46
Pak muaj më pas, në çastet e mia përdëllimtare, Klea mbeti shtatzënë, ndonëse pa dëshirën e të dyve për të lindur të tretin. Ajo tashmë ishte mjaft e ngarkuar me punët e veta si ekonomiste. Shkova në grumbullim, ku punonte me listat e shpërndarjes së drithit, ta marr se po vonohej. Dhe u trishtova kur pashë para magazinës, atë turmë të madhe fshatarësh nga rrethinat, që prisnin gjithë ditën me gomarë, mushka dhe kuaj për të marrë dymbëdhjetë kile misër për frymë. Të këputej shpirti kur dëgjoje si luteshin burrat e gratë e veshur keq dhe me fëmijë të pocaqisur që u qanin në duar. Më shkoi mendja, se Shqipëria fshatare ishte aq identike me Afrikën e zezë dhe prapë në gazeta e radio flitej për “fshatarësi të begatshme e të lumtur”. E vërteta bariste rrugëve bythëjashtë e me barkun bosh. Dhe prapë i thuhej tjetrit në sy, e ke barkun plot, kur po i thahej zorra. Pastaj, po të thoshte jo, plasej në burg!...Këto paradokse mund të lënë pa mend këdo dhe në çdo kohë. Shteti kishte mbajtur në duart e veta bukën dhe çomagen.
Armandoja, me emrin që i vuri mbesa Meri e Korçës, erdhi në jetë për të na sjellë gëzim të ri. Dy fëmijët e parë lindën njëri pas tjetrit, kur ne ishim vetë ’’fëmijë’’. Tani ndjemë nevojën e vërtetë për një vogëlush. Lindi i shëndetshëm dhe me pamje engjëlli. E bëra zakon t’ia mbaja këmbën topolake te faqja ime dhe kënaqej, sa e zinte gjumi. Monda e mbante në krahë, gjithë kohën e lirë, duke mos e lëshuar ta merrnin të tjerët. Ishte pesë vjeç, kur Armandoja kërkoi me ngulm t’i blinim abetaren. E filloi me aq pasion, sa shkonte çdo ditë të përsëriste germat e të shfletonte figurat te sheshi i shkollës, ku luanin shokët. Ky pasion fillestar na bënte përshtypje. Por ndryshe nga të tjerët, atë e përkëdhelëm më tepër nga ç’duhej. Dhe pasoja u duk në prirjen për t’u bishtnuar mësimeve. Nga ana tjetër, i urtë dhe i bindshëm, për të pranuar këshilla nga të gjithë, në pozicionin e më të voglit, ecurinë e tij e shoqëroi pasioni për muzikën dhe sportin.
Të rrëmbyer pas punëve, nuk vinim re se vitet iknin dhe fëmijët bënin përpjetë. E habitshme, si rritej aq shpejt Monda e shtrenjtë. Ajo ishte bërë tani një vajzë e këndshme me sy që i vetëtinin. Vishej me shije dhe mbahej aq pastër. Kishte filluar të kapërdinte shumë nga librat e bibliotekës së pasur të shtëpisë, që ia zgjidhnim sipas shkallës së moshës dhe s’kishte të ndalur. Të çlodhte me pyetjet për shumë fusha të jetës. Bënte hartime të mira dhe mësuesit të kënaqur e mbanin në gojë shëmbëlltyrën e saj. Klea i kushtonte tërë kujdesin, për ta bërë edhe një amvisë të mirë. Pa njohur notë tjetër, veç dhjetave, ajo po i ngjitej tetëvjeçares në mënyrë sistematike dhe të pavarur. Sakaq, gjente kohë të vinte në muze për të vizatuar, e tërhequr nga piktura qysh kur përgatisja detyrat e Liceut. Kishte pasion, durim dhe talent të spikatur. I vija objekte të ndryshme për model dhe u jepte dritëhijet me dorë të shkathët e me mjaft elegancë. Ikte para se të lija punën, për të ngrohur gjellën e drekës. Nga nxitimi, kur u hodhi vajin e nxehtë fasuleve, dogji dorën keq dhe i brofi flluska mbi lëkurë. Në çastin, kur në spital i hoqën cipën e dëmtuar për ta fashuar me vaj peshku, u ligështova sa më ra të fikët. Një nga dëshirat e mëdha të zemrës njerëzore është të adhurojë. Por Mondën e doja më shumë se veten dhe çdo dhimbje e saj më trishtonte. Lusja zotin të kishte fat të bardhë në jetë, ndryshe do të bëhesha më i mjerë nga ç’kisha qenë ndonjëherë.
