44
Ç‘fuqi mistike, ç’frymë të shenjtë, ç’duar magjike kishte patur ajo nënë, që i rriti të gjithë njërin pas tjetrit, aq shpejt dhe me aq kujdes. Shkuam me Klean në Sarandë për pak ditë vere dhe nuk po u besonim syve. Vëllezërit, që i lamë si lastarë të sapombjellë, ishin bërë si një korije me lisa të rinj.
Vjollca ishte tani një vajzë bukuroshe me fytyrën vezake të nënës dhe me sytë e larmë të gjyshit. Sapo ishte fejuar me një ekonomist të ri nga Tirana, që kishte shkuar në Sarandë rastësisht dhe i kishin mbetur sytë te ajo sirenë e sapodalë nga deti. Do të martoheshin pa bujë, jo vetëm për shkak të gjendjes ekonomike, po edhe për të mos ngjallur smirën e atyre që mund të përdornin biografinë, për t’i prishur punë dhëndrit Hysen në Tiranë.
Të gjithë të tjerëve u shkëlqenin sytë ëndërrimtarë të moshës rinore. Agimi, i pesti nga vëllezërit, të cilin nuk e kisha patur ndonjëherë pranë, kishte mbaruar vitin e tretë të gjimnazit me nota të larta. Dukej një adoleshent simpatik me sy të zgjuar, që buzëqeshte ëmbël dhe matej para se të fliste. Pas shëtitjeve me të në bulevardin anës detit, më kërkoi me druajtje ta bënte vitin e katërt në gjimnazin e Librazhdit. Shpresonte se aty mund t’i jepnin të drejtë studimi për shkollën e lartë. Bisedova me Klean dhe e morëm me vete.
Me t’u kthyer në Librazhd, regjistruam Mondën në klasën e parë dhe Agimin në maturë. Poezitë e Agimit, të ekspozuara në shtëpinë e kulturës, te këndi i letrarëve të rinj, filluan të tërheqin vëmendjen. Kjo bëri që edhe dy djem, poetë të rinj nga Bërzeshta, Genc Leka e Vilson Blloshmi, të sjellin fletoret e tyre me vjersha. Pastrova dhe vajosa një makinë shkrimi të vjetër, që kisha gjetur te rrënojat dhe e përdora për të shtypur krijimet e këtyre letrarëve me premisa të qarta, që u bënë më vonë të dëgjuar.
Pa lënë mënjanë provimet, likuidova vitin e dytë si në Tiranë edhe në Elbasan, me rezultate që ranë në sy për përpjekje serioze. Puna kishte filluar të më pëlqente dhe frika, se mund të më hiqnin dikur për shkak të biografisë, po më shtohej. Për t’u bërë i domosdoshëm, ngrita grupin e estradës dhe bleva një saks, që mund t’i rriste vlerat e orkestrinës. Blerja e instrumentit modern bëri bujë deri në kryesinë e komitetit. Dhanë urdhër të kthehet, me pretekstin se s’kishte kush t’i binte. E mbajta, me premtimin se brenda dy javësh do t’ia dëgjonin zërin në premierë. Dërgova në orkestrën e Elbasanit kushëririn e Sherif Merdanit, mësues fshati dhe mësoi kryesisht pjesët e programit. Kur instrumenti frymor, aq i shtrenjtë, buçiti në skenën provinciale, burokratët egoistë mërmëritën nën zë, pse duhet t’i binte një i deklasuar... Si me kast, erdhi një mësues matematike nga Tirana, që kishte punuar saksin në cirk. Dhe gjithçka u rregullua si jo më mirë.
Grupit të estradës iu shtua teatri amator. Teatri i Korçës, pranoi të jepte libretin me tre maketet skenike të dramës “Lulja e Kujtimit”. Edhe pse regjisori Stillu, shfaqi mosbesim të hapur, për vënien e kësaj drame me diletantë dhe bërien e skenave masive në mjedise skenike aq të ngushta. Filluam provat me mësues dhe të rinj amatorë. Skenat nisa t’i punoja të zvogëluara. Shfaqja e dramës pati interes të gjerë dhe regjisori Korçar, i ftuar për ta parë, mbeti i befasuar. U duartrokit në Elbasan, Gramsh, Cerrik e Pogradec. Emri i shtëpisë së kulturës të Librazhdit filloi të ndihej në lëvizjen amatore dhe në shtyp. U thirra me gjithë sekretarin e parë të partisë, Selenica, në seminarin kombëtar për kulturën. Referati për shkëmbim përvoje, që kisha përgatitur, u transmetua në radio, u botua në shtyp dhe një pjesë e shkurtuar u radhit në fletën e kalendarit vjetor të zyrave. Damkën sikur e kishte zbehur drita e fortë e punëve të dukshme.
