50
Pas kremtimit të Vitit të Ri në familje, fillova të punoj për një roman me temë nga jeta në sharrën Stravaj. Tablotë dhe personazhet e atij vendi s’më hiqeshin nga mendja. Puna e tensionuar e shtypit dhe provimet, sikur lehtësoheshin, kur arrija të shkruaja disa faqe të këtij libri. Por u detyrova ta ndërpres, për shkak se kolegu Pipi çeli në redaksi kursin e frëngjishtes, me gazetarë nga disa organe dhe një studente. Sigurova të tre tekstet e metodës dhe filluam të punojmë dy orë çdo pasdite. Frëngjishtja shihej si gjuha e preferuar e udhëheqësit, ndërsa anglishtja, si gjuhë e imperialistëve. Ndonëse kjo më pëlqente më tepër, pëshpëritej se mund të zgjoje interesimin e Sigurimi, për arsyet që të shtynin.
Studentja Lola nga Durrësi vijonte vitin e tretë në fakultetin e shkencave të natyrës. Vajza topolake, faqerrumbullt, me flokë të shkurtër si djalë, e veshur gjithmonë me pantallona, vinte me biçikletë një orë para kursit. Përsëriste mësimet te holli i redaksisë dhe më ftoi të mësonim bashkë. Pikasa se fjalët dhe shprehjet e frëngjishtes i kapte më shpejt nga unë. Dhe doli se kohë më parë kishte punuar me këtë gjuhë në mënyrë të pavarur. Ndaj kur bëja gabime, më qortonte, sikur të ishte mësuesja ime dhe më vinte mirë që interesohej seriozisht për përparimin tim.
Pas disa seancave, kur punonim kryeulur, pa hapur asnjë bisedë tjetër, Lola tha krejt papritmas:
- Di të puthësh ti?...
Shqeva sytë me habi, duke menduar se ndoshta më kishin bërë veshët. Ndërsa ajo qeshte.
- Jo, - i thashë me qesëndi. - Nuk kam mësuar... - Të mësoj unë! – tha me ton autoritar dhe u ngrit vrikthi. Me njërën dorë më kapi për qafe, mbështeti buzët e saj tek të miat dhe i shtrëngoi si të donte t’i kapërdinte në stomak. Me dorën tjetër më kapi majën e cicës mashkullore dhe po ma përdridhte, sa më dolën lot nga sytë.
- Sikur kemi rënë dakord të më mësosh vetëm frëngjishten... - i thashë i mahnitur me guximin e saj.
- Të dyja, përderisa të mungon iniciativa! - dhe vijoi të më rrufiste. - Ti s’ke dëm nga kjo, apo jo?...
U shkëputa duke e shtyrë lehtë dhe u ula në kolltuk i zverdhur në fytyrë.
- Kam dëm, se futem në rrugë të keqe, - i thashë paksa ankueshëm.
Ajo qeshi me zë aq të fortë, sa përmbajti brinjët me duar dhe më shigjetoi në sy.
- Ç’po tallesh ore, o sa i lezeçëm!
- E kam seriozisht. - ia ktheva me ton të prerë.
Ajo ngërtheu vetullat e vrenjtur pakëz.
- Cila është kjo rrugë e keqe, të mos puthësh njeri?!... Qenke prapa botës ti!
- Po të më shohin këtu, shkoj vërtetë prapa botës nga kam ardhur. Pilafi im s’mban ujë fare. Prandaj, të lutem, qëndro në pozicionin tënd të zakonshëm, po deshe të vazhdojmë të mësojmë frëngjishten.
- Eh, provincial i shkretë!... – qesëndisi me keqardhje. - Ke frikë edhe nga gjëra pa rëndësi. E si mund të çash përpara ti?!...
Ndërkohë hyri nga jashtë kolegu Karadaku, lëshoi disa batuta shakaje dhe shkoi te zyra, duke lënë derën hapur. Kjo më nxori nga situata.
Një ditë tjetër, Lola u shpreh me ton intim:
- Qenka e tmerrshme kjo që i ndodh femrës, po ju meshkujt nuk dini gjë. I kalova të njëzetat dhe ti nuk mund ta marrësh me mend, sa shumë dëshirë kam të bëj një fëmijë. Ma kërkon organizmi, sa mezi po duroj...
- Shko bëje gjetkë, - i fola tamam si avdall, - Këtu nuk e bën dot kurrë!
Ajo më kundroi ftohtë dhe u mbyll në vetvete.
Tingëllon disi e pabesueshme, që në të tëra rastet, e ka radhën femra të zbulojë ndjenjat. Por s’ka si ndodh ndryshe, kur tjetri është i detyruar të ndrydhet, për shkak se pasojat mund t’i ketë fatale.
