28
Ishte mbrëmja e një të shtune, në fund të gushtit. Vendosa të shkoja me zisin e Salo Memës te motra në Elbasan, për t’i qarë hallin.
Ia tregova motrës Naxhie dhe kunatit Xhevit, të gjitha ndodhitë e mia. Më tej u bëra të ditur vendimin tim dhe me mjaft druajtje e maturi i luta të më jepnin një shans për të jetuar me Klean. Ata e pritën me entuziazëm të gjithë ligjëratën e gjatë dhe pak nga pak u pushtuan nga një lloj tifozllëku, për të fituar ndeshjen me kolosin përbuzës.
Xheviti, me një pamje krejt gazmore, miratoi veprimin:
- Ne “Turqit”, siç na quan ai, e kemi për mirë t’i rrëmbejmë kaureshat.
- Meqë thua se vajza ikën nga shtëpia kur të duash ti, merre pa rënë në sy dhe sille këtu, - më përkrahu motra Naxhie, me sy të ndriçuar nga dëshira e papritur.
Kjo mbështetje e re më ngjalli ngazëllim të tejskajshëm.

Mbrëmje e bukur dhe shpresëdhënëse. Gjatë kthimit të hareshëm për në Stravaj, ia tregova Salo Memës planin tim, të pranuar prej tyre dhe kërkova ndihmën e tij.
- Lesh me qime, - nxitoi të thotë ai duke fërkuar mjekrën. - Pse me axhele kaq të madhe, ti do shkosh ushtar!...
- Ka kohë ajo punë, kjo tjetra s’pret, se ata mund ta fejojnë...
Ai u ndërmend pak sekonda, duke më kundruar me qesëndi.
- Me demek, do e rrëmbesh e do e mbash te motra... - shtoi me mëdyshje.
- Në fillim te motra, sa të plotësoj javën e martesës. Pastaj këtu, në dhomën time të vogël. Ajo do të më presë deri sa të mbaroj ushtrinë...
Salo Mema çakërriti sytë dhe vështrimi i tij brodhi me shqetësim mbi fytyrën time.
- Or, po ti, sikur s’mbush mirë, a derëzi?... Këtij i thonë hajvanllëk me okë. Nuk e di ti, që të ha xhuxhullima? Ai feçkëderri të bën fërtele, ta rrjep lëkurën për së gjalli!…
- Unë do të jem burri i së bijës...
- Mos u bëj kaq gdhë, mor jahu, ai u rrjep të dyve dhe me lëkurën tuaj bën dy palë opinga, - tha me shpoti dhe një e qeshur e shtrembër i rrëshqiti padashur në buzë.
U përtypa pak sekonda në mëdyshje.
- Jo, more, nuk është aq i tmerrshëm sa e bën ti.
- Epo vallahi, bilahi, qofsh ti që je, unë më mirë marr vajzën më të humbur që ka Vlora, se sa të lë puplat këtu, nëpër degët e pyllit. Ç’të paska goditur kaq keq në kaplloqe, pse je marrosur kështu xhanëm?!
- Ti duhet të më ndihmosh, Salo, se të kam vëlla. S’kam tjetër aq të besuar sa ti...
Atij iu bë qejfi dhe ia mori labçe: “ O bilbil, aman, aman, ike dhe na le për një copë fustan...” Pastaj tha befas:
- Ti, mo birazer, je shumë patriot...
- Pse e thua këtë?
- Se je gati të vdesësh për dy gisht vatan...
- Mos më çaj kokën dhe mos të dëgjoj të flasësh më kështu! Dëgjove? - bërtita i inatosur. - Unë s’vdes për ato vatanet e qelbur që vdes ti, - Kisha parasysh një kurvë sisëmadhe nga Elbasani, që kishte sjellë dikur në pyll.
- Se s’të punon me kurvat ty, ç’faj kam unë!...Të thashë, do kuçu-kuçu, ti s’deshe... - u skërmit, duke vënë buzën në gaz dhe më fërkoi kokën për të më zbutur.
Përpara farfurinte Shkumbini me rrëshqitjen e vet melankolike dhe me buzët plot shelgjishte të ndriçuara nga hëna e plotë. Dhe anës rrugës parakalonin rrapet gjethedendur, të goditur nga projektorët e fuqishëm të Zisit.
