6
Përgjigjja negative e Enverit ishte dhe fjala e fundit për ekzekutimin e poetëve Vilson Blloshmi e Genc Leka. U muarr vesh, se nënat e tyre të vrerosura shkuan t’i luten diktatorit me lot në sy, për t’u falur jetën. Por takimi me to nuk u pranua. Pasi ua përsëritën vendimin për pushkatim edhe verbalisht, shamizezat ia nisën kujes. Atëherë oficerët e shërbimit “i ngushëlluan” me të shtyra të forta. Dhe kur ato ranë përmbys, duke shkulur flokët, i nxorën me shkelma jashtë kangjellave të hekurta të bllokut.
Pushkatimi i poetëve u bë në mesnatë, te një përrua i malit të Zgarës, ku edhe u varrosën në fshehtësi. Ajo ka qenë një nga netët më të trishtuara të jetës sime. Kisha vetëdijen e hidhur të një fatkeqësie të tmerrshme. Diku në thellësi të shpirtit ndjeva një pikëllim të çuditshëm, të pazakonshëm, të paprovuar ndonjëherë, sikur bashkë me ta ishte vrarë edhe vetë poezia.
Që nga ajo ngjarje, një qen i zgjebosur më kallte krupën, kur e pikasja në rrugët e qytetit: spiuni i poetëve të pushkatuar. Dalja e tij e papritur më kujtonte thënien e Pitagorës kur po keqtrajtonin një qen: “Ndalni, mos e goditni, tek ai është shpirti i një mikut tim, e njoha nga zëri !” Ndonëse për shkak të tij dy poetë nuk jetonin më, ai vijonte të shfaqej kudo, me egoizmin e vet poetik deri në kufijtë e krimit. Nuk kuptoja dot, si mund të ishte aq i qetë edhe pasi u zbulua, se s’kishte pasur zemër poeti, po një fole akrepash.
Tashmë, motivet e frikës ishin të mjaftueshme edhe për mua. Dihej që ata të dy vinin dikur shpesh në shtëpinë e kulturës, ku shtypja dhe ekspozoja vjershat e tyre te tabela e letrarëve të rinj. Për më tepër, edhe unë kisha shkuar shpesh te shtëpitë e tyre në Bërzeshtë. Më pushtoi befas një ndijim frike i errët. U mbështolla menjëherë si kërmilli në guaskën e shtëpisë sime, duke pritur arrestimin.
Pikërisht në këto ditë të zeza, më erdhën për vizitë në shtëpi vjehërri Pandi nga Korça dhe ime motër me nënë tjetër, Havaja nga Gjirokastra.
Ndërsa i vija dru stufës, miqtë po kuvendonin nga divanet përballë, ku ishin shtrirë.
- Hajdutë të mëdhenj këta komunistët, - tha Pandi, i cili kishte njohur nga afër disa nga ata që rrëmbenin para, duke ua hedhur punëtorëve në Stravaj.
- Jo të gjithë, - ia priti ime motër, që e kishte të shoqin rojë zyrash në policinë e Gjirokastrës.
- Të gjithë, të gjithë, - ngulmoi Pandi me zërin e tij oshëtimtar.
Mua m’u ngritën qimet e kokës përpjetë. Mbylla derën e stufës me tërsëllimë, ngrita kryet nga tavani i shtëpisë, ku mendoja se diku midis trarëve të çatisë mund të ishte mikrofoni i vogël përgjues i degës.
- Mos hani mut! – bërtita me tonalitet tejet të lartë. - U bë bytha juaj të merret me politikë...Politikën e bën Partia dhe shoku Enver... Nëse keni ardhur këtu për miqësi, rrini si miq e bisedoni për familjet tuaja, ndryshe ja, ku është dera!...
Pastaj duke vënë gishtin tregues te buzët, bëra “Shëëëët!” lehtë, me sytë të zgurdulluar nga tavani. Ata e kuptuan si ishte puna, u stepën menjëherë dhe u mblodhën gërmuq.
- E, që thoni ju, - vijoi Pandi. - andejza nga Korça sivjet ka bërë dimër i madh, po ne Partia të na rrojë, se na ka vënë stima me avull, pe tubave të TEC-it që kemi pranë...
- Edhe ne në Gjirokastër, kemi plot dru të çara, që na i sjell komunalja me makinë deri te dera e shtëpisë...
- ia priti Havaja.
Si e pashë që hynë të dy në brazdën e duhur, u vura të ndih Klean për të shtruar darkën. Po zemra më rrihte ende me çrregullirën e frikës. Shpresoj se s’do të më qëllojë kurrë më në jetë të përjetoj terrorin psikologjik dhe tmerrin e anktheve të një kohe të tillë.