Sakaq edhe emri filloi të bëhej i njohur. Por krijimet letrare nuk kisha guxim t’i nxjerr nga plançeta. Lindjen e parë, poemën “Çermenika” ia dhashë së pari për ta recituar një aktori stazhist. Pasi krijova bindje se ngjallte emocione, e çova te gazeta “Zëri i Rinisë“. Prita me ndjesi të dridhshme çastet e gjata të leximit, nga redaktori Koreshi. Kur deklaroi befas, se më dhuronte të shtunën e ardhshme një faqe gazete, brofa përpjetë dhe zemra më lëvizi nga vendi për të shëtitur kraharorin. Dola në bulevard sikur të isha vetë Gagarini në orbitën rreth tokës. Pastaj, të shtunën, emri dhe titulli i madh i poemës, që kishte pushtuar kreun e faqes, krijoi festë në familje dhe më rrëmbeu gjumin deri në mëngjes.
“Lulja e Kujtimit” u pasua nga drama tjetër e Postolit “Për mëmëdhenë“. Jehona nuk ishte e pakët, po të mendohet se u dha tri net në skenën e teatrit të Elbasanit dhe në disa qytete të Shqipërisë së Mesme. Njëherësh, duke ftuar mjaft grupe profesioniste nga Tirana e rrethet, jeta kulturore dhe vetë qyteti buzë Shkumbinit filloi të bëhet i lakmueshëm. Por duhet përmendur, se skena jonë, pa dhoma zhveshjesh, hëngri edhe koka artistësh. Aktori tiranas Gjonçaj, gjatë ndërrimit të shpejtë në korridor, kishte vënë padashur qeleshen mbi kokën e bustit të Enverit. Dikush nga spiunët e brendshëm të estradës, bëri që jo vetëm të largohej nga puna, po edhe të çohej me dënim në prodhim.
Shpesh e pata lodhur mendjen të gjeja, ku merrte shkas pikënisja e ngjitjeve të përsëritura. Kur me njollat biografike që katranoseshin dokumentet e mia, do të kisha patur frikë edhe vetë, po të më afrohej dikush tjetër. Dhe isha ndalur gjithsesi te arsyetimi, se ajo që bën, përcakton edhe atë që je. I nxitur nga fakti, se më kishin destinuar të jem më shumë tabelë qitjeje, se sa njeri që jeton normalitetin, më shqetësonte mendimi, të bëja të pamundurën, që të mos e shihja veten të flakur në ekzistencën e kotë. Për t’u përdorur pastaj si figurë statike, ku lirshëm mund të merrnin vijëshenjimin kundërshtarët. Por të isha kurdoherë figurë në lëvizje të pandalshme, që nuk e kapte dot plumbi i tyre. Dhe për t’ia arritur kësaj, kurdoherë e kam rrokur kohën për zverku dhe e kam vënë në shërbim të qëllimit tim, duke i dhënë kësisoj edhe jetës kuptim dhe emrit peshë. Për t’i befasuar të tjerët me bëmat e mia, në mënyrë që t’ua mpija gishtin e këmbëzës dhe syrin e shënjestrës. Me këtë i jepja edhe vetes të drejtën, që të mos shqetësohesha, se ç’mendonin ata për mua. Në mënyrë që të ndjeja sigurinë dhe të merrja guximin për t’u hyrë punëve të tjera, më të vështira. Në këtë mënyrë, halli më aftësoi të arrij në kufijtë e së pamundurës, për të bërë edhe atë, që nuk do të merrte mundimin ta bënte dikush me “biografi të mirë”.
Ndërkohë, Agimi e mbaroi vitin e fundit shkëlqyeshëm dhe bëri hartim të rrallë, që e përcollën në ministrinë e arsimit. Dhe përsëri, damka ia ktheu Sarandës dokumentet për studime të mëtejshme, të cilat nuk iu dhanë kurrë.
Erdhi çasti kur provimet e kulturës së përgjithshme në Elbasan i kisha likuiduar brënda tre vjetëve. Dhe pas shumë seancave vizatim e pikturë me modele në Lice e me harxhime rrogash të plota poshtë e përpjetë, kisha kaluar në vitin e fundit. Përgatitja sipas kërkesave të diplomës së liceut, më shtyu të përdorja kohën dhe trupat e zhveshur të plazhit. Përpos të tjerave, derdha edhe mjaft para për materialet e shumta që kërkonin punët e aftësimit për provimin e pikturës nudo me model të gjallë. Dhe erdhi më së fundi dita e aq e dëshiruar, lulja magjike e ëndrrave të mia, marrja e diplomës së Liceut Artistik. Aty shkruhej se më jepej titulli “ Piktor i mesëm”.
