënga “Të kërkoj“ me tekstin tim, filloi të jepej në radio me autor tjetër. I telefonova programacionit dhe më tej nuk e dhanë fare emrin e autorit të tekstit. Pas dy këngëve të suksesshme me kompozitorin Krajka, teksti i këngës së tretë u hoq nga festivali natën e fundit. Dhe po të renditeshin cicmice të tjera të kësaj natyre, do të shtoheshin faqe libri të panevojshme. Por do të doja të përmendja përciptazi, se pas gjithë njoftimeve të rreme që jepeshin nga rrethi, në prag të festivalit të ri kombëtar të këngës, kërkova takim me drejtorin e radio-Tiranës. Përdora romanin voluminoz, si mjet konkret për të pastruar rrugën time nga gurët e hedhur prej ziliqarit “të sëmurë”. Dhe atë vit, duke marrë shkas nga teksti i shumëpëlqyer “Lulet e mollës", më caktuan të punoj një muaj në radio, si redaktor letrar i festivalit. Kjo u bë, siç u shprehën ata, për t’i dhënë frymë të re rutinës së teksteve.