15
Faqekuqja gjoksmadhe, me kofshë e këmbë të trasha, që tërhiqte vëmendjen e të gjithëve, ishte një vajzë nga Lagjja Limjon e Sarandës dhe quhej Liza Pani. Kur e pashë ditën e parë, që zbriti nga “Zisi” me vajzat e tjera të brigadës, më bëri përshtypje që kishte ardhur edhe ajo në aksion. Kishte nam të keq dhe nga ky shkak ime motër me vajzat e qytetit nuk i afroheshin. Po këtu në aksion ishin të detyruara të flinin në një barakë dhe s’kishin si të mos komunikonin.
Në një paradite me qiell të vrenjtur, më ra në sy Vjollca me dy shoqe të kuzhinës, tek vraponin të alarmuara për në fjetoren e vajzave. U bëra kureshtar të shoh ç’kishte ndodhur. Nga dera gjysmë hapur e fjetores, pashë Lizën të shtrirë në katin e poshtëm të krevatit të drunjtë tip marinari. Përpëlitej, sikur t’i kishte marrë trupi zjarr. Gjestikulonte si ndër ethe, gulçonte e shpërthente kohë pas kohe me aq forcë, sa i hidhte tutje vajzat që e mbanin shtrënguar nga duart e nga këmbët. U thirr aty edhe infermierja e sektorit. Pas shumë përpjekjesh për ta zotëruar, ato filluan ta fërkonin nga gjoksi e nga barku. Vetëm atëherë Liza zuri të qetësohej. Infermierja tha se mund të ishte krizë histerie, por edhe sëmundje toke. Ajo shprehu domosdoshmërinë, që ta çonte për një vizite të mjeku i Ulzës. Atë çast motra i vetëtiu sytë nga dera e fjetores dhe ma bëri me dorë të largohem.
Të nesërmen, rreth drekës, Liza u kthye nga Ulza. Infermierja raportoi gjendjen shëndetësore të vullnetares te komandant Përparimi dhe normisti Kolë Gjini. Mjeku i kishte thënë Lizës: “Duhet të martohesh, të mos kesh probleme të tilla.” Pasi mori edhe një kurë antihisterike, e thënë më shkoqur: antiputanike, u vendos që Liza të punonte pastruese në zyrat e shtabit të sektorit. Zgjidhje kjo, për të mos krijuar shqetësime te vajzat në frontin e trasesë.
Tani normisti, në zyrën ngjitur, përkulej më gjatë mbi shifrat e normave. Sakaq Liza fshinte deri në tavan rrjetat e padukshme të merimangave, duke u zgjatur përpjetë, sa i ngjitej fustani te vithet. Lante shumë herë dyshemenë me sukull, duke u ulur përballë tij gjinjzbuluar e gjunjzbuluar. Shtrydhte leckën në kovë, duke u përkulur mbrapsht për të ekspozuar deri në thellësi kofshët e bardha me tule të bollshme. Merrte pluhurin e xhamit mbi tryezë, duke afruar kodrat e gjoksit të mbrujtur e bardhosh ngjitur me hundët e tij. Futej deri poshtë tavolinës së punës dhe e kapte ku të mundte për ta spostuar. Pastaj, kur sëmundja e vinte poshtë, Kolë Gjini mbyllte derën për t’i bërë masazhet e domosdoshme. Pak nga pak Liza arriti të qetësohej tërësisht. Por tani ndodhte që shqetësimet t’i shkaktonte qëllimisht. Sepse ajo ishte nga ato vajza, që ndizen flakë qoftë edhe prej vështrimit mashkullor. Aty, nëpër zyra, Liza filloi të vinte në përdorim edhe fjalorin e saj karakteristik. Aq të pasur me humor vulgar, sa normisti dhe komandanti i sektorit shkuleshin gazit. Madje një herë dëgjova rastësisht t’i thoshte Kolës: “ Ta dini ju burrat, sa të mirë e sa të ëmbël e keni, nuk na e jepni ne, po e mbani për vete!” Për herë të parë në jetën time u mahnita, se si mund të fliste një femër me burrat kaq shkoqur dhe fjalë kaq banale.
Dukej sheshit, se prania ime nuk krijonte problem për ta. Por duke abuzuar shpesh me bashkëqytetaren time, në kushtet e afërsisë ku punoja dhe si kompensim për shkeljen e ndjenjave të patriotizmit lokal, Kolë Gjini filloi të bëhej më i afërt me mua. Zgjatej në biseda dhe tregohej i gatshëm për çdo lloj ndihmese. Kësisoj edhe druajtja prej meje u iku të dyve, aq sa, mund të pickoheshin e të kilikoseshin krejt ashiqare.