Fill pas ngjarjes frymëzuese, synimin ma rrëmbeu një ekspozitë pikture. Duke shfrytëzuar me ngulm krejt kohën e lirë, u arrit për pak muaj, që gjashtëdhjetë portrete dhe peizazhe në vaj, të pushtojnë të gjithë sallonin e shtëpisë së kulturës. Të parët, si gjithmonë, hynë kuadrot e partisë e të pushtetit, për miratimin e çeljes. Çuditërisht, njëri nga instruktorët njohu portretin e motrës së mikut tim, poetit Genc Leka. Urdhri për ta hequr menjëherë nga ekspozita, ishte i prerë. Babai i tyre ishte arratisur pas çlirimit në Jugosllavi. Ekspozita u vizitua nga një mori njerëzish, deri piktorë të ardhur nga Tirana dhe Elbasani, të cilët e cilësuan krijimtari të suksesshme. Në shtyp u fol mirë, sidomos për punimet nga miniera e Pishkashit.
Dhe ende kishte zëra që shkonin deri në kryesinë e komitetit: “Pse të jetë drejtor kulture një i deklasuar?”. Për këtë, mund të ngrihet një pyetje mjaft legjitime. Si mund të mbahesha drejtor, kur quhesha i deklasuar? Shpjegimi gjendet te punët në disa specialitete të veçanta dhe te fasada e përkohshme që krijonin, për t’i penguar të shihnin më tej. Natyrisht, për sa kohë ato nuk bëheshin nga dikush tjetër.
Pas disa zërave të tillë, nënshkruesi i rënies sime të radhës, kryetari i ri, Doda, më shkarkoi menjëherë, duke më kaluar drejtues artistik. Vuri drejtor një “Pykë”, vëllanë e mikut, shef policie në Elbasan. “Pyka” pa asnjë prirje, jo vetëm s’e çau kaptinën për bëmat kulturore, por bridhte gjithë ditën me biçikletë, duke lënë edhe dyert mbyllur. Dhe më e keqja, pa i dhënë kujt kopje çelësash.
Ishte koha kur lufta klasore zuri të mprehej, pasi Enveri “mprehu shpatën” revolucionarizuese të “6 shkurtit”. Përplasjet e shpeshta me “Pykën”, që pengonte punën, bënë që amatorët të mërziteshin dhe t’i ngjitnin një fletërrufe të madhe te tabela e afishimit të filmave. Diskutimi u bë në sallën e kinemasë me publik të zgjeruar. Triumfoi “zëri i masës” që kryesohej nga instruktori i partisë për ideologjinë. Ai propozoi normalizimin e gjendjes, duke u hequr nga shtëpia e kulturës të dy me “Pykën”. Dhe deklaroi me pompozitet: “Dy gjela në një furrik nuk mund të këndojnë.“ Vendimi i diskutimit të fletërrufeve ishte ligj. Sipas arsimimit, duhesha shpënë në komunale për të çelur repartin e pikturës. “Pyka” ca më keq, u la pa punë, derisa u kthye nga e kishin sjellë. Në vendin e tij u emërua një “Mykë”. Ajo e shtyu mjaft kohë, te fusha e pikpongut, që vendosi në mes të sallonit. Me topthin e vogël të kinezëve, u zëvendësuan të gjitha argëtimet e dikurshme të skenës. U mbyllën rrethet me të rinjtë dhe gratë, që mësonin fizarmonikën, kitarën, vizatimin, rrobaqepësinë. Por asgjë nuk prishte punë e nuk sillte dëm, kur bëhej fjalë për të shmangur njeriun që kishte “gogolin” biografik. Tashmë rrethanat politike kishin mpiksur psikologjinë klasore: “Më mirë një të pastër, që vetëm buzëqesh, sesa një me njollë që punon shumë, por mund të ta ngjeshë.“
Ditët e para m’u duk vetja si një pemë e shkulur me rrënjë të zbuluara në diell. Por një zë i brendshëm më qetësonte, se nuk mundja të bëja asgjë, për të ndaluar rrjedhën që kishin marrë ngjarjet. Pastaj në repartin e pikturës çela një repart të dytë për riparimin e radiove. I aftësuar disi për këtë, qysh kur mbaja gjallë zërin e qendrave të zërit dhe të kinemasë. Të ardhurat ishin sipas përqindjes së fituar dhe tani po merrja gati dy rroga. Parullat e partisë, dikur falas, këtu kostonin aq sa, instruktorit ideologjik i vinte festja vërdallë. Por siç kishte kokën, kërkoi edhe qeleshen. I ndodhi si atij, që sharron degën ku ka hipur të kolovitet. Dhe filloi të ankohej për komunalen që po u gllabëronte fondet. Mirëpo, reparti pikturës kishte tabelë çmimesh të miratuar nga qeveria.