11
Banorët e vendeve bregdetare janë njerëz me sytë gjithmonë nga deti. Ndaj dhe në sytë e tyre ka gjithmonë tallazitje ujërash, tallazitje qiejsh, tallazitje kaltërsish. Ndoshta, kjo është dhe arsyeja që ata kanë edhe tallazitje të madhe ndjenjash në shpirt. Janë njerëz tepër të ndjeshëm, si ndaj ngjarjeve, ashtu edhe ndaj fjalëve të ngarkuara me padrejtësi e dramacitet. Janë, pothuaj, njësoj si ujërat, që mjafton të fryjë një erë e lehtë, për ta trazuar tërë sipërfaqen e butë e plot reflekse drite. Kësisoj, në varësi të presionit që ushtrojnë mbi ta erërat e së keqes, lind edhe kundërvënia, që shpesh arrin deri te shpërthimi i dallgëve të mëdha të shpirtit të tyre. Një karakter i tillë perceptohet qartë, po të kihet parasysh se, kemi të bëjmë me material njerëzor të ngjizur midis tokës dhe detit. Pra, në vijën ndarëse ndërmjet dy përbërësve kryesor të lashtësisë së planetit, ku së pari zuri fill jeta e organizmave të gjalla. Në kushte të tilla, edhe elementët shkëmb e dallgë janë shkrirë në të gjithë qenien e tyre, trup e shpirt. Si pjesë e mjedisit, ku u linda dhe si karakter i formuar mes njerëzve disi të veçantë të bragdetit, ndjej në vetvete, se kam trashëguar të gjitha karakteristikat psikofizike të një jugori.
Kësisoj, fillova edhe unë t’i urrej me seriozitet të gjithë ata që më urrenin e më përbuznin. Por nuk ma mbante të shpërtheja përjashta asgjë nga magma vullkanike që valonte përbrenda qenies sime. I kisha parë me sytë e mi muret e trashë të kalasë së Gjirokastrës, ku ishte mbyllur babai fatkeq. Kur shkova për t’i çuar disa veshje për dimër, i thashë në takimin e shkurtër, se më shikonin të gjithë sikur kisha zgjeben. Më këshilloi të sillem mirë, e më dha të kuptoj se duhej të përpiqesha të bëhem shoqërisht i dobishëm, në mënyrë që të lehtësohesha nga opinioni.
Arrita në përfundimin se duhej të bëja diçka, që damka ime ta zbuste disi atë ngjyrën e thellë. Madje edhe i shoqi i hallë Hakes në Borsh të bregdetit, që mbahej si familje patriotike, më këshilloi të futesha në punët vullnetare, që organizonte rinia e qytetit. Dhe e vlerësova këshillën e tij. Nisa të shkoj shpesh, për mbjelljen e pishave te mali, apo për pastrimet e qytetit. Me gjithë fizikun tim delikat, rashë në sy për “shpirtin luftarak” të të riut vullnetar.
Në këso punësh pa para, ku disa nga shokët “e pastër“ shkonin për t’u mollokrepsur me vajzat, mua më duhej të djersitesha. Punoja aq sa, u mëshirova nga një berber. Ai më mori si ndihmës, të pastroja dhe lokalin. Disa herë në ditë mblidhja tufat e flokëve, që bëheshin përtokë si postiqe dhe merrja kovën për të fërkuar pllakat me leckë, deri sa të ndriste lokali.
Berber Emini, një çam tridhjetëvjeçar, me flokë të zinj të lëpirë anash e me dy dhëmbë të ndritshëm prej floriri, thoshte shpesh:
- Po shkëlqeu dyshemeja me pasqyrat e mëdha, shkëlqejnë edhe bakshishet…
Ndonëse pastërtia shembullore kishte tërhequr mjaft njerëz, bakshishet ishin të rralla. Berber Emini u fliste shpesh klientëve për zellin tim. Dhe kur u pastroja supet me furçë, i ftonte të më darovitnin. Por të shumtët druheshin nga zgjebja biografike. Paga ishte e ulët dhe koha që nevojitej, derisa dikush t’i besonte briskut të madh që mbaja në dorë, dukej se do të ishte e gjatë. Rruaja vetëm ndonjë plak fukara dhe qethja ndonjë djalë nga fshatrat e Vurgut. Berber Eminin filluan ta paralajmërojnë klientët komunistë dhe kuadrot, se do ta braktisnin, po qe se i biri i “reaksionarit” do të sillej më tej rreth këmbëve të tyre me briskun e madh në dorë. Së fundi, çami i mirë më përcolli me keqardhjen e tij të sinqertë deri jashtë derës. Dhe i zënë ngushtë më dha një bakshish prej njëqind lekësh.
