17
Më duhet të shpjegohem, se jo pa qëllim e kam lënë për këtu, të tregoj që babai ynë me gruan e parë pati dy vajza. Njëra prej tyre kishte dalë partizane në Brigadën e Nëntëmbëdhjetë dhe jetonte në Elbasan me të shoqin oficer. Edhe ai ish partizan i Brigadës së Parë. Të dy ishin anëtarë të partisë. Madje veç këtyre pluseve biografike, dy kushërinjtë e parë të babait, me të njëjtin mbiemër, ishin dëshmorë të dëgjuar në rrethet e Jugut. Por me sa u duk, një ëndërr e keqe kishte pasur aq fuqi, sa t’i kthente përmbys të gjitha. Të shuante pjesëmarrjen në luftë, ta bënte ujë gjakun e të rënëve për atdhe dhe të shfuqizonte teserat e kuqe të Partisë. Sepse një ëndërr e keqe, mund të shndërrohej në një gogol të madh, të frikshëm për Partinë e ngritur në qiell me ëndrrat e bukura për komunizmin ëndrramadh. Dhe për të jetuar e qetë në ëndrrat e saj, Partia e komunistëve shqiptarë bënte pikërisht këtë luftë klasore famëkeqe; Eliminonte nga jeta bashkëkombësit e vet, copëtonte familjet, trishtonte shumë të tjerë dhe të gjithëve së bashku ua rriste pikëllimin.
Motra e Elbasanit dhe motra e saj infermiere në Gjirokastër e kishin mohuar babanë pas burgosjes. Dhe vetëkuptohet, ato i kishin shkëputur degët e tyre prej trungut prindëror. Por edhe ne rrekeshim të mos ua njollosnim biografinë personale, me damkën tonë tepër të zezë.
Në këtë periudhë të jetës, kur prej muajsh sillesha rrugëve pa një punë fitimprurëse dhe duhej patjetër t’u bëhesha krahë nënës e vëllezërve të vegjël, arrita në pikën fatale. Përbrenda më ishte lartësuar një brengë e pamasë, gërryese dhe e padurueshme. Aq sa, u ndjeva krejt i humbur dhe pa asnjë rrugëdalje në qytetin ku linda. U orvata ta bind veten, se isha për sistemin, po aq i nevojshëm, sa edhe një kovë ujë në det. Boll durova, thashë me vete, deri këtu e pagova shtrenjtë fëmijërinë time. Çastet e mia më të lumtura pushojnë nëpër hithra, gëzimet e mia më të gjelbra dremisin nëpër lëpjeta, hovet më të mëdha të shpirtit tim flenë nën guaskat e molusqeve të ngjitura pas shkëmbinjve të detit. Ndonëse isha lidhur shpirtërisht dhe në mënyrë të pazgjidhshme me Jonin valëndritur, më në fund i thashë vetes: Largohu prej këndej, ik sa më tutje, shko diku tjetër, vrapo, fshihu, mos rri pa punë rrugëve, një ditë ata do të të fusin edhe ty në burg...
Kuturisa t’i shkruaja motrës Naxhie një letër tepër prekëse. Shpjegoja në të, se kisha bërë edhe unë diçka për biografinë personale me tri “S”-të e mia. Dhe i lutesha të më gjente ndonjë punë aty, mbase edhe në profesionin e kinomekanikut që kisha mësuar. Për këtë qëllim, i kisha marë Dautit një vërtetim me vulën e kinemasë.
Ajo u vu seriozisht në lëvizje dhe më ktheu përgjigje të nisesha menjëherë për në Elbasan. Pikërisht këtu fillon edhe mërgimi im i përjetshëm, duke u shkëputur përgjithmonë nga trungu familjar dhe nga Saranda ime e bukur buzë Jonit ujrakthjelltë.
Nëna më dha rezervën e paktë të parave për rrugë dhe u nisa. Isha një djalosh me fytyrë fisnike, por me pamje patetike. I zymtë e i zhytur në mendime. Isha një skllav i përbuzur i skllavërisë së regjimit, i paushqyer, i rraskapitur, viktimë e pafajshme e kohës mizore. Sapo kapërceva qafën shkëmbore të malit të Gjashtës për të mos u kthyer më, m’u kujtua kënga: “Kapërceva male me gurë, moj nëna ime/ do më marrë malli shumë, moj nëna ime!” dhe m’u mbushën sytë me lot.