Daktilografistja jonë, një vajzë çame, rreth të njëzetave, quhej Nada. Ajo ishte një bukuroshe krejt e freskët, syzezë, vetullzezë dhe flokëzezë. Gjithmonë e përkulur mbi “Oliwetin” e ri, punonte duke rrahur tastierën si mitraloz të lehtë. Ndonëse të gjithëve sa hynin u mbeteshin sytë, ajo nuk ia hidhte vështrimin asnjërit, me përjashtim të Karadakut. Ky i fliste ashpër dhe shpesh me thumba. Por, çuditërisht, ajo nuk fyhej prej tij, përkundrazi nënqeshte lehtë. Ndonëse në dukje, shoku im i fliste ashpër, në tru kishte atë dhe në zemër vetëm atë. Më në fund, një mbrëmje i hapi letrat me mua dhe më foli shkoqur, për barrierat e tij fatkeqe. Donte të martohej me çamen e bukur, po s’kishte shtëpi. Donte ta kërkonte në familje, po s’kishte kë dërgonte mbles, se i vëllai në Tiranë nuk binte dakord të merrte çame. Ishte mjaft i druajtur të hapej me të tjerë. Vendosëm të shkoja unë, që ua dija disi gjuhën çamëve, prej gjyshes nga nëna konispolate. Kuvendova çamçe me të atin, dhe u bind. Kësisoj bëra mblesërinë e parë dhe me Karadakun mbeta mik deri në fund.
Si njeri i shkulur nga lugina e Shkumbinit, ku kisha vegjetuar dy dekada, me trurin të bombarduar nga rrezet e propagandës për “arritjet e mëdha”, zbulova tani butaforinë e vërtetë të socializmit shqiptar. Në të gjithë hapësirën Jug-Veri, ku brodha për të mbledhur material, në vend të “kopshtit të lulëzuar” më goditën në sy, fshatra dhe qytete pluhurmbajtës, ku çapitej në këmbë bota e rreckosur shqiptare. Në vend të “Gjigantëve industrialë”, rënkonin markat e makinerive pa rendiment, të mbledhura nëpër hekurishtet e “Miqve të mëdhenj”. Pashë vështirësitë rropatëse të prodhimit të planifikuar, që vuante mbylljen e gjatë hermetike. Stoqet e mëdha, që s’i kërkonte askush, po vetëm sa të merrnin prodhuesit bukën e përditshme. Mungesat pa fund të lëndës së parë dhe gjendjen e mjeruar të punëtorëve, që sfiliteshin nga normat e tejngritura vit pas viti. Për një pagë ditore, me të cilën bliheshin vetëm dy bukë e gjysmë. Dhe përballë tyre, qëndronin administratorët ryshfetçinj, burokratë e fodullë, të ngrefosur nëpër kolltukë, sikur të ishin bijtë ligjitim të diktatorit, që kishin kapur qiellin me dorë. Por s’ishin veçse mediokër, me kulturë të kufizuar politike, që krenoheshin vetëm me teserën e kuqe. Dhe, sikur mbi këtë vend të ishte shtrirë një afishe gjigante, dominonte slogani “Parti-Enver” i shkruar pa kriter mbi kokat e shqiptarëve. Në një bashkëjetesë të frikshme me bunkerët pa mbarim, si kërpudha të mëdha me kokë betoni. Në një varfërim proletar, të zbukuruar nga specialistët grimiorë të fytyrës së Partisë, që bënin përpjekje të habitshme, për të mbuluar vrajat politike me makijazh të rremë suksesesh.
Mjerisht, mbeta i zhgënjyer, i mashtruar dhe i trishtuar deri në eshtra. Socializmi ynë i ngjante një tullumbaceje vigane, që fryhej ditë e natë pa pushim, me dyzetmijë pompa lektorësh, gazetarësh, fotoreporterësh, kameramanësh, redaktorësh. I reshtuar në këtë mori pompistësh, edhe pompa ime duhej domosdo të pomponte ajër, për tullumbacen me përmasa njëzetetetëmijë kilometra katrorë. Dhe nuk kuptova asnjëherë, përse duhej fryrë aq shumë kjo flluskë gjigante, kur dihej, se dikur do të pëlciste patjetër.
Raporti, ndërmjet të gjithave të vërtetave të para me sy, dhe trillimeve të shumta për të zbukuruar maskën tonë, bëri që në trurin tim të shkruhej fjala e vetme: “Gënjeshtra”. Gënjeshtrat e hatashme të shitësve të politikës nëpër podiume dhe tribuna brohoritëse. Gënjeshtrat e grafikëve fiktiv me tejkalime qiellore. Gënjeshtrat e tokave të reja me hektarë, sa gjithë Ballkani. Gënjeshtrat e gazetave me tonelata rotativa shtypshkronjash. Gënjeshtrat me shkronja kapitale në mijëra kilometra banderola me beze të kuqe. Gënjeshtrat e grykave të mikrofonave me tone të larta deri në antenat botërore. Gënjeshtrat buçitëse, nga katedrat, skenat dhe ekranet. Pordhët e mëdha të Partisë së Punës, që çanin brekët e parimeve të dështuara. Për të mbetur në histori si epoka e llomotitjeve të madhe marksiste-leniniste. Gjatë së cilës do të thureshin barsoletat e shumta shkodrane, për të qeshur e për t’u tallur mjaft kohë. Nga të gjitha këto, entuziazmi dhe euforia fillestare, zuri të më binte, në formën e shfryrjes së tullumbaces, kur i shkaktohet një vrimë e madhe.
Teksa kisha arritur pikërisht në këto nivele arsyetimesh, kupola partiake e vendit, sikur të ishte një aparat i madh për radiografinë e trurit të njerëzve, kërkoi rikthimin tim në Librazhd. Drejtoria e shtypit e Komitetit Qendror kishte shfletuar më në fund dosjen dhe kishte urdhëruar kryeredaktorin të më përcillte menjëherë nga kisha ardhur. Kërkova takim me drejtorin, për ta dëgjuar shkakun prej tij. Nuk pranoi. Dërgoi në paradhomën e dezhurnit instruktorin e shtypit. Ishte një dukagjinas, i cili vite më vonë u bë baxhanak, duke u martuar me një simpatike të konsoliduar në moshë, nga fisi i Kleas. Pas pyetjes, pse po më hiqnin, kur në biografi kisha diçka pa rëndësi, ai kumtoi se në atë detyrë, duhej të vinte dikush, që nuk e kishte as atë “diçka“. Pra, ishte e kotë të zgjatesha. Nga njëra anë më bëhej mirë, të më shkarkohej nga ndërgjegjja, barra e pompimit më tej të tullumbaces. Por më bëhej keq kthimi edhe një herë në provincën e përbuzjes.
Duhej luajtur edhe guri e fundit, duke trokitur te dera e drejtorit të kulturës, në ministrinë e arsimit, me të cilin kishim organizuar një tryezë të rrumbullakët në Divjakë. Iu luta të më ndihte të shkoj diku gjetkë, për të mos u kthyer sërish aty ku, mezi isha shkëputur pas njëzet vjetësh. Dhe bëri përpjekje në komitetin e Durrësit, të më caktonin te muzeu i qytetit ose i Kavajës. Por rezultati përfundimtar për pasaportizimin dhe strehimin, ishte i barabartë me zero.
Ndërkohë, me tri kolona dhjeta në dëftesë dhe me tre vjet përgatitje, Monda hyri në konkursin e Liceut Artistik. Dhe fitoi midis shumë konkurentëve. Gëzimi i saj, ishte i vetmi ngushëllim në çastet e rënies sime të fundit.
Pas dorëzimeve të thjeshta të detyrës, redaksia më përcolli me keqardhje të ndjeshme, me një karakteristikë shkëlqimtare dhe me një kabinë për lejen vjetore në plazhin e Durrësit. Ky ishte kapaku i ndritshëm i tenxheres së çorbës, që u gatua për mua nga lart.
Në atë dhomë plazhi me ballkon, shkuam trembëdhjetë vetë. Familja jonë, e Lirikës, e motrës së madhe të Kleas dhe vjehrra Thinë, e cila zgjodhi për të fjetur një kamerdare kamioni, nga ato që përdornin fëmijët për të notuar. Natën kjo kabinë e vogël, kthehej në kuti të madhe sardelesh.
Në fund të verës u ktheva sërish mes maleve lindorë, duke bluar në mendje shqetësimin e madh, se këtej e tutje do të shihesha aty me sy të tmerrshëm. Siç shiheshin të hequrit nga postet, apo nga Partia, që quheshin “të pakënaqur”. Dhe të pakënaqurit prej “mikut” konsideroheshin banues në trevat e armikut.
Nga gjithë kjo odise e gjatë, arrita në përfundimin e trishtuar, se damka më kishte dënuar përjetësisht, si Sizifin: Ta ngjitja gurin e mundimshëm të jetës, deri në majëmalin e kësaj kohe, dhe të më rrokullisej sërish në fund, me rrapëllimë të dhimbshme.

FUND I LIBRIT TË PARË