7
Asaj ore të vonë, rrugët e varfra dukeshin pafundësisht të shkreta, varfërisht të ndyra dhe të krijonin një ndjenjë braktisjeje. Kokulur, zvarrë-zvarrë, me shpirt të plagosur e me trup të vrarë, u nisa sërish drejt derës së gjykatës. Mezi i ngjita shkallët njërën pas tjetrës, duke u mbajtur te muri. Aty te dera e brendshme gjeta tek flinte kutullaç një qen pazari. Nuk e zgjova. Shtrova librat në çimento me kujdes dhe u ula fare pranë tij. Tani, në mënyrën e të jetuarit s’kishim ndonjë ndryshim të madh. Përkundrazi, qeni ishte superior. Flinte me barkun të mbushur plot nëpër kazanët e plehrave. Dremita gjithë natën, duke u dridhur si qeni nga të ftohtit. Erdhi një çast, kur symbyllur siç isha, kuptova befas, se te brinjët e krahut të djathtë më mungonte ngrohtësia e pakët e trupit. Qeni pati ndjerë agimin e ditës dhe më kishte lënë vetëm. Më pas, kur erdha mirë në vete, mendova qetësisht, se po të vazhdoja edhe ditë të tjera të flija aty, duhej të zija miqësi me qenër të tjerë e të shtrihesha mes tyre. Mbase mund të shkoja edhe te kazanët ku ushqeheshin. Pra, duhej të reagoja si një kafshë e shkathët...Njerëzit e kishin ushqimin dhe ngrohtësinë tepër të shtrenjtë.
Prita me padurim hapjen e dyqaneve, për t’i mbyllur gojën ujkonjës, që po më shqyente përbrenda. Në klubin e parë, te cepi i kryqëzimit me sheshin kryesor, zgjidha kuletën shpëtimtare dhe bleva një gurabije pesëlekëshe. Numërova edhe një herë të hollat dhe llogarita: Po të haja çdo vakt nga një gurabije të tillë, sa për të mbajtur fijen e hollë të shpirtit të mos këputej, mund të duroja edhe katër ditë.
Në orën gjashtë shkova sërish te dera e agjencisë së pasagjerëve. Për të çelur serinë e re të ekspozimit tim, përballë mëshirës së shoferëve, që udhëtonin drejt Sarandës. Por, fatkeqësisht, përsëritej e njëjta skenë e trishtuar e dyndjes së njerëzve, që shtypeshin e kërcenin përmbi njëri-tjetrin, kush të arrinte të priste biletë. Apo t’i mbushte mendjen shoferit ta merrte jashtë vendeve. Dhe s’bëhej fjalë kurrësesi, për njerëz si unë, që kërkonin të udhëtonin pa pagesë... Ç’të bëja?...
Prita edhe tri ditë të tjera të vinte fundi i javës, për postën e Sarandës. Pa e ditur as vetë, ku e mbështesja shpresën kaq gjatë. Mbase kotësisht, siç ndodh kur je te dera, s’ke ç’bën dhe tund derën.
Dhe ja, erdhi e shtuna e fundit. Tashmë edhe të hollat për gurabije kishin mbaruar dhe duhej luftuar për jetë a vdekje. Qysh në mbrëmje, i shtrirë në çimenton e akullt të gjykatës, i braktisur edhe nga ngrohtësia e qenit, që çuditërisht nuk erdhi më, thura planin tim për të nesërmen.
Kamioni i mbuluar ndaloi para agjencisë në orën shtatë pa pak. Sa hap e mbyll sytë, u gjenda mes një gjeratoreje njerëzish, që vërshoi me furi drejt tij. Rrëshqita si ngjalë dhe rashë përmbys mbi çizmet e dy policëve, që mbanin rregullin. Klitha me tërë fuqinë e mushkërive fëminore, me një shpërthim ulërime të tillë, nga e cila, edhe mua m’u mpinë timpanet e veshëve e m’u rrëqeth trupi. Mbase nga ky sforcim i pazakonshëm, në gjendjen kur organizmit të drobitur nga uria e gjatë i mungonin të gjitha mundësitë rezistuese, humba ndjenjat. Policët, të befasuar nga kjo ngjarje, bënë përpjekjet e rastit për të më sjellë në vete, me ujë dhe me nja dy shpulla faqeve. Pastaj në hapësirën e krijuar nga hapja e turmës së hutuar, ata kërkuan të dinin ç’pësova dhe cili isha.
Ashtu i shtrirë, me lot në sy dhe me një zë prej meiti munda të them:
- Vdiqa... kam dhjetë ditë... rrugëve, pa bukë...pa lekë për... shkuar... shtëpi... Sarandë... më la motobarka Sazan... makinat s’më marrin!...
Policët u stepën një grimë. Nuk dinin si të vepronin me dopjogjashtën, që u mbeti befas në duar. Por i nxori nga situata e vështirë, një oficer i ngjyrës së tyre, që u ndodh aty pranë. U tha të më hipnin në boshllëkun midis stolave, në fund të kamionit. Pastaj urdhëroi shoferin, të më dorëzonte te dera e policisë së Sarandës, që të lajmëronin familjen të më merrte.
Kaq desha unë... Për të tjerat dija vetë si veproja.