- Në më ikën myshterinjtë, më mbetën fëmilët pa bukë! - tha duke mbuluar dhëmbët e florinjtë me buzët e lëshuara poshtë nga zori. - Andaj, të kam rixha e të kam evlat, mos u zemëro me mua!...
Nuk kisha pse të zemërohem me të, se nuk ma kishte fajin ai, po damka, të cilën s’mund ta hiqja nga balli, edhe sikur ta kruaja me zumpara të ashpër. Një gjë të mirë përfitova nga ajo kohë: Gjithë jetën nuk shkova te berberi për t’u qethur. Më ka mjaftuar kurdoherë gërshëra dhe një pasqyrë e vogël për të parë mbrapshtinën e kokës te pasqyra e madhe e shtëpisë.

Dëgjova se po të aktivizohesha me organizatën e rinisë së lagjeve dhe të shkoja vullnetar në hidrocentralin e Matit, mund të mbulohej damka me një cipë të hollë, që të mos binte aq shumë në sy. Më joshi ky variant dhe takova sekretarin e kësaj organizate të rinisë.
Agushi ishte një djalë shtatlartë, rreth njëzetepesë vjeç, gjithmonë gazmor, me flokët kaçurrela, me qafën e gjatë dhe me fikthin e kërcyer te gusha. Si i biri i një avokati të dëgjuar, ai njihte babanë dhe dinte se ishte dënuar për fluturime nëpër ëndrra. Ia qava hallin dhe ia tregova qëllimin.
- Ti eja ca kohë, të meresh me organizatën tonë, derisa të bëhet gati për në hidrocentral ndonjë brigadë vullnetare nga rrethi, më pas e rregullojmë. - pranoi ai, duke shprehur me zërin e tij bas edhe mirëdashjen.
Pas dy ditësh, bashkë me një nuse të re, që mbante në dorë listën e anëtarëve, u nisëm të bëjmë lajmërimet për mbledhje. Aishja dukej më tepër vajzë topolake se sa grua. Ndërsa ngjiteshim nëpër gurishtat e bardha të lagjeve të pjerrëta, ajo më buzëqeshte mjaft ëmbël. Po ndijimin më të ëmbël, ma krijonte me dorën e butë te mbështetur te supi im, për t’u mbajtur. Roli i tellallit, për tu bërë zë të rinjve të firmosnin listën e saj, ishte fare i thjeshtë. Megjithatë, na bëri miq shpejt. Aishja s’kishte as turp dhe as frikë nga unë. Jo vetëm për shkak se isha burrë i papjekur mirë për ta rënduar në opinion, po edhe se nuk kishte probleme të kësaj natyre, si femrat e tjera. Pas bisedave të shumta rrugë më rrugë e portë më portë, një pasdite vonë, kur u ndamë, ajo më puthi në të dy faqet. Pastaj e putha dhe unë në faqet e saj aq të buta e aromatike.
Befas u ndjeva i lumtur. Këtë mundësi e paskësh patur vetëm një femër. Pra, në këtë botë kishte edhe njerëz që e puthnin damkën time, në vend të pështyrjes. Mbase vetëm kjo, kishte qenë arsyeja e lumturimit tim. Sepse ajo mashkullohej prej një punëtori trupngjeshur, si dem race. Shpesh mendoja se si ishte e mundur që trupi vogëlan i Aishes të përballonte një kafshë të atillë. Por gjykimet e mia, pa njohuri konkrete për atë veprimtari enigmatike, lindnin në mjegull dhe shuheshin po aty.