Sipas adresës së letrës, shtëpinë e motrës Naxhie e gjeta pa vështirësi. Gjendej në rrugë kryesore dhe njihej nga banorët e afërt.
Motra me nënë tjetër më priti ngrohtësisht, ndonëse na kishte qëndruar larg prej vitesh. U përpoqa të bëj përngjasimin e saj me ndonjë fotografi që na gjendej në shtëpi, apo me kujtimet e fëmijërisë në shtëpinë e gjyshit në fshat. Solla ndërmend fytyrën e asaj kohe, kur e veshur si gogol me mushama të zi, ajo më trembi tek lahesha në lumë. Donte të mos shkoja vetëm, se mund të mbytesha sërish dhe më rrëmbeu kovën me të cilën peshkoja cironka. Më pas ajo la gërshetat e prera në dyshek dhe u bashkua natën me vajzat partizane. Tani kishte ndryshuar mjaft dhe ishte me tre fëmijë.
Përshtypje befasuese më krijoi i shoqi i saj, Xheviti, duke u shfaqur para meje aq gazmor. Ai u justifikua për barrikadën biografike, duke më shpjeguar se do të mjaftonte një vizitë e tij me gruan në Sarandë, për t’i përjashtuar të dy nga partia. Apo t’i krijoheshin probleme në repartin ku ishte oficer, siç kishte ndodhur me të tjerë. Krejt normale. Kisha njohuri të bollshme nga ngjarjet e luftës klasore dhe i dhashë të drejtë.
Të nesërmen shkuam me Naxhien te zyrat e bashkimeve profesionale të qarkut, ku ajo kishte biseduar për mua. Pas njohjes me ta dhe formaliteteve të rastit, si vëllai i një anëtareje të Partisë, më dhanë shpejt shkresën. Emërohesha kinomekanik në sharrën e Hotolishtit, që varej nga qarku i Elbasanit.
Prej ngazëllimit të tejskajshëm, që më shkaktoi ajo copë letër me makinë shkrimi dhe vulë, m’u duk sikur papritur më mbinë flatrat në shpirt. Fillova të ëndërroj: Do të shkoj në atë vend të largët, do të futem midis të panjohurve dhe do të bëhem edhe unë njëri prej tyre. Isha gati të nisem me këmbë, ndonëse gjendej njëzetekatër kilometra larg. Qysh atë paradite u ndava me motrën dhe, sipas porosive, shkova te parku i kamionëve për të gjetur ndonjë mundësi. Skodat vejevinin shpesh te sharra, ku ngarkonin trupa për kombinatin e drurit. Dhe arrita aty për më pak se një orë.
Mjedisi ishte pothuaj identik, me atë vargun e barakave të drunjta të Kokërdhokut në Mat. Ndryshimi i vetëm, sektori i sharrës së Hotolishtit, ishte ngritur në dy anët e rrugës nacionale Elbasan-Korçë, buzë lumit Shkumbin. Rretheqark barakave silleshin një mori njerëzish me veshje karakteristike të zonës, shallvare leshi të zeza dhe qeleshe të bardha. Disa kishin në këmbë opinga të çuditshme, të bëra prej gomave të makinave, të lidhura me tel, që ngjanin si lundra të vogla. Stabilimenti ishte vendosur mbi një kodrinë, bashkë me teleferikun e shtrirë në lartësi, deri në majat shkëmbore të malit të Dardhës. Kamionë të markave “Skoda” e “Zis” të ngarkuar me trupa ahu dhe dërrasë, dilnin nga sharra pareshtur.
Gjuha e theksuar gegërishte, më goditi në vesh, sapo pyeta për kryetarin e bashkimeve profesionale. Më thanë ta kërkoja te klubi, se rrallë qëndronte në zyrë. Saktësisht aty e gjeta. Te klubi i veshur me kompesata dhe i shtruar me dërrasa. Pinte fërnet me dy persona të tjerë. Ishte një fytyrëlarash me dhëmbë të prishur, të nxirë nga duhani, por tip gazmor. Sapo lexoi shkresën, kërceu nga karrigia dhe më shtrëngoi dorën fort.
- Po shyqyr bre, që u gjet ma së fundi dhe operatori për aparatin tonë! Ja, pra, tash e tutje kena me pa filma edhe ne të sharrës... - u tha shokëve në tryezë dhe u kthye sërish: - Ulu, ça do me pi?