- E vërteta, ajo vajzë është e mrekullueshme dhe e meriton ta vësh kokën nën satër për të, - tha Salo Mema pas një copë heshtjeje, duke vështruar përpara. - Po këta malukatët pleq s’duan t’ia dinë se heq e vuan tjetri për t’ua bërë bijën të lumtur. Atyre sikur ua merr për ta therur, e jo se ua do shumë për gjithë jetën.
Desha t’i them, se në rastin më të mirë ai ishte një budalla i lezeçëm. Por u përmbajta e qesha padashur me atë shpjegim naiv. Dhe pas buzagazit të tij çarmatosës, kaluam sërish në gjendjen e mëparshme.
Me të arritur te dhoma në Stravaj, i shkrova një letër të shpejtë Kleas, ku ia shpjegova të gjitha me eufori. Dhe ajo më dërgoi përgjigjen e gatishmërisë së saj absolute.
Të nesërmen qeshnin me mua dhëmbët e bardhë të disa kallinjve të misrit të zhveshur në arën aty pranë. Le të frynte erë dhe le të grindej stomaku për bukë. Që prej mëngjesit deri në mbrëmje, prisja i fshehur te korija e gjelbër ndanë xhadesë, me sytë lëshuar udhëve të sharrës. Po makina e Salo Memës s’dukej gjëkundi. U bëra i tëri një vesh i vetëm, i madh. Diçka duhej të kishte ngjarë. Boria e Zisit duhej të binte tri herë me radhë te kthesa e urës. Ç’të kishte ndodhur?... Po më mundonin ankthet.
Klea duhej të kishte dalë nga shtëpia qysh në orën nëntë. Pasi të linte çelësin e dyqanit të bukës, duhej të zbriste para dyqaneve, ku e priste makina e Salos, ngarkuar me dru. Ai do ta priste gjithë ditën. Planin e dinte. Ajo duhej të kishte zbritur deri te ledhi dhe sa të vinte këmbën mbi parafangon e Zisit, Salo Mema do të ishte bërë erë. Ajo duhej të kishte zbritur patjetër...
Ato çaste risolla ndërmend letrën e saj të fundit:
“ Ti nuk mund ta besosh, sa e vendosur jam. Tani edhe nga të rrahurat e babait nuk kam frikë. Për të dashur, i dua prindërit shumë, po edhe nuk mund të pranoj ato që duan të bëjnë ata. Seç llafosen për fejesë të shpejtë në Korçë, për të shpëtuar nga turpi i fjalëve që janë hapur për ne të dy. Po kjo gjë s’do të bëhet kurrë, se vetëm unë kam të drejtë të vendos për jetën time...”
Ndërsa kisha mbetur i nemitur, si strumbullari nën hënë, më në fund, atje tej, dy drita të largëta filluan të vizatonin në errësirë rrathë të mëdhenj tërë ngjyra. Rrathët rriteshin me shpejtësi dhe ngjyrat i zinin vendin njëra-tjetrës si flurudha fishekzjarrësh. Një bori theri ajrin e vakët tri herë me radhë. Zbrita me nxitim në xhade, si një copë shkëmb i rrokullisur. Gurët e bardhë anësor po ndizeshin me zhurmë dhe pak nga pak udha e tërë lulëzoi si lëndinë me luleshqerra nga ardhja e saj. Pastaj klithën frenat e Zisit dhe u dëgjua zëri i ashpër i Salo Memës:
- Hip shpejt!
Kalova në krahun tjetër dhe hapa derën e kabinës.
- Po Klea? - klitha i shtangur.
- Hip, pastaj e merr vesh! - gjëmoi ai.
Hyra si në pus. Makina lëvizi përpara me shpejtësi. Saloja bëri një pauzë të padurueshme për mua. Kuptohej që ishte bërë nevrik.
