49
Vjeshtë e shumëpritur dhe e paharruar. Nga dritaret e redaksisë së revistës “Ylli” dëgjohej uturima e veturave, që rrëshqisnin pareshtur nëpër rrugën “Labinoti”. Dhe dukej rënia melankolike e gjetheve te parku para Kuvendit Popullor. I ulur në tryezën e redaktorit, përballë kolegut Karadaku, po më dukej vetja në majëmalin e jetës sime. Plot dhjetë vjet pas kohës, kur kisha bërë të gjitha përpjekjet për të qenë një copë kapter prapavije në Tiranë, paskësha ardhur redaktor në revistën më të madhe të vendit. Kjo ishte vërtetë një çudi e madhe...Tani i kisha kapërcyer të tridhjetat dhe me energji të shumëfishuara e plot frymëzim i hyra punës së re. Ose më mirë të them, i hyra një aventure të madhe, për të punuar në organin e Komitetit Qendror të Partisë. Duke e ditur mirë se damka kronike, ishte ende në ballin tim, e mbuluar nga tisi mjegullor i punëve të shumta, me të cilat kisha bërë emër këta dhjetë vjet.
Kisha në tryezën përballë, beqarin e staxhionuar, me kaçurrela biond, të ardhur nga Elbasani, kolegun Karadaku. Njiheshim nga koha kur vinte me shërbim në Librazhd dhe nga krijimet poetike të vëllimit të tij të parë “Kënga e karrove të drithit” E kishte filluar poezinë me bereqetin, ndonëse kishte bërë një jetë krejt “pa bereqet”. S’kishte siguruar dot shtëpi e katandi, po flinte prej vitesh në zyrë. Qysh natën e parë, edhe unë si ai, bashkova dy kolltukë me një pupë në mes dhe krijova krevatin për muajt e ardhshëm, ndoshta dhe për vitet. Shtëpia në Tiranë ishte si ato anijet me vela, që lundronin largësive kontinentale dhe shfaqeshin vetëm pasi i binin globit rretheqark.
Atmosfera shoqërore e ngrohtë dhe argëtuese, që më krijoi kolegu Karadaku, ishte e një natyre tjetër, e panjohur më parë. Qeshnim gjithë ditën si budallenj për gjithçka, deri edhe për vargjet mediokre që zbuloheshin nga plikot e ardhura për botim, si: “Hajt të shkojmë në Shënprokop, ku hidhen leprat hop e hop, dhe ku mjegulla krahët hap e del hëna si dollap!”. Pasi mësova prej tij dhe kryeredaktorit Buxheli praktikën e punës në organet e shtypit, fillova të mendoj seriozisht për sfidat e ardhshme. Ambicia më kërkonte të mos të ndalesha te norma e redaktorit, me katër, deri pesë shkrime në muaj. Sigurova katërmbëdhjetë qysh muajin e parë. Dhe ishin nga emra të dëgjuar e me peshë shoqërore. Veç të tjerash, shkrimet e bashkëpunëtorëve i daktilografonim vetë, të dy me shokun e zyrës, deri natën vonë, duke u bërë njëherësh edhe redaktimin. Revista kishte një daktilografiste të re bukuroshe, por tepër të ngarkuar, që mund të bënte gati vetëm shkrimet e normës mujore. Bashkë me Karadakun, e bëmë zakon të dorëzonim edhe shkrimet rezervë, në mënyrë që kolegjiumi të zgjidhte.
Kryeredaktori mbushi dosjet dhe kur shihte që ktheheshim nga baza duarplot, filloi të thotë: “Erdhën tre musketjerët e mi!” Duke numëruar bashkë me ne edhe redaktorin Pipi, disi të moshuar, për t’i bërë qejfin e për ta vënë në lëvizje. Por ai shpejt e ndjeu veten të pafuqishëm për një ritëm pune të tillë dhe pas pak kërkoi dorëheqjen, për diku gjetkë. Nuk e la kryeredaktori. Por kundërshtuam edhe ne. Duke shtruar alternativën, se na duhej më tepër përvoja e tij, sesa shkrimet. Ai zotëronte mirë frëngjishten dhe e bindëm të çelte kursin në redaksi.
Ndërkohë doli nga shtypi vëllimi i dytë poetik “Krahët e Erës”, promovimin e të cilit e festova bashkërisht me personelin e redaksisë, në Shëngjin, me një mish të pjekur në hell.
Qëllimi që kërkoja të arrija, jetonte thellë në shpirtin tim. Fillova intensivisht të likuidoj provimet e vitit të tretë të fakultetit dhe rrekesha të siguroja nota të larta. Ndërsa kisha shkuar të jap lëndën e pedagogjisë, zhvillova një bisedë paraprake me pedagogun. I shtrova disa mendime për tekstin e hartuar prej tij, si një maket, tek i cili dominonte frazeologjia politike, pa analizat shkencore, ku mund të ndalesha për të bërë konspektimet e mia të zakonshme. Ai ishte një burrë i mençur dhe mjaft i arsyeshëm. Kërkoi të përcaktoja konkretisht, ku i shihja ngarkesat e përgjithshme politike dhe si mendoja se mund të shtrohej lënda e pedagogjisë ndryshe. Bëra disa krahasime me tekstin e psikologjisë, i cili trajtonte kryesisht parimet shkencore, të ndara në përkufizime të shkurtra, të vendosura me nëntituj, që konkretizoheshin nga praktika jetësore. I thashë se kisha nevojë të mësoja, si duhej punuar nesër mësues, dhe se Makarenkoja më kishte lënë pa mend me përvojat pedagogjike në librat e tij. Kur pedagogu më kundroi mendueshëm, paksa më gjatë nga ç’duhej, mendova se ma mori për ters. Por ai më kërkoi librezën dhe më vuri “Dhjetë” duke më thënë:
- Shko, ke folur në këtë provim me tepër nga ç’përmban teza! Tekstin do ta ripunoj !…
Ky ishte një rast i rrallë. Nuk mund të diskutoja tekstin me asnjë pedagog tjetër. Letërsia, vërtetë më magjepste dhe ishte kënaqësi ta jepje me shkrimtarin Xoxa, a ndonjë tjetër, por lëndët gjuhësore ishin të sakta dhe tejet të vështira. Gramatika historike më hëngri plotë gjashtë muaj, gjatë të cilëve, lexoja fletët e vogla të konspektuara, duke i kaluar nga njëri xhep në tjetrin për gjithë dimrin.
Gjatë hyrje-daljeve nëpër shumë zyra dikasteresh, më mbetën në retinë figurat e frikuara të nëpunësve servilë. Fytyrat e tyre si prej lepuri, gjestikulonin korridoreve me pëshpërima, që të mos dëgjonin “tigrat” e krekosur, të sjellë nga rezervati i “kllasës”.
Intervista me piktorin e dëgjuar Gjergo, që shihej si modernist në art dhe shpjegimet për inkoherencën në pikturën e tij, u pëlqyen mjaft nga anëtarët e kolegjiumit. Dhe me gjithë justifikimet që i bënte ky shkrim, përdorimit të disa rrymave moderniste në artin e tij, ai u dënua për ndikime të huaja, duke u privuar nga piktura, për të vdekur më vonë në burg.
Nisur nga bollëku i shkrimeve të dorëzuar pareshtur, kryeredaktori kuturisi të hapë një rubrikë të re për diskutimin e ligjeve. Këtë ma ngarkoi pa kërkuar mendimin e kolegëve dhe e filloi me ligjin për trashëgiminë, duke i lënë vend të shtrihej në gjashtë faqe të revistës. Duheshin siguruar afërsisht një duzinë shkrime, ku të jepnin mendime qytetarë dhe kuadro të çdo rangu. Kërkova “Varshavën” e redaksisë nga Tirana në Vlorë. Dhe i nisur me lapsa të mprehur e me aparatin fotografik në sup, arrita për dy ditë të përgatis, nëpër qendrat kalimtare, shtatëmbëdhjetë intervista të shkurtra për numrin e parë të “Yllit”. Rubrika bëri bujë dhe ngjalli diskutim të gjerë, deri te anëtarët e Byrosë Politike.
U dërgova menjëherë për të intervistuar kryetarin e Kuvendit Popullor, Marko. Në prezantim me fytyrën e tij të padepërtueshme si të sfinksit, e ndjeva veten mjaft ngushtë. Ndonëse guxova t’i qëndroj përballë, një figure aq të madhe, damka po më digjte ballin pareshtur. Por aty pashë, se ata, që nga portretet e mëdhenj dukeshin idhuj, nuk ishin veçse karrocierë, barinj, shoferë e ndonjë brigadier fushe. Me kravatë të lidhur nga shërbyesit, që po ashtu, s’dinin të lidhnin fjalët. Ai mori pyetjet dhe kërkoi të paraqitesha pas tri ditësh. Shkrimi ishte përtokë. Pasi i hodha një sy të shpejtë, iu drejtova me kujdes:
- Më lejoni t’i bëj ndonjë saktësim gjuhësor dhe përforcim fraze?…
Çuditërisht, pranoi menjëherë duke nënqeshur si në faj:
- Shkrije zanatin tënd, se ne s’ia themi dot andej!...
Shkova në të gjitha institucionet qendrore pa ndonjë problem për tu shënuar. Por rasti tronditës, kur intervistova prokurorin e përgjithshëm, më ka mbetur në tru si gozhdë e ndryshkur. Ai lejoi ndërkohë të hyjë në zyrë, për një çështje të ngutshme, prokurorin e Librazhdit. Merret me mend ç’ndjeva atë çast, kur fytyra thatanike, e zeshkët dhe e akullt, e atij personi antipatik për mua, m’i nguli sytë dhe u step. U kuptua menjëherë, se ashtu si unë, edhe ai ndjeu alergji të tmerrshme, që më shihte në atë zyrë të kapardisur këmbë mbi këmbë. Kërkoi të dilja pak minuta, pasi nuk mund të shprehej në prani personash të tjerë. Duke pritur në korridor, mallkova, jo vetëm atë që e solli kokën aty atë çast, po edhe veten time, që isha aq këmbëters. Kur hyra sërish, vura re se bashkëbiseduesi im ishte ftohur krejt dhe më priti, siç pritet një fantazmë. Nuk e vrava mendjen fare se çfarë mund t’i kishte thënë. Por çfarë do t’i thuhej nga ajo zyrë kryeredaktorit tim. Megjithatë, ky nuk më ra në sy, ndoshta se më adhuronte për punën.
Tema shoqërore e kërkuar nga gazeta kryesore “ZP” tërhoqi vëmendjen. Pas botimit, redaktori përkatës, një djalë me përbërje “të kulluar”, por pa përvojë, erdhi disa herë për shkrime të përbashkëta, që nisën të botoheshin me dy emra. Emri i tij formal, ndonëse vihej i pari, nuk mund të ishte as i fundit.
Ndërkohë, i ftuar të marr pjesë me tekst në Festivalin e 10-të kombëtar të këngës në radiotelevizion, kënga “Bardhësi“ fitoi çmimin e dytë. Shpërblimi me dy metra e gjysmë stof për kostum, m’u duk i çuditshëm. Kadareja tha në diskutim:”Në feudalizëm ka shkëmbim mall me mall, sot duhet të ketë mall me para.” Por paratë ishin të rrezikshme, se e borgjezonin artistin. Të vinte nga rrethet për të punuar këngën, i duheshin gogla dushku... Megjithatë, ishte kënaqësi publikimi i shpeshtë i emrit, telefonatat përgëzuese në zyrë dhe letrat e dëgjuesve. Për më tepër, Klea me Mondën që krenoheshin andej poshtë mes maleve, pastaj nëna dhe vëllezërit ca më tutje buzë detit, që mund të pudrosnin pak damkën.