* * *

Muzeu i ri mbaroi dhe si person për të “tundur derën”u gjet një çermenikas me arsim të mesëm bujqësor, i biri i një oficeri të Sigurimit. Tashmë e njihja mirë parimin e sistemit, që pasi ta rritje pemën me mundim, kokrrat do t’i hanin “të zgjedhurit” Mua më kaluan të merrem me mirëmbajtjen e muzeumeve të fshatrave dhe u vendosa bashkë me materialet te një dhomë e konviktit.
Në dhomën e punës hyri befas sekretari i parë, Zega, i shoqëruar nga instruktori për ideologjinë. U çova në këmbë, paksa i hutuar nga kjo vizitë e pazakonshme. I heshtur e çehrengrysur, pa bërë ende as përshëndetjen formale, atij i shkuan sytë te një kapak kartoni. Aty ishin një mori germa “ t ” të prera në shkumë deti me një tel të nxehtë, për titujt e stendave. Duke gjykuar vetëm nga forma e pjesës së sipërme të germës, ai shpërtheu në çast:
- Ç’i ke këto kryqe, që bën, mor t’i vufshin në varr?
- Në varr t’u vufshin ty, që je ortodoks, se emri im nuk i përket asnjë feje! - ia ktheva me të njëjtën monedhë, duke menduar se bëri shaka.
- Gomari i mutit, kujt i flet ashtu ti? - klithi me fjalorin e vet ordiner.
- Nëse e thatë seriozisht, ishit ju i pari që më fyet. Dhe prapë vijuat të më fyeni pa të drejtë. Këtë fjalor nuk ia pranoj askujt, se kam dinjitetin tim.
- E thashë seriozisht dhe po ta them prapë, që ti po na ngjall fenë këtu...
Dreq o punë, mendova, kësaj i thonë ta quash kashtën gjilpërë.
- Fenë s’ka si e ngjall stili i drejtë i germave, me të cilin shkruhet kudo...
- Ti po na bën budallenj, foli me ton përbuzës të ashpër. - Ajo gërmë shkruhet kështu: “t ”- dhe bëri shkronjën e dorës me një laps që mori mbi tryezë.
S’e kam kuptuar kurrë, përse një njeri që kërkon të dëftehet inteligjent, madje mbi të tjerët, nxitohet të flasë budallallëqe të tilla. Dukej qartë, që ishte “rrip kaishi” nga këto punë, ose orvatej me ngulmim të montonte për mua një gabim politik të dënueshëm.
- Po qe se unë u sjell një libër të titulluar “Literatroni”, që është botuar kohët e fundit me këtë stil qysh në titull, ç’mund të thoni atëherë? - shpejtova të mbrohem me këtë fakt, falë kujtesës, që ma solli befas nga një cep i trurit, për të shpëtuar krejt kokën.
- Të ma sjellësh! - briti në formë urdhëruese dhe vijoi i përfshirë nga një shpërthim i beftë zemërimi : - Po atë sabotimin, te lapidari i Bërzeshtës, me atë skllav të lidhur me zinxhirë, pse na e bëre, more qafir?...
Pyetja më qëlloi si purtekë. E vërejta në sytë akuzues që i shkrepëtinin dhe më luajti tepeleku i kokës. Nuk po e merrja dot me mend për kë e kishte fjalën. Te obelisku i muzeut të shkollës së parë shqipe, kisha lënë të bëhej nga punëtorët e arsimit formën prej fibre të një pende në shishen e bojës, me tri germat e para të alfabetit.
- Unë di që kam bërë simbolin e arsimit, jo skllav të lidhur, - i thashë me zë të mbytur. - Këtë e vërtetoj edhe me formën që kam vizatuar me dorën time dhe e kam prerë me sharrë vetë.
- Shko me instruktorin, tani menjëherë e ma sill, përndryshe, unë ty sot të vë hekurat, të shkosh me shokët që të presin! - shfryu rreptë fytyra naziste me sytë e larmë të hakërruar.
Një varre e madhe filloi të më godasë trurin.
- Mua nuk më pret askush, se shok kam vetëm veten, - shpejtova ta përballoj tejet i tronditur.
- Kë ke dhe si e qysh, e dimë ne dhe do ta shohim kur të kthehesh. Po shko tani, se unë e pashë me sy proçkën që na ke katranosur! - shfryu me zë të lartë dhe gjithë inat.
Punët nuk ishin aq të thjeshta, banale dhe komike sa u dukën në fillim. Po krejt tragjike për mua. “Zig haili” ma kishte bërë benë qysh në mbledhjen për vjershat e revistës dhe nuk po më ndahej. Ai doli duke përplasur derën. Instruktori më tha ftohtë se më priste para komitetit të partisë, për të shkuar urgjent në Bërzeshtë dhe shpejtoi të dalë pas tij.