- Ty sikur të kanë mallkuar katërqindmijë dreqër, a derëzi, - tha pas pak me keqardhje. - U bë puna lesh arapi. Ajo doli nga dyqani me një pako makarona në duar dhe po vinte drejt. Unë e ndiqja me sy nga pasqyra. Do ti, atë minutë, sikur e kishte fshehur i paudhi, del përpara makinës ai duduku, xhëk, xhëk, si ndonjë kalë i madh dhe e mbërtheu për flokësh me atë panxhën e tij të gjatë. Eh, më erdhi plasje, kur e pashë që e tërhoqi zvarrë... Kisha gjithë ditën që prisja, po s’desh fati yt ta linte të vinte. Ti sikur ke qimen e derrit. Prita dhe ca, se mos ajo ia mbathte e kthehej prapë. Kisha hapur kafanon, gjoja më kishte difekt motori, kur më vjen një punëtor e më thotë: “Nisu, ore, shpejt, se erdhi e të bëri gjëmën! Të bijën e zhdëpi dhe e mbylli me çelës.” Kur pashë që sharrëxhiu doli prapë te cepi i dyqaneve me një sëpatë të madhe në dorë, ia mbatha me gazin në dërrasë, sa desh u rrokullisa në përrua...
Unë s’fola. Po haja veten me dhëmbët e mendimeve të trishta. Te motra gdhiva syhapur natën e dyshimeve dhe supozimeve më të mjegullta të jetës sime. Më dukej vetja si një shpend me pendë të lagura i mbetur nën shi.
Të nesërmen u ktheva nga Elbasani qysh herët dhe duke rrëshqitur tinëz e kokulur anës përroit, shkova u mbylla në dhomë. Skena e paharruar, që pashë prapa kortinave të dritares, ishte e tmerrshme për zemrën time. Aty nga koha e drekës, grupi i shoqërimit e hipi Klean mbi një makinë të zbuluar para dyqaneve. Çastet ishin tepër të rënda dhe tronditëse. Të dy prindërit dhe një shok i të atit e vunë vajzën në mes. Pastaj ashtu kryepërpjetë, me sytë nga dhoma ime dhe e përcjellë nga kori madhështor i zogjve, Klea u nis.
M’u duk sikur m’u këput zemra dhe më ra në fund të thembrave. Ka çaste kur, nga tendosja e vrazhdët e një ndjenje të fuqishme, ndryshon përnjëherësh kuptimi i vërtetë i sendeve dhe fenomeneve që të rrethojnë. Ato që ndodhnin rreth meje i shihja tani vetëm kalimthi, nuk më depërtonin në ndërgjegje. Dhoma më ngjante e huaj dhe dyshemeja prej dërrasash po më hidhte përpjetë, sikur lëkundej toka. Gjithçka më dukej e turbullt dhe e vagëlluar. Të gjitha kishin ndryshuar papritur, madje edhe rrezet e diellit ishin gjilpëra shpuese, edhe ajri kishte erëmim të rëndë, të padurueshëm. Përroi dhe jazi i mullirit dukeshin tmerrësisht të trishtuar, gurgullima dhe gjallëria e tyre vdiq befas. Bota rretheqark kishte humbur ngjyrat reale. Peizazhi i gjelbër ishte bërë tashmë një ornament i padobishëm, barakat me çatitë alpine dhe kinemaja më dukeshin si pamje të rëndomta. Klea i paskish dhënë të gjithë vlerën dhe hijeshinë këtij vendi. Një trishtim të tillë, s’kisha provuar kurrë në jetë, ndonëse kisha vuajtur shumë. As vetë nuk e dija, pse ajo vajzë e çuditshme më kishte rënë aq keq në tru. Mbase ishte engjëllushja e caktuar nga zoti të bëhej gati, për të hyrë në tufën e engjëjve të damkosur pa faj.
