4
Zura vend te kiçi i anijes, ndonëse ajri ishte i ftohtë. Desha të shoh me sy shkurtimin ritmik të rrugës ujore, deri në skelën e qytetin tim të largët. Por në hapësirën e gjerë detare nuk dukej asgjë, përveç ndonjë dallge të lehtë dhe asaj blusë, deri afër së zezës, që shquhej në thellësinë e detit. Ndjeja gëzim të pazakonshëm, që më në fund isha nisur duke fluturuar nëpër fushëtirën e madhe detare. Kisha qëndruar si zog krahëhapur përmbi perpendikularen, që çante mespërmes detin e thellë, për të më çuar te nëna ime e dashur dhe te vëllezërit. Kisha dëshirë të këndoj, të hidhem përpjetë, të bëhem zog i vërtetë. Por motovedeta e vogël rrëshqiste mjaft ngadalë, për t’iu përgjigjur ritmit të shfrenuar të zemrës sime. Përveç mallit, meraku për njerëzit e mjerë të folezës së dashur, që gjendej në fund të vijës detare, po më brente përbrënda prej më tepër se dy muajsh.
Qëndrova i mbërthyer te bashi gati tri orë të plota. Dhe s’kisha ndërmend të shkulesha. Por dalëngadalë qielli i kthjellët i mëngjesit filloi të mbulohej prej reve, që vinin me shpejtësi nga horizonti i errësuar i Adriatikut. Era po bëhej më ngulmuese dhe deti zuri të egërsohej. Më pas, dallgë të mëdha, si kodrina të kaltra me kreshta të bardha shkume, vinin e thyheshin njëra pas tjetrës mbi trupin e brishtë të “Mine Pezës”. Tani bashi ngrihej përpjetë, sikur anija e vogël të ishte një mëz i harbuar, që kapërcente herë pas here pengesa tepër të larta. Dhe sërish fundosej poshtë, aq sa thoje, se për një çast do të përpihej nga thellësitë e errëta të fundësisë.
Befas, njëri nga marinarët më thirri me britma të forta, të futem brenda. Nga toni i tij dhe nga shprehjet e fytyrave të shqetësuara të ekuipazhit, kuptova se po kanoseshim nga rreziku i papritur.
Aty brenda, përbri kabinave të marinarëve, mezi shquhej një mjedis gjysmë i errët, me stola druri për pasagjerët. Nën breroren e dritës së një feneri të vogël, që lëkundej si lavjerrës te një gozhdë në faqen anësore, shquhej një djalosh, rreth të shtatëmbëdhjetave. Kishte zënë vend, i shtrirë përsëgjati mbi njërin nga stolat. Kur iu ula pranë, u çua dhe fërkoi sytë e përgjumur. Mërmëriti se kishte udhëtuar gjithë natën e kaluar. Kishte qenë tek i vëllai ushtar në Shkodër dhe shkonte në Konispol. Rastësia e çuditshme më bashkoi me këtë dreq personazhi, i cili më vonë do të linte një vragë të thellë në vuajtjet e mia.
Anija filloi të hepohej aq shpesh, sa stolat rrëzoheshin herë pas here dhe ishte e pamundur të qëndroje përsipër. Dukej sikur gjendeshim krejt të zgjidhur nga shpërgënjtë, në një djep të madh, të cilin një dorë e përbindshme e tundte pareshtur, deri në marramendje. Ndryshe nga udhëtimi detar i mëparshëm, kur nuk kisha ndjerë trazime të tilla, tani, në kushtet e kthimit, po më përzihej aq keq, sa vrapova drejt shkallëve për të vjellur jashtë. Por britmat e marinarëve të tronditur, që merreshin me uljen e velave, më bënë të kthehem mbrapsht. U detyrova të mbush çantën, ku kisha mbajtur bukën me pak sallam, që hëngra gjatë kohës së ngazëllimit te bashi.
S’kisha provuar kurrë një marramendje të tillë, nga e cila isha gati të vjell edhe zorrët. U lëshova i tëri përdhe, mbi dërrasat e zeza të dyshemesë. Dhe sipas ritmit të animit të anijes, rrokullisesha nga njëri skaj i kabinës në tjetrin, duke u përplasur si kacek. Ishte një tmerr i vërtetë, kur s’ke ç’të nxjerrësh tjetër nga barku dhe pasi je bërë petë, je gati të pranosh vdekjen. Si të vetmen zgjidhje për t’i shpëtuar marramendjes së padurueshme e sfilitëse.
Ndonëse kisha jetuar pak vite, kisha shpëtuar dy herë të sigurta nga vdekja dhe kjo ishte e treta. Pas mbytjes te lumi, në rastin e dytë, ndoshta ishte vetë dora e zotit që më veçoi nga vdekja, dhe mori vëllanë e madh. Leskoja, djali i babait me gruan e parë, ishte pesëmbëdhjetë vjeç atëherë. Ndërsa unë shtatë.