Pas saj, Fonsi, zemra e dytë e Kleas, ndonëse i dhënë pas lodrave, nuk na sillte asnjë shqetësim. Për orët e studimit, linte gjithçka tërheqëse dhe shtrohej mbi detyra. Ishte tip i pavarur dhe s’kërkonte ndihmë nga askush. U hynte vetë zgjidhjeve dhe ua dilte mbanë. Ndodhi një pasdite, kur kthehej nga lumi, ndonëse dhjetë vjeç, Klea i gjeti dy cigare te xhepi i pantallonave. Nuk i ramë në sy deri në mbrëmje. Ndërsa bëheshim gati për të fjetur, nxora paketën e cigareve dhe ia zgjata:
- Ndize një, se ti tani je bërë burrë i madh! - i fola qetësisht.
Hapi sytë e mëdhenj e të zinj me mahnitje. Më vështroi një grimë i heshtur dhe uli kryet.
- Ndize të thashë ! - ngrita zërin. - Ti e pi!…
- U ndie fajtor dhe nuk e ngriti kokën.
- Ose ndize tani, ose po të pashë që e pi pas krahëve të mi, të vdiqa ! - i klitha me zë të ulët.
Filloi të qante dhe pas pak tha me një ton të dridhshëm:
- Po më pe më, babi, më vdis ! Dhe vërtetë, nuk e pashë më tërë jetën të ketë vënë cigare në buzë. Sado që shokët e tij e pinin dhe ia lëshonin tymin te hundët. Por edhe vetë e lashë qysh të nesërmen.
* * *
Shqipëria është njëherësh, sa e vogël, aq dhe e madhe. E madhe, kur mendon se me njerëzit e njohur që ke lënë diku larg, mund të mos takohesh kurrë. Dhe e vogël, kur sheh se dikush prej tyre ka ardhur befas nga largësitë, për të punuar në qytetin ku gjendesh. Kështu ndodhi edhe me vogëlushen e dikurshme të Agushit, Adën. Me të cilën ai hyri te guva shkëmbore në anë të detit dhe unë bëra rojë përjashta. Kishte ardhur me transferim nga Shkodra për të shërbyer si mami në maternitetin e Librazhdit. Me të dëgjuar e me të pyetur, ajo na gjeti shtëpinë. U çmall me mua dhe u miqësua shpejt me Klean. Karakteristikë kjo e natyrës së jugorëve, që depërtojnë si vaji në lakra. E shëndetshme, topolake, gjithmonë gazmore, ajo ruante ende tiparet e qarta të vogëlushes së dikurshme, me gjithë ndryshimet e rëndësishme të moshës.
Ada më shkaktoi trishtim të thellë, kur tha se Agushi kishte vdekur aksidentalisht, i goditur në kokë nga vinçi i portit. Ajo nuk ishte martuar sërish, për të rritur fëmijët. Më pas kishte ikur tek e motra në Shkodër, me gjithë vajzën dhe djalin të lindur me Agushin. Aty, vajza i kishte vdekur nga një sëmundje e papritur. Me gjuhën e saj të zhdërvjellët, më foli gjerësisht për detaje të harruara nga jeta e qytetit të përmallshëm, ku kishte shkuar shpesh.
Me besimin e sinqertë të njeriut të njohur, më dorëzoi biletat e lotarisë së huas shtetërore, për t’ia kontrolluar, sa herë dilte në shtyp lista fituese. Shteti komunist, në kolaps ekonomik, kishte mbledhur kursimet e pakta të shqiptarëve me anën imponimit politik të një huaje shtetërore, të shlyeshme për njëzet vjet. Pasi nuk u ktheu asgjë, organizoi lotarinë mashtruese, me të cilën i mbajti njerëzit me shpresa për shumë kohë. Në fund lëshoi nismën e militantëve të Partisë, për faljen e tyre publike në favor të ndërtimit socialist, duke grumbulluar biletat.