Malet ngriheshin kryepërpjetë atje larg dhe përtej tyre, Klea po largohej me shpejtësi. Imazhi i saj po zhdukej nga pyjet malorë, si ylberi kur fillon të japë shpirt. Ata tani më kishin ndarë mizorisht nga engjëlli i tetë, që tërhiqte pas vetes fijen e padukshme të dashurisë, të mbështjellë prej saj në rrotullën e zemrës sime. E largonin për ta tërhequr atë fije derisa të këputej përfundimisht... U ndjeva tërësisht i braktisur, krejt i vetmuar dhe me ankthin e pasigurisë për ditët pasardhëse. Po ashtu, në një cep të dhomës, krejt e braktisur edhe fizarmonika ime, që kishte kënduar aq shumë për Klean, dukej sikur qante. Rashë në një trishtim aq të thellë, sa pata përshtypjen se po çmendesha. Dhe, ose kam qenë vërtetë i lojtur menç gjatë gjithë asaj dite, ose të gjitha ato ndijime që pata, s’kanë qenë gjë tjetër, veçse një haluçinacion i zgjatur. Sepse arrita deri aty, sa të kisha ndjesinë se një kometë e madhe do të vinte nga qielli të përplasej me tokën dhe pylli nga çasti në çast do të ndizej flakë. Por gjithçka kishte qenë pjellë e fantazisë sime të tronditur.
I rënduar së tepërmi nga ajo llokoçitje mendimesh brengosëse e nga zbrazëtira e përhimët, rreth orës gjashtë të mbrëmjes zbrita dhe u ula te shkallët e kinemasë. Ndërsa përpiqesha të rifitoja ekuilibrin e humbur, duke shkëmbyer ndonjë fjalë me kalimtarët, mbërriti korrieri i sharrës nga posta e lokalitetit të Quksit. Ai hapi një çantë mushamaje të zezë, që i varej deri poshtë këmbëve. Pasi kërkoi ndërmjet gazetave dhe letrave të shumta, nxori një zarf për mua. Pastaj iku gojëkyçur, duke llapashitur çizmet e llastikta, të cilat i arrinin deri sipër gjunjëve.
“ Djalë i dashur, më shkruante nëna, na ka marrë malli, sa nuk thuhet. Të gjithë të kujtojmë e të shohim vetëm në ëndërr. U ndamë në këtë botë për së gjalli. Po s’kemi ç’bëjmë. Ky ishte fati ynë, të rrojmë veç. Vëllezërit t’u rritën e kanë mbetur udhëve, siç ishe dhe ti në moshën e tyre. Merre tët vëlla Pemulin andej, të bëjë ndonjë punë sa të nxjerrë bukën e gojës, se nuk kam më fuqi ta ushqej....”
M’u bë një xhëngë në grykë, m’u mbushën sytë me lot dhe e lashë letrën përgjysmë. Për kë duhej të më qante zemra më përpara. Për kë duhej të më lotonte shpirti... O zot i madh, pse më solle deri në këtë buzë gremine, të varur në një fije peri!... Ndjeva se në fyt më kishte ngecur një kokërr arrë. Filluan të më shfaqeshin me qartësi të pashpjegueshme shtëpia përdhese me pesë shkallë të gurta që shihte nga deti, ulliri para derës që kishte mbjellë babai dhe fytyra e lodhur e nënës së shtrenjtë. Ah, nëna, plaga ime gjithmonë e hapur, që më ka dhembur aq shumë tërë jetën...M’u shfaq deti, valët e tij të shkumëzuara, shkëmbi i gërryer nga kripa, ku hidhesha me kokë dhe humbisja në përkëdheljet e kaltra të dallgëve. Pemuli, që i ngjante aq shumë babait, ishte rritur dhe kërkonte punë. Emrin ia kishte vënë gjyshi atë vit që pemët në fshat lidhën kokrra shumë. Gjithë emrat tanë ishin marrë nga natyra, nga kafshët e rralla dhe nga lulet: Vjollca, Luani, Loshi, Agimi, Parimi... Thëllëzë, quhej nëna. M’u shfaqën të gjithë. Me atë fizionominë karakteristike të bukurisë së fisit, por me pamjen e tyre të paushqyer dhe të keqtrajtuar.
Pikërisht tani, në rrethanat më kritike të rinisë time, duhej patjetër të merrja edhe vëllanë me vete. Ishte njëlloj si të fusje në kallëpin e jetës së këtushme dy veta. Kur edhe njëri ishte bërë i tepërt e me probleme. Duhej të bëheshim dy Siamezë të bashkëngjitur me damkën e zezë... I dërgova nënës telegram, se do të dilja të dielën në Elbasan të prisja Pemulin. S’kisha ç’bëja tjetër, as më mirë, as më keq. Thirrja e nënës nuk mund të kthehej mbrapsht. Fjalët e saj ishin fjalët e gjakut.