Kishim shkuar të dy ndanë lumit për të mbledhur peshqit, që do të vriste babai me bombë, nga mbeturinat e luftës, të grumbulluara te shtëpia e gjyshit për këtë qëllim. Ne prisnim nga njëra anë, duke pllaquritur duart në ujë. Babai nga ana tjetër ndezi fitilin e bombës dhe po bëhej gati ta hidhte te hurdha e thellë. Por u step me habi, se fitili nuk nxirrte tymin e zakonshëm shushuritës. E ndezi tri katër herë me çakmak. Pastaj me keqardhje e futi bombën në xhep, duke menduar se fitili i saj nuk bënte. Pa ditur se kishte edhe fitil sekret. Në çastin që bëhej gati të kapërcente lumin për të ardhur te ne, ndodhi hataja. Bomba plasi me një krismë ajrore aq shurdhuese, sa u drodhën degët e shelgut aty pranë dhe brofën galat nga drurët pleq. Babai ia bëri një herë “Oh!” dhe ra përtokë. “U vrave, Tatë?” - thirri Leskoja me gjëmë dhe u lëshua nëpër lumë t’i shkonte në ndihmë. Por sapo arriti pranë, klithi edhe vetë : “O, oh!…Jam vrarë edhe unë!” - dhe ra përmbys afër tij. Sa pa u ftohur nga kalimi i lumit, nuk e kishte ndjerë copën e çeliktë të bombës, që kishte fluturuar prej bregut matanë për të ardhur deri në barkun e tij. Unë klitha me ulërima të zgjatura dhe nuk guxova të kapërcej lumin për herë të dytë. Kaloi kohë, derisa erdhën disa fshatarë për ndihmë. Babai, me shpërthimin në trup, kishte marrë shumë plagë, por ishte ende gjallë dhe e çuan në spitalin e Sarandës. Kurse vëllai Lesko, vetëm me një plagë të vogël, kishte vdekur në vend nga hemorragjia e zorrëve të dala jashtë. Dukej e pabesueshme që njeriu të vdiste nga një plagë e tillë. E megjithatë, kishte ndodhur pikërisht ashtu. Se si shpëtova unë, që kisha qëndruar i përkulur te supi i tij, këtë e di vetëm zoti, që më la të vijoj jetën më tej.
Ndoshta tani ishte e treta e vërteta…
Por aty nga mesdita e gjithë zallamahia pushoi papritmas. Motori nuk ndihej më.
Ashtu i trullosur, siç isha, dëgjova nga djaloshi konispolat, se anija kishte ndaluar në skelën e Sazanit, për të pritur fashitjen e stuhisë. U ngrita me vështirësi dhe provova të lëviz për të dalë në kuvertë. Por ishte e pamundur. Krejt pa fuqi u lëshova sërish mbi njërin nga stolat. Qëndrova aty edhe ndonjë orë tjetër. Derisa djaloshi, që quhej Fatri, më solli një pjatë me makarona të ngrohta që kuqëlonin nga salca. Tha se ia kishte dhënë për mua, njëri nga ushtarët e Sazanit. Kishte dëgjuar se gjendej në anije edhe një djalë i vogël nga Saranda, të cilin e kishte zënë deti keqas.
Kurrë në jetën time s’kam ngrënë gjë më të shijshme, se ajo pjatë me makarona. O zot, thashë me vete, ç’është kjo mrekulli që ka krijuar njeriu! Shumë herë, vite më vonë, kam kërkuar ta provoj sërish atë shije të pazakonshme. Por s’e kam gjetur askund. Mbase ishte vetë organizmi im i shkundur nga dallgët, që krijoi një ndjesi të tillë. Pasi lëpiva edhe pjatën në të gjithë cepat, Fatriu më nxori përkrahësh mbi kuvertë. Pashë se gjendeshim te një gji i vogël, në të cilin ishin ankoruar disa varka dhe nja dy anije ushtarake. Te moli prej çimentoje, ku ishte ankoruar anija jonë, lëviznin pareshtur marinarët tanë dhe një ushtar i armatosur i ishullit ushtarak. Ai na ruante, të mos dilnim më tej nga kufiri i lejuar brenda skelës.
Pak më vonë u shfaq vetë ushtari, që më kishte dërguar makaronat. Ishte një faqekuq e vetullzi. Ai më buzëqeshi me dashamirësi dhe më pyeti për shëndetin. Tha se ishte nga Përmeti dhe se kishte në shtëpi një vëlla sa unë. Për të cilin e kishte marrë malli më tepër, gjatë katër vjetëve që kryente shërbimin e detyruar në ishullin e vetëm të Shqipërisë. Shqiptoi me krenim se i shërbente Atdheut. Por unë nuk arrita të kuptoja, se si mund t’i shërbehej atdheut për katër vjet rresht te “shurra e ngrirë prej shekujsh“ që thoshte Sheme karagjozi para hartës.
Pritëm aty deri pasdite vonë, pa u lejuar të zbresim në tokë, as për nevojat fiziologjike. Sepse kudo, ku binte syri, ishte zonë ushtarake tepër sekrete.
Papritmas, kapiteni i anijes njoftoi, se sipas parashikimeve të arritura në ishull me anë të radios, stuhia mund të vazhdonte gjatë. Për të shmangur çdo pasojë, ne, dy pasagjerët e vetëm, do të përcilleshim në Vlorë, për të vijuar udhëtimin me mjete tokësore. Ky vendim i beftë, nuk u shoqërua me asnjë lloj kompensimi në të holla për biletën. Fatriu bëri çmos të shprehë ankesën e vet me një zë të përvuajtur dhe duke e rrudhur fytyrën si dreqi. Por kapiteni sqaroi prerazi, se e kishte ngarkuar hambarin me miell dhe nuk donte të dinte për biletat e pasagjerëve që priste agjencia detare e portit. Ndonëse, pasagjerët për linjën detare Durrës-Sarandë ishin mjaft të rrallë. Deti dukej disi i frikshëm, edhe pse nuk kishte mjete tokësore për linja direkte kaq të gjata.