Kur kamioni i akullt, i hapur në pjesën e fundit të mushamasë, filloi zbritjen në kthesat e përtejme të Qafës së Llogarait, erdha disi më mirë në vete. Vështrova rretheqark pishat e mjegulluara nga dimri dhe u mbusha me frymë gëzimi, që më në fund po e kapërceja atë Qafë të tmerrshme. Përtej saj, vuajtjet e mia do të mbaronin. Hareja e brendshme, që do të gjendesha së shpejti në folezën e ngrohtë të nënës time të shtrenjtë, më krijoi energji të habitshme. Munda të duroj shtjellat e ftohta të erës therës të dhjetorit te mushamai i zbuluar dhe marramendjet troshitëse të rrugës së gjatë me çakëll. Por tortura më e madhe, që mezi e përballova, ishte çasti, kur një mesogrua te stoli përballë hapi qeskën e bukës. Ajo filloi të përtypte me oreks të madh, para syve të mi, një copë bukë me vezë të zier dhe djathë. Ndjeva se të gjitha rropullitë m’u hallakatën përbrenda. Zorrët, sikur të ishin një tufë gjarpërinjsh të uritur, zunë të spërdridheshin e të klithnin me ca pickime të llahtarshme. Por i dëgjoja e i ndjeja vetëm unë dhe aspak gruaja përballë. U bëra gati dy-tri herë t’i kërkoja një kothere. Por sedra ime e tejskajshme, ishte një purtekë e pamëshirshme, që arrinte t’i fshikullonte gjarpërinjtë e padukshëm. Ktheva kokën anash, me sy të perënduar nga mundimi sfilitës dhe më erdhi vërdallë krejt Riviera...
O zot i madh!... Ja, Qafa e Gjashtës hapi siparin e saj... Ja, deti i kaltër me Korfuzin përballë dhe më pas Saranda ime e dashur, që filloi të zbulohej pak nga pak. Këtu, thashë me vete, është parajsa dhe ferri im. Këtu pranoj me dëshirë të vuaj, të torturohem dhe të vdes. Po vetëm këtu dhe askund tjetër...
Ishte pasdite vonë, kur, duke dihatur me dhimbje gjoksi nga nxitimi, arrita të ngjit shkallën e shtatë dhe të fundit. Kapa dorezën e vjetër të derës dhe hodha sytë e perënduar mbi bylykun e vëllazërisë me nënën e shtrenjtë në mes.
- Ooo-oh!.. - lëshova vetëm një rënkim kënaqësie, dhimbjeje, lodhjeje, vuajtjeje, malli dhe të gjitha ndjesitë e mia u përmblodhën në atë tingull të shurdhër. Bëra dy hapa dhe rashë si dru i këputur mbi njërin nga minderet aty pranë. Deri aty ishte energjia ime e fundit, pastaj bateritë e trupit m’u shkarkuan menjëherë dhe tërësisht.
Nëna, motra, vëllezërit u turrën të gjithë dhe më rrethuan mbi krye. U tmerruan dhe s’po kuptonin gjë nga ajo shfaqje e beftë e një kufome prej dylli, që shprehte pamja ime. Kurrë ndonjëherë nuk e kisha ndjerë stomakun më të ngjitur pas shtyllës kurrizore, barkun më të zbrazët e më të zgavërt.
- Bu-u-u-kë-ë-ë!... se vdiqa!
Nëna kërceu vrikthi te dollapi. Rrëmbeu të gjithë pllakën e bukës së misërt, që kishin blerë për të nesërmen dhe ma vuri përpara mbi një tepsi. Pastaj solli pak gjizë, dy turshi, një qepë. Fillova të ha si i limaksur. Shtatë palë sy të dashur më kundronin me dhimbsuri. As nuk pyesnin dhe as nuk shqiteshin së vështruari. Vetëm prisnin.
Nëna, e tronditur thellë nga pamja ime dhe duke marrë me mend se kisha kaluar vuajtje të mëdha, po gurgullonte përbrenda. Derisa më në fund filloi të fshijë lotët, që iu varën në të dy faqet dhe gulçoi rëndë:
- Aaah, Nexhat, more zuzar, veç mos më ardhsh në shtëpi, ç’ma paske bërë djalin kështu!…
Pritën gjatë në atë gjendje të ngrirë dhe pa ndjerë aspak keqardhje, që bukës së përbashkët po i shkoja në fund. Kur vunë re, se u ndala një grimë me sy të habitur mbi copën e fundit të bukës, ata thanë të tërë në një gojë:
- Haje!...
Ishte oshtima e një kori të çmeritur nga befasia dhe keqardhja. Ishte oshtima e paharruar e zërave të artë e të kulluar të shtëpisë sime të shumëvuajtur. Ishte oshtima e dashurisë dhe e dhembshurisë solide e shtatë engjëjve të damkosur për njëri-tjetrin.
Më pas u shtriva mbi minder me peshën e nevojshme në shpirtin, që kishte qenë gati të më fluturonte prej trupit. Pak nga pak ndjeva se qeska e barkut të zgavërt më ishte fryrë. Atëherë zura të tregoj një për një skenat e llahtarshme të lëngatave të mia të gjata, me një zë paksa të ndryshuar. Dhe herë pas here kruhesha me gjithë forcën e thonjve në trup e në kokë.
Nëna e kuptoi. Me duart e saj të buta si mëndafshi, më zhveshi këmishën dhe kanotjerin. Dhe pasi i hetoi me kujdes, klithi me krupë:
- Korba, korba unë! Ti qënke bërë citë me morra!... - m’i hoqi shpejt edhe teshat e tjera dhe i vuri të ziejnë në kazan.
- Do i kem marrë te velenxat e barakës së punëtorëve...
- Ke marrë morra lab, sa një kokërr orizi. – u mundua të nënqeshte ajo, për të më kthyer humorin.
Ndërkohë po bëhej gati edhe uji për t’u larë.