Ada kishte disa bileta të prerjes njëmijëlekëshe, me të cilat shpresonte se një ditë do të fitonte shumën e madhe, për të rregulluar jetën përfundimisht.
- T’i kisha mbajtur lekë këto fletushka, nuk do kisha ardhur në Librazhd, - tha ajo përmes një psherëtime.
- Sikur të të bjerë e madhja fare, - i thashë ashtu kot, - ç’do ta bësh?
- Ah, ah! – psherëtiu sërish thellë, duke vënë në gaz ëndërronjës buzën e ngushtë si prej fëmije. - Pesëdhjetëmijë do të t’i fal ty, njëqindmijë vajzës, njëqind prindërve dhe njëqind për vete.
Kishte shpirt të mirë, ndonëse nam të keq. Ada bënte këtu jetë beqareje, duke fjetur në maternitet dhe duke i shkuar natën në dhomë shoferit të autoambulancës. Me sinqeritetin e saj dhe me thjeshtësinë e fjalorit vulgar të profesionit, ajo na tregoi të dyve me Klean, se dashurinë e tij e vilte me forcë. Kishte ndodhur, që shoferi i mërzitur nga vizitat e shpeshta, ndoshta edhe me pangopësinë e saj, ia kishte mbyllur derën me grep dhe flinte. Por në mesnatën e vonë, ajo kishte ngritur grepin me tehun e gjatë të një thike dhe kishte hyrë brenda. I kishte shkuar befas te koka e shtratit dhe e kishte zgjuar me fjalët: “Të pëlqeu në filllim kur e ngjeve tek unë?... Tani unë të nxjerr bojën tek të gjithë, aq sa, nga Pëllumb, të të thërresin sorrë. Për atë Krisht, unë të vras me dorën time e s’të lë të shkosh me kurvat e tjera të maternitetit. - Dhe ia kishte zbuluar batanijet me majën e thikës. - Shtyhu tutje shpejt, të shtrihem edhe unë!...”
Djaloshi i padjallëzuar, që pati udhëtuar me të disa herë, nëpër urgjenca grash dhe kishte pranuar kërkesën për të bërë seks, tashmë i bëri vend te dysheku, që të shmangej prej rreziqeve të saj.
- Nga frika ishte bërë akull, - tregoi Ada, - po unë e solla në formë me metoda profesionale. Tani s’ia mban të më bëjë numra, se e din ç’pëson...
Qeshëm gjatë me “xhevahiret” e marrëzisë së saj.
Pas kësaj bisede, mendova t’i kurdis Adës një reng, për të bërë gallatë një copë herë. Ditën që doli gazeta “Bashkimi” me lotarinë e huas shtetërore, korrigjova me penë të hollë shifrën “3” në “8” te rreshti i numrit të madh fitues, që afrohej me njërin në biletat e saj. E lajmërova me telefon të vinte te puna ime, për një surprizë. Erdhi menjëherë me gjithë bluzën e bardhë.
- Ka ndodhur, - ia nisa me ton serioz, - që nga gëzimi i madh njerëzit kanë vdekur në vend. Ti, si i pret gëzimet e mëdha?
U ndriçua nga fytyra, sikur befas të ishte ndezur një projektor diku përballë.
- Mos më ka rënë gjë llotaria? - pyeti me zë të drithëruar.
- Je në gjendje të përmbahesh? - e pyeta sërish, duke ruajtur në pamje të njëjtën shprehje.
- O zot, - përplasi duart me forcë mbi gjoks, - më thuaj, vërtetë më ka rënë?...
Ia tregova numrin e gazetës së korrigjuar me bojë të zezë, ku për të formuar tetën ishin bashkuar vetëm dy cepat e treshit, në mënyrë fare të padukshme. Dhe krahas saj biletën e lotarisë.
Shqeu sytë mbi to një grimë. Pastaj kërceu dy-tri herë përpjetë si fëmijë, u rrotullua me klithma e me grushtet lartë dhe u lëshua mbi tavolinë e më përqafoi si e çmendur.