- Faleminderit, pi vetëm çaj dhe ha bukë. Alkool s’kam provuar ndonjëherë... - u gjegja me padurimin e kureshtjes për të parë aparatin, me të cilin do të punoja.
- Këtu ke me u ba osta, se e hek vendi dhe s’ke ça me ba tanë ditën! - qeshi ai
Vura buzën në gaz, për t’i bërë qejfin shefit tim të ardhshëm. Ai e ktheu me fund gotën që kishte përpara. Shoi cigaren te hirnorja me një mori bishtash dhe u kërkoi leje shokëve.
Shkuam te zyrat, ku çeli derën e vet, mbi të cilën ishte shkruar: “Bashkimet Profesionale të Ndërmarrjes së Sharrës Hotolisht” Pasi çeli dhe dollapin e madh dykanatësh, nxori dy valixhe mesatare dhe një kuti metalike të rëndë. I hapa menjëherë dhe pashë se projektori, altoparlanti dhe transformatori ishin të markës ruse “Odesa”. Kisha të bëja me një aparaturë kinematografike portative, për filma të dimensionit gjashtëmbëdhjetë milimetra, të cilën nuk e kisha parë ndonjëherë. Aparati italian i Sarandës ishte për filma tridhjetepesëmilimetërsh dhe mjaft i madh. Në vend të karboneve dritëverbues, ky aparat punonte me llambë projeksioni. Ishte më i thjeshtë, por duhej mësuar përdorimi. Ndaj dhe u stepa pakëz, por nuk lashë të kuptohej asgjë.
Bashkë me kryetar Qemalin, i çuam aparaturat te kinemaja, që ishte një barakë e gjatë e përdorur për mbledhjet e kolektivit. Kabina e ndërtuar sipas ndonjë projekti të kopjuar për këtë qëllim, i kishte edhe dritaret e vogla të projeksionit. Gjithë atë ditë vendosa pajisjet në vendet përkatëse. Pastaj pashë mundësinë se si mund ta përdorja atë aparat. Rruga e kalimit të filmit ishte shënuar nga fabrika në kapakun e projektorit dhe të tjerat i studiova me kujdes te skicat e një udhëzuesi në formë broshure. Bëra provat e nevojshme pa film dhe konstatova se gjithçka funksiononte në rregull. Më duhej vetëm të shkoja te kinemaja e Elbasanit, për të siguruar furnizimin me filma të këtij dimensioni. Siç më kishin udhëzuar ata të bashkimeve profesionale të qarkut.
Shkurt, erdhi mbrëmja të shfaqja për sharrëtarët, që kishin mbushur sallën, filmin e parë. Ishte një prodhim rus i titulluar “Xhulbars”. Subjekti kishte të bënte me një qen kufiri shumë të zgjuar dhe rojat kufitare. Sa herë qeni hidhej mbi shkelësit e kufirit, salla ushtonte nga zërat e rrëmbyer prej ngjarjes. Shumë syresh, të ardhur nga zonat e thella malore, s’kishin parë kurrë film. Pas shfaqjes, disa erdhën te kabina për të parë qenin, që tregonte në perde “pasqyra e kinemasë”. U tregova shiritin e ngushtë të celuloidit, ku ishte qeni. Por mblidhnin supet mosbesues. Nuk ua rrokte mendja kurrësesi.
- Jo, bre, njai qen sa nji gomar, s’asht e mundme me hy n’atë rryp!... - tha njëri me qeleshen rrasur gjer te veshët.
Të tjerët qeshën. Por diçka të turbullt kuptuan netëve që pasuan.
E ndjeva veten vërtetë të lumturuar, që arrita të bëj një punë të tillë. Dhe sidomos në një vend të largët, ku nuk më dihej damka. Para së gjithash, ndjesia e njeriut të përbuzur, filloi nga pak të më zëvendësohej me një lloj krenarie. Përveç punës, këtë gjendje shpirtërore ma krijonte mosha edhe qenia qytetar mes njerëzve të maleve, që më shihnin me kënaqësi e më dëgjonin me vëmendje. Madje edhe më bindeshin, kur thërrisja ndonjërin nga të rinjtë për të mbartur kutitë metalike të filmit, apo të pastronte kinemanë.