O, bo, bo, ç’më gjeti! mendova, i mbytur në djersë të akullt dhe tëmthat po më rrihnin gjithnjë e më fort. Po sikur punëtorët t’i kishin hedhur format e mia? Do të shkoja në burg patjetër, Epo, kjo është për të vënë kujën, thashë me vete, ruaju sa të duash, nuk i shpëtuake dot burgut. Ai të thithka si magnet, në mos nga goja, nga dora, nga këmba, apo edhe krejt kot...
Mora librin “Literatroni” nga biblioteka e shtëpisë dhe ia përcolla me instruktorin, që më priste te dezhurni. Më pas u nisëm në ecje të shpejtuar me gazin kinez të instruktorëve. Dhe gjithë rrugës së përpjetë, më dukej sikur ngjitesha majë një shkëmbi të lartë, për t’u hedhur kokëposhtë.
Arritëm, ndërsa punëtorët punonin ende rretheqark obeliskut, që ai e quante “lapidar”. Pashë se në vend të pendës së madhe rreth dy metra, me damarët karakteristikë, ishte krijuar një grumbull pa formë nga rrëshqitja e betonit të njomë. Vrapova prapa obeliskut, hapa togjet e rërës me duart që më dridheshin dhe gjeta formën time. Ia tregova instruktorit duke e vënë në këmbë përmbi kukudhin e bërë prej tyre dhe ai zgurdulloi sytë. Pastaj fola me zbatuesit dhe ata pohuan se betoni kishte rrëshqitur natën, për shkak të vështirësisë për t’u ngritur në lartësi vetëm me mbështetje. Prisnin të vinte përgjegjësi i punimeve që ta ribënin me armaturë. Por mua tani më duhej forma, për të mos u shformuar për vete, jo ribërja. Atëherë, instruktori i squllur nga e vërteta, si vetë rënia e betonit të butë, më garantoi para punëtorëve, se do ta sqaronte sekretarin, veç ta lija aty formën që të vijonte puna. Po kur njeriu e sheh veten të rrezikuar, nuk beson më as te vetja. Dhe u ndërmenda me mëdyshje për disa çaste. Pastaj u thashë punëtorëve ta ruanin patjetër, se unë mund të shkoja për dhjamë qeni, pikërisht prej asaj, që atyre u dukej pa rëndësi.
Edhe pas sqarimit, mbeta në gjendje të shokuar, duke pritur prej tij ndonjë “kopil” politik tjetër, të lëshuar në prehrin tim. Derisa erdhi dita, që sekretari Zega u çua për të nxjerrë rrezet e miellit në ministrinë e tregtisë, pasi analizat e rrezeve të diellit, stilet e shkrimit, dhe peripecitë e ngritjes së obeliskëve ishin tepër të vështira për paaftësinë e tij shkatërrimtare.
Duke qenë i transplantuar nga Jugu në Verilindje të vendit, pashë me sytë e mi kontrastin e varfërisë tragjike në fshatrat e kësaj treve. Dhe u bëra dëshmitar i batërdisë shfarosëse që solli marrëzia e eksperimentuar së pari në këtë rreth, për heqjen e oborreve dhe tufëzimin e bagëtive. Qindra e mijëra krerë u shpërbënë për një kohë të shkurtër, për t’i shpëtuar dorëzimit. Si një kambanë ogurzezë ushtonte urdhri: “Dorëzoje ose there e haje”. Nëpër thertore të grumbullimit dhe rrugëve anës Shkumbinit shkëmbehej delja e dhia me dy bukë gruri. Dhe më pas, familjet e këputura e shtonin me ujë, dhallën e ndonjë dhie të fshehur, që të arrinin të tërë pjesëtarët të ngjyenin bukën e misërt. Tre, deri katërlekshi për ditëpune, ishte një tallje e cinike, që i bëhej fshatarit nga shteti, i cili vilte rregullisht nëntëdhjetë e shtatë përqind të fitimit neto të kooperativave. Në shtëpitë e gurta, shpesh të pasuvatuara, të trashëguara prej shekullit të kaluar, quhej orendi moderne, ndonjë divan i punuar rëndom me mbushje kashte dhe me disa shirita kamerdareje. Madje, edhe ky vetëm për dhomën e miqve. Në dhoma të tjera shpina të ngjitej me tokën, nën ca velenxa të leshta, mes pleshtave e tartabiqeve të shumta, që suleshin të uritura nga të gjitha dërrasat e dyshemeve dhe kasat e drunjta të dritareve. Dhe në mes të shtëpisë, një radio kineze buçiste zëçjerrë nga fjalimet bujëmëdha të diktatorit për begatinë e rreme të pesëvjeçarëve dhe “sukseset” fiktive të fshatarësisë kooperativiste. Buçiste si ironi e dhimbshme e kohës mashtruese, politika e së cilës propagandonte të ardhme të madhe mbi një platformë kaq të mjerë.