- Ej, ej, shko qërohu tutje, s’jam unë shoferi yt! - e shtyva me forcë.
- U, u, na more, ç‘na the, u mërzite ti? - ia bëri si e prekur në sedër, - unë të putha si vëlla, si shokun e Agushit...
- Nejse, - i fola qetësisht. - Tregove që nuk je në gjendje ta përmbash veten, siç the në fillim...
- Leri ato dëngla me mua. Ja, sa t’i tërheq në bankë dhe të solla pjesën që të kam taksur!... - kërceu me nxitim dhe bëri të dalë nga dera.
-Prit! - klitha me alarm dhe brënda sekondës m’u mbush trupi me mornica. U turra ia rrëmbeva gazetën e korrigjuar nga dora. Për pak, ata të bankës mund të më kishin denoncuar si falsifikator e me lojën time të pamenduar mirë, të degdisesha në burg. - Prit! Nuk është e vërtetë...
Ajo më shigjetoi me një vështrim të egër, kundërshtues, mosbesues.
- Është më e vërtetë nga e vërteta. Ja, ku janë të dy numrat njëlloj. Pse kërkon të më pengosh, ku e ke hallin, apo do të më prishësh gëzimin? - tha me spazmë. - Mos u bëj shpirtkeq!…
Mora frymë thellë, i rënë në hall me lojën time të nxituar.
- Të betohem, për kokën time e të fëmijëve, bëra shaka, sa për të krijuar një copë herë gëzim. Gëzimi mezi vjen dhe na bën mirë, edhe kur është i rremë, - u mundova ta bind jo vetëm me fjalë, por edhe duke i treguar se si e kisha bërë korrigjimin në gazetë.
Shqeu sytë dhe prapë nuk besoi. Filloi të qeshte, për të më bërë të anuloj thëniet e fundit. Përsëriste si e marrosur, se kishte fituar shumën e madhe dhe me të do të bënte aq shumë gjëra për jetën.
Atëherë më ra ndërmend, se lotarinë e kishte edhe gazeta tjetër e koleksionit, që kisha aty pranë. E gjeta numrin shpejt dhe ia tregova, duke ndjekur me kureshtje shprehjet e fytyrës saj.
Ajo lojë e çuditshme e mimikës së njeriut, në çastet e kalimit nga gëzimi i tejskajshëm në zhgënjimin e menjëhershëm, më ka mbetur e pashlyer në kujtesë. Buzagazi i përhapur tejpërtej fytyrës, filloi pak nga pak të tkurret deri në atë masë, sa buzët e ngushta iu rrudhën e iu bënë si një kokërr manaferrë, nga gjaku i mbledhur prej dëshpërimit. Pastaj Ada përplasi kryet mbi tryezë dhe filloi të ngashërehet. Shpatullat e saj të përkulura dridheshin ritmikisht nga dënesat. Po qante me tërë fuqinë e shpirtit, me tërë qenien e saj. Ajo lojë fare e thjeshtë, nuk ishte një arsye vërtetë serioze, që mund t’i kishte shkaktuar asaj dhimbje shpirtërore aq të madhe, sa të arrinte deri në këtë pikë. Po ndoshta gjeti rastin të shkrehej në vaj, të shkarkohej për të gjitha fatkeqësitë tragjike që kishte pësuar në jetën e saj. I kisha dhënë shkak padashur. Kisha hapur gabimisht rubinetin e vrerit në zemrën e saj. Ajo i bëri biletat dhe gazetën tërë lot. Oh, sa u pendova për budallallëkun tim! Oh, sa u pendova! Ndjeva trysni në zemër nga keqardhja, që vuajtjeve të saj të shumta u shtova edhe disa pika loti të kotë. Dhe pas pak u ndjeva tërësisht i pikëlluar. Nuk dija si ta ndryshoj drejtimin ters që mori shakaja ime e gabuar.
- Më fal Ada!...Bëra gomarllëk të madh, e kuptoj edhe vetë. Të lutem më fal!...
Iku e zemëruar. Nuk më foli ca kohë.