Me afrimin e muajit të gjashtë, shtabi i sektorit publikoi nëpër brigada listën e vullnetarëve të shpallur “Sulmues” dhe shpërndau vërtetimet përkatëse. Midis të shpallurve gjashtë herë sulmues, vërtetimi im, në një copë letër vizatimi, kishte shënimin e shkurtër: “Shpallet tre herë “Sulmues” ne H.Ç. Enver”. Vlerësimi ishte bërë për muajt e punës në hapjen e rrugës. Po edhe me kaq, isha i kënaqur. Në Sarandë do të më shihnin gjoksin e lulëzuar me tri “S” të verdha, jo ballin e damkosur me “A” të zezë...
Sapo morëm dokumentin për trofetë simbolike, vrapuam te baraka e Ulzës, ku shiteshin germa “S” të verdha, me madhësi sa një pullë poste. Dhe po aq shpejt i qepëm në gjoks. Pas dy ditësh arritën nga Saranda edhe kamionët e zbuluar “Zis” për të na transportuar sërish si thasë me patate. Por kësaj here, me ndryshimin e nisjes në gusht.
Ishte një mëngjes me diell përcëllues, që të binte në kokë. Kishin hipur të gjithë vullnetarët e brigadës mbi karroceri dhe po bëhej apeli i fundit. Emri i Liza Panit u thirr nga komandant Fuati shumë herë, por ajo nuk u përgjigj asnjëherë. Zbritën disa, për ta kërkuar gjithandej sektorit dhe u kthyen duke mbledhur supet. Vullnetarët, e mërzitur nga vonesa, kërkonin me insistim nisjen pa Lizën.
Komandant Fuati shpërtheu me nervozizëm:
- Unë s’kam ndonjë Lizë të tepërt për t’ia dorëzuar komitetit të rinisë dhe familjes. Po të ketë ndonjëri nga ju, le ta sjellë, të nisemi!...
- Dashke dy Liza, që të bëjmë edhe dy muaj të tjerë aksion!... - tha duke qeshur një zë te kamioni i parë i djemve.
Të rinjtë e tërbuar nga pritja qeshën me tërsëllimë. Dikush tha ta kërkonin lart nga pylli. Zbritën edhe një herë katër djem dhe u nisën përpjetë ahishtës. Pas gjysmë ore ata u kthyen vetë i pestë, me Lizën gati të arrestuar në mes.
- Po ku jeshe, moj errmi, për shkarpa shkove që u mënove kaq shumë?! - ia priti njëri nga konispolatët.
- Raç e vrava glunë, klava, klava, sa u shkleva. - e shpotiti Liza Pani me të folmen e tyre çame.
- As u vrave, as klave, po vajte u shkleve se deshe çomage! - ia ktheu ai.
Plasi gazi me jehonë.
- Moj gjunahqare, Kola ka krevat me sustë, pse vajte u ndëve në tokë? - pyeti tjetri.
- Sëmundla e tokës ashtu e do!... - ia priti i pari.
Po Liza qeshte e nuk e çante kokën prej romuzeve, që i hidheshin nga karroceritë e mbingarkuara. Duke tundur prapanicat e bëshme, të avulluara prej masazhit në mes të vapës, ajo shkoi e hipi në kamion, sikur të kthehej nga lavanteria.
Kur kërkuesit e pyllit hipën rishtas për t’u nisur, thanë se e kishin gjetur Liza Panin të pleksur keqas për herë të fundit me Kolë Gjinin. Gjethurinat e thata të ahut i kishin mbështjellë kokë e këmbë, aq sa, s’merrej vesh ku ishte njëri e ku tjetri. Po dukej sikur hungëronin dy derra të egër të zënë në lak.
Ishte dhënë urdhër, që kthimi ynë të bëhej pa zhurmë. Pa shprehur kurrfarë gëzimi për ikjen nga aksioni. Dhe ashtu të heshtur, lamë trasenë e pambaruar të rrugës, që dukej si ato vizimet e ndërprera me të bardhë në udhëkalime. Të tjerë pas nesh, do të plotësonin pjesët e pahapura për shkak të shkëmbinjve. Të tjerë do të bënin urat nëpër përrenj. Të tjerë do ta zgjatnin rrugën deri në Burrel. Dhe të gjithë do të vinin vullnetarë në emër të hidrocentralit. Ndonëse vepra nuk kishte nevojë për krahët eshtërorë të të rinjve, po për krahët e çeliktë të makinerive. Mirëpo përrenjtë e shumtë të fondeve për të, duhej të dilnin nga ndërtimi vullnetarisht i rrugëve dhe nga shtrëngimi i rripit të shqiptarëve. Që paratë të derdheshin pastaj si lumë i madh, për t’i bërë pritën e madhe lumit të Matit.
Gjatë zbritjes nëpër grykën e thepisur të Shkopetit, vura re se pamja e digës së Ulzës nuk kishte arritur ndonjë ndryshim të madh, nga ajo e gjashtë muajve më parë. Ndonëse, ekskavatorët, buldozerët dhe kamionët e rëndë punonin ditë e natë. Dhe bëhej zhurmë e madhe në të gjitha mjetet e informimit për “Dritën e Partisë” me të cilën Shqipëria do të bëhej “Feneri vigan i Evropës dhe botës.”