Aishja erdhi edhe në shtëpinë time, kur aty s’kishte njeri. U shtri në shtrat për t’u çlodhur. U rrotullua disa herë, duke qëndruar përmbys e duke ngritur pulpat mbi vithet e rrumbullta. Por unë isha mjaft larg përfytyrimeve, si ato që kisha parë atë natë në Durrës me nusen dhe marinarin. Kisha shumë turp. Madje më shfaqej shpesh demi i Aishes, përfytyrimi i të cilit më mpinte ndjenjat e më stepte energjitë.
Megjithatë, mezi prisja radhën për lajmërimet e mbledhjes tjetër me Aishen buzagaze. Nuk e kuptova dot se si një mbrëmje, diku në një rrugicë me mure guri të lartë, Aishja më tha “Të dua“. Pastaj, duke më parë se u skuqa nga fytyra, m’i kapi shtjekat e buzëve me dy gishta dhe më puthi me afsh të vagëlluar. Isha vetëm pesëmbëdhjetë vjeç dhe sapo m’i kishte prushëritur faqet lëkurëholla një push i lehtë. Sjellja e saj më futi në mendime të heshtura, të gjata. Sidomos natën. Mbi të gjitha, ajo kishte një tamam burrë, përballë të cilit ndjehesha i tepërt. Atëherë, më tepër se prej tij, ç’kërkonte ajo prej meje?... Apo ndoshta, prirej nga ligji i kompensimit me antipodin e demit, një kec, siç isha unë…
Bluaja me vete disa mënyra se si mund t’i përgjigjesha. Po kurrsesi ta bëja më tepër se shoqe të dashur. Më topiste edhe dyshimi: po sikur Aishja të binte në dashuri keq dhe të çmendej për mua, si Inajetja për Tulin që e mori vesh gjithë Saranda?... Inajetja, grua oficeri, punonte shitëse ushqimesh përballë lulishtes, ku Tuli evgjiti i binte gërnetës më të qarë. Ajo ra në dashuri aq keq, sa la fëmijët dhe shtëpinë që të gdhihej netëve me Tulin nëpër bahçet e Lapajve të Limionit... Do të më merrte vesh e gjithë Saranda edhe mua!...Por më pas mendova se po frikësohesha krejt kot. Nuk isha burrë i fortë si Tuli dhe aq më tepër, nuk dija t’i bija gërnetës...
Mbledhjet tona ishin ca takime formale, ku bëhej apeli, viheshin mungesat, lexohej raporti i sekretarit, vijonin shkurt pyetje-diskutimet dhe në fund detyrat. Pastaj gallatë djemsh me vajzat. Djemtë e azdisur të lagjeve i kishin duart mjaft të gjata, për të trazuar portokallet e papjekura të vajzave. Dhe ato e kishin gjuhën mjaft të gjatë për të vërvitur sharje të tharta.
Me sekretar Agushin na lidhi ngushtë një rast disi i çuditshëm për mua. Ai punonte si shpërndarës te dyqani i farërave në qendër të qytetit. Ngjitur me derën e tij, ishte zyra e mbyllur me kanata, ku punonte një vajzë bukuroshe. Ndërsa ndodhesha në dyqanin e tij, Agushi shkoi e puthi me zor. Ajo bërtiti fort, i kafshoi dorën dhe doli furishëm. Shkoi me vrap në shtëpi.
Ai u kthye në dyqan krejt i zverdhur, duke lëpirë dorën e gjakosur keqas dhe duke shfryrë:
- Zuska e mutit, më kafshoi si egërsirë!
- Ç’i bëre? - kureshta i habitur.
- I mbylla derën me çelës nga brënda dhe desha t’i heq brekët, - foli troç duke dihatur shpesh e duke i vënë gishtit pak duhan nga cigarja. - Po ma punoi zuska!…
Guximi i tij më habiti, më entuziazmoi dhe më ngjalli simpati. Megjithatë, më erdhi keq.
- S’ke gjynah t’i heqësh mbathjet një vajze aq të re?- shpreha keqardhjen sipas botëkuptimit tim.
- Gjynah the? Jo more, pse, eunuk jam unë?! Ajo të më tundë vithet para syve e unë t’i falem Shënkozmait!... - ma priti Agushi me qesëndi. - Unë i falem vetëm shën pi... Ai është idhulli im. Po këtyre njomështirave edhe u kruhet vetë edhe u djeg...
- Po tani?…
-Ti mos luaj nga dyqani! - urdhëroi me zë të nderë dhe pamje të çoroditur. - Po të vijnë prindërit e saj këtu, do thuash, kemi dy orë që punojmë bashkë me listat e anëtarëve, pa ngritur as kokën.
- Po dora e gjakosur?
- E vrava te arka e qepujkave... - gjeti në çast mbrojtjen rrethanore i biri i avokatit dhe shkoi e njollosi arkën me pak gjak.
Luhata kryet në shenjë miratimi, po nuk u përgjigja. Ai dihaste shpesh dhe dukej tejet i tronditur.
- Ë, ëh!- rënkoi Agushi me duf, - Po pse mor Zot i bëre femrat me gop? T’i kishe lënë rrafsh, pa gjë fare, që të binim edhe ne rehat. Se me atë çikë vatanin e tyre të poshtër, na e kanë mpirë trurin e na rri mendja vetëm aty!…
- Si do kishe lindur ti dhe unë? - i a ktheva duke vënë buzën në gaz.
- Ato vetëm të lëshonin vezën nga prapa dhe problemi ishte i totalisht i zgjidhur… Tani hajde dëgjo sherre e gjyqe!…
Por nuk ndodhi asgjë e tillë, megjithëse prita aty deri vonë.
Dëshmia ime, vërtetë nuk i hyri në punë, po u bë shkas që ai të më besojë të gjitha intimitetet e veta. Madje më vonë, duke shëtitur anës detit, bashkë me një vajzë fare të re, shkuam deri afër Çukës. Agushi u fut me të në një guvë shkëmbi të thellë dhe më la të ruaja përjashta. Një copë herë u dëgjuan klithmat e mprehta, rrëqethëse, “Ou!, ou!“ të Adës pesëmbëdhjetëvjeçare. Pastaj gjithçka kaloi mirë. Ajo doli e para nga guva me fustanin e lerosur prej dheut të kuq dhe me faqet njësoj si dheu. Agushi e puthi edhe ca herë aty në sytë e mi. Dhe ajo, duke u kukurisur e duke ecur marrakëmbthi, na hoqi udhën drejt qytetit. Qysh prej asaj dite, Agushi nuk u nda më prej “vogëlushes”, siç e quante. Gjatë gjithë kohës që gjendej pranë saj, kishte ngasjen ta kapte për krahësh, supesh apo këmbësh dhe zgjaste shtjekat e buzëve për ta puthur. Adën e vogël e rrahën prindërit aq keq, sa e kishin nxirë nga sytë. Ajo iku nga shtëpia dhe i gdhinte netët ilegalisht me Agushin. Derisa rrafshulta e belit të saj vajzëror filloi të mbufatej dhe ai u detyrua të martohet me të.
Lajmërimet me Aishen ishin argëtuese, por nuk më jepnin bukë. Shpesh kthehesha në shtëpi aq i uritur nga lodhja, sa isha gati të kullufisja një litar, në vend të fijeve të pakta të makaronave, që kishte ndarë motra për mua. Shkoja shpesh nga barakat dhe shihja vitrinat mos ishte pakësuar ndonjë krehër briri. Por ai gëzim ndodhte mjaft rrallë. Orët e tavolinës sikur nuk po prisheshin. Edhe fotografitë e zmadhuara me dorë, ndonëse fare të lira, ishin të shtrenjta për njerëzit e varfër.
Duke u sjellë rreth librarisë, më tërhoqi vëmendjen titulli i flakëruar i një libri të vogël “Koreja në zjarr“. Dikush e bleu. Librashitësi më tha se mund të fitoja dy lekë për çdo libër. Po ta shisja nëpër zyra bashkë me gazetat e ditës, që vinin në Jug me tri ditë vonesë. Mbusha një kuti kartoni. Shkova pothuaj në të gjitha zyrat e qytetit. Shita disa copë në komitetin e partisë dhe në atë ekzekutiv. Natyrisht, pa treguar emrin dhe atësinë. Si e pa që “Koreja në zjarr” po shuhej nëpër rafte, librashitësi ma uli përqindjen e fitimit. Nuk ia vlente të robtohesha më tej nëpër dyert e zyrtarëve për disa cantimë dhe t’i bishtnoja pyetjes kureshtare